• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نجم‌الدین رازی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: نجم رازی.
پرسش: شیخ نجم رازی دایه که بود؟
پاسخ: نجم‌ رازی معروف به نجم‌الدین دایه (۵۷۳ ـ ۶۵۴ ه.ق)، از اصحاب و مریدان شیخ نجم‌الدین کبری، و از چهره‌های تأثیرگذار و مطرح در تاریخ تصوف و عرفان در ایران و جهان اسلام است. با اهمیت‌ترین کتاب نجم رازی به نام «مرصاد العباد»، کتابی است نفیس که به زبان فارسی، در علم تصوف و اخلاق و سیروسلوک و آداب معاش و معاد نگاشته شده و از آثار ادبی باارزشی است که در قرن هفتم نوشته شده است.



نجم‌ رازی معروف به نجم‌الدین دایه، از اصحاب و مریدان شیخ نجم‌الدین کبری بود.
[۱] جامی، عبدالرحمن، نفحات الأنس، محقق و مصحح: عابدی، محمود، ص ۴۳۷، ‌انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
[۲] هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح: رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.


۱.۱ - نام

نام او چنان‌که در مقدمه مرصاد العباد
[۳] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، ص ۱۰، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
و در ابتدای منارات السائرین
[۴] . نجم‌الدین رازی دایه، منارات السائرین إلی حضرة الله و مقامات الطائرین، محقق و مصحح: کیالی حسینی شاذلی درقاوی،‌ عاصم ابراهیم، ص ۴، ۶، ۷، دار‌الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
نوشته شده «ابوبکر عبداللّه‌بن محمد‌بن شاهاوَر الاسدی الرازی»، است. در برخی منابع دیگر نام کامل او این‌گونه نیز آمده است: عبداللّه‌بن محمد‌بن شاهاور‌بن انوشروان‌بن ابی‌النّجیب الاسدی الرازی.
[۵] ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق: بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
[۶] ابن‌عماد حنبلی‌، عبد‌الحی‌بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: الأرناؤوط، ج ۷، ص ۴۵۷، دار ابن‌کثیر، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.


۱.۲ - محل تولد

محل تولد نجم الدین دایه، شهر ری است
[۷] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۲۸۰، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
[۸] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۱۱، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
و علاوه بر این‌که همه تذکره‌نویسان در این‌باره اتفاق دارند، نوشته‌های خود او نیز مؤید آن است.
[۹] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۱۱، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.


۱.۳ - تاریخ ولادت

تاریخ ولادت نجم‌الدین در همه کتاب‌های تاریخی و تذکره که به شخصیت او پرداخته‌اند، ذکر نشده است؛ اما شمس‌الدین ذهبی
[۱۰] «عبدالله‌بن محمد‌بن شاهاوَرْ بن أنوشروان بن أَبِی‌النجیب، الأسَدی، الرازی، نجم‌الدین، أَبُو بَکْر... وُلِد سنة ثلاثٍ و سبعین و خمسمائة»؛ تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، ج ۱۴، ص ۷۵۶.
و صلاح‌الدین صفدی
[۱۱] صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌بن أیبک، الوافی بالوفیات، محقق: الأرناؤوط، أحمد و ترکی مصطفی، ج ۱۷، ص ۳۱۳، دار إحیاء التراث، بیروت، ۱۴۲۰ق.
تاریخ ولادت او را در سال ۵۷۳ ه.ق می‌دانند.

۱.۴ - تاریخ وفات

نجم رازی در سال ۶۵۴ ه.ق از دنیا رفت.
[۱۲] ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق:بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
[۱۳] صفدی، صلاح‌الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، محقق: الأرناؤوط، أحمد و ترکی مصطفی، ج ۱۷، ص ۳۱۳، دار إحیاء التراث، بیروت، ۱۴۲۰ق.


۱.۵ - محل دفن

و پیکر او در بیرون شهر بغداد (شونیزیه
[۱۴] نام مقبره‌ای است در سمت مغرب بغداد که جمع زیادی از صلحا در این مکان دفن شده‌اند.
) در کنار مزار شیخ سَریّ سَقَطی و جنید بغدادی (نهاوندی) به خاک سپرده شد.
[۱۵] ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق:بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
[۱۶] هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح:رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.


۱.۶ - ملاقات با قونیوی

نجم رازی پس از بروز فتنه مغول از خوارزم به دیار روم رفت و در قونیه با صدرالدین قونیوی و جلال‌الدین بلخی (ملای روم) ملاقات کرد.
[۱۷] جامی، عبدالرحمن، نفحات الأنس، محقق و مصحح: عابدی، محمود، ص ۴۳۷، ‌انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
[۱۸] هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح:رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.


۱.۷ - شیوه‌های تصوف در ایران

نجم رازی از چهره‌های تأثیرگذار و مطرح در تاریخ تصوف و عرفان در ایران و جهان اسلام است. در قرن هفتم دو شیوه و مکتب تصوف در ایران رواج داشته:

۱.۷.۱ - تصوف عاشقانه

یکی طریقه وجد و حال و شوریدگی و وارستگی، که رهروان این طریقت بیشتر به احوال و گفتار پیشروان تصوف، از حسین‌بن منصور و بایزید بسطامی و ابوسعید ابوالخیر نظر داشتند، از معاصران نجم رازی، عطار و بعد از او مولوی نمونه کامل این گروهند، که شیوه آنان را «تصوف عاشقانه» باید نامید.
[۱۹] راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج ۹، ص ۳۶۰، انتشارات نگاه، تهران، چاپ دوم، ‌۱۳۸۲ش.


۱.۷.۲ - تصوف عابدانه

در مقابل آنها، مکتب دیگری در تصوف بود، که بیشتر راغب آداب و سنن و اوراد و اذکار بودند و از معروف‌ترین معاصران مؤلف (نجم‌ رازی)، محیی‌الدین ابن‌العربی (متوفی ۶۳۸ ه.ق) و ابن‌فارض (متوفی ۶۳۲ ه.ق) بودند که روش آنان را تصوف عابدانه به شمار آورده‌اند.
[۲۰] راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج ۹، ص ۳۶۰، انتشارات نگاه، تهران، چاپ دوم، ‌۱۳۸۲ش.


۱.۸ - تصوف نجم‌الدین دایه

تصوف نجم‌الدین دایه، جمع بین آن دو مکتب و آمیختن عشق و عبادت است؛ او از یک طرف دلبستگی کامل به اجرای احکام شرع و ملازمت اوراد و اذکار نشان می‌دهد و از جانب دیگر عشق را غایت معرفت و سلوک می‌شمارد و در تمام فصل‌های چهل‌گانه کتاب مرصاد العباد و رساله‌های دیگر او، این شیوه نمایان است.
[۲۱] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۳۰، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.


۱.۹ - دیدگاه نجم رازی درباره عارفان

نجم رازی در یک‌جا عارفان را به دو طریقت نام می‌نهد: اول «زاهدان» که طریقت آنان «مجاهدت خشک» است که با ریاضت، در تهذیب اخلاق تلاش و کوشش می‌کنند، در مقابل شیوه خود و مشایخ خود را «طریقت عاشقان» نام می‌نهد که بنای کار آنها «بر تصفیه دل» و عشق به حق تعالی است.
[۲۲] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، متن، ص ۲۰۲ ـ ۲۰۳، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.





۲.۱ - ۱. مرصاد العباد

با اهمیت‌ترین کتاب نجم رازی به نام «مرصاد العباد»، کتابی است نفیس که به زبان فارسی، در علم تصوف و اخلاق و سیروسلوک و آداب معاش و معاد نگاشته شده و از آثار ادبی باارزشی است که در قرن هفتم نوشته شده است. با وجود کثرت تألیفات نجم رازی، مرصاد العباد تحقیقاً شاه‌کار اوست؛ چراکه از نظر نثر یکی از زیباترین و شورانگیزترین نوشته‌های عرفانی است. این اثر به قدری مهم و پردامنه است که عرفای بعد از نجم‌ رازی از جمله مولوی و حافظ همگی به‌نحوی متأثر از آن هستند. نجم رازی در مباحث خویش در مرصاد العباد بسیار از آیات و احادیث استفاده کرده است.
[۲۳] نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۶۷ ـ ۸۶، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.

برخی آثار مهم دیگر نجم رازی، عبارت‌اند از:

۲.۲ - ۲. مرموزات اسدی در مزمورات داودی‌

[۲۴] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۳۱۵، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.

این کتاب به زبان فارسی، از مهم‌ترین کتاب‌های عرفانی است. کتاب، در ده مرموز تألیف شده و در آغاز هر مرموز، عبارتی از زبور داود و خطاب به داود نقل شده و در دنبال آن از قرآن کریم و احادیث رسول اکرم (ص)، در همان زمینه آیات و روایاتی ذکر شده است.

۲.۳ - ۳. منارات السائرین الی حضرة الله

[۲۵] حاجی خلیفة، مصطفی‌بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون، ج ۲، ص ۱۸۲۳، مکتبة المثنی، بغداد، ۱۹۴۱م.

منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین‌ از دیگر آثار اوست. این کتاب به زبان عربی، در موضوع عرفان عملی است. از نظر محتوا، بسیار به «مرصاد العباد» شبیه است و شاید بتوان گفت در بسیاری از موارد نسخه عربی همان کتاب است. محتوای کتاب در مقامات است که به ترتیب باب‌های ده‌گانه، عبارت‌اند از: مقام معرفت، مقام توحید، مقام نبوت، مقام ولایت، مقام انسان، مقام خلافت مختصه انسان، مقامات انسان هنگام رجوع به پروردگار، مقامات نفس و شناخت آنها، مقامات مربوط به قلب و شناخت آن، مقامات روح و شناخت و ماهیت آن.

۲.۴ - ۴. معیار الصدق فی ‌مصداق العشق

[۲۶] آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۲۸۰، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.

اثر دیگر وی، معیار الصدق فی ‌مصداق العشق یا رساله عشق و عقل است. در این کتاب، چنان‌که از نامش پیداست، سخن از عشق و عقل می‌رود. اساس کتاب بر پایه توضیحی است که یکی از دوستان وی درباره شرح کمال عقل و کمال عشق، و این‌که آیا تضادی میان این دو می‌تواند باشد یا نه، و آیا عقل قسمی است از اقسام موجودات یا جمله موجودات است، خواسته است. نجم رازی در این کتاب به بحث فلسفی پرداخته و به شبهات و اشکالات وارده پاسخ داده و گفته است که میان عشق و عقل تضادی نیست. نثر کتاب روان و شیواست و مؤلف جای‌جای سخن را با اشعار فارسی و آیات و احادیث آراسته است.



۱. جامی، عبدالرحمن، نفحات الأنس، محقق و مصحح: عابدی، محمود، ص ۴۳۷، ‌انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
۲. هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح: رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
۳. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، ص ۱۰، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۴. . نجم‌الدین رازی دایه، منارات السائرین إلی حضرة الله و مقامات الطائرین، محقق و مصحح: کیالی حسینی شاذلی درقاوی،‌ عاصم ابراهیم، ص ۴، ۶، ۷، دار‌الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
۵. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق: بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
۶. ابن‌عماد حنبلی‌، عبد‌الحی‌بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: الأرناؤوط، ج ۷، ص ۴۵۷، دار ابن‌کثیر، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
۷. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۲۸۰، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۸. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۱۱، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۹. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۱۱، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۱۰. «عبدالله‌بن محمد‌بن شاهاوَرْ بن أنوشروان بن أَبِی‌النجیب، الأسَدی، الرازی، نجم‌الدین، أَبُو بَکْر... وُلِد سنة ثلاثٍ و سبعین و خمسمائة»؛ تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، ج ۱۴، ص ۷۵۶.
۱۱. صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌بن أیبک، الوافی بالوفیات، محقق: الأرناؤوط، أحمد و ترکی مصطفی، ج ۱۷، ص ۳۱۳، دار إحیاء التراث، بیروت، ۱۴۲۰ق.
۱۲. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق:بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
۱۳. صفدی، صلاح‌الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، محقق: الأرناؤوط، أحمد و ترکی مصطفی، ج ۱۷، ص ۳۱۳، دار إحیاء التراث، بیروت، ۱۴۲۰ق.
۱۴. نام مقبره‌ای است در سمت مغرب بغداد که جمع زیادی از صلحا در این مکان دفن شده‌اند.
۱۵. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن أحمد، تاریخ الإسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، محقق:بشار عوّاد معروف، ج ۱۴، ص ۷۵۶، دارالغرب الإسلامی، بی‌جا، چاپ اول، ۲۰۰۰۳م.
۱۶. هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح:رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
۱۷. جامی، عبدالرحمن، نفحات الأنس، محقق و مصحح: عابدی، محمود، ص ۴۳۷، ‌انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
۱۸. هدایت، رضا قلی‌خان، تذکرة ریاض العارفین، محقق و مصحح:رادفر، ابوالقاسم، اشدیری، گیتا، ص ۲۹۳، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
۱۹. راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج ۹، ص ۳۶۰، انتشارات نگاه، تهران، چاپ دوم، ‌۱۳۸۲ش.
۲۰. راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج ۹، ص ۳۶۰، انتشارات نگاه، تهران، چاپ دوم، ‌۱۳۸۲ش.
۲۱. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۳۰، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۲۲. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، متن، ص ۲۰۲ ـ ۲۰۳، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۲۳. نجم‌الدین رازی دایه، مرصاد العباد، محقق و مصحح: ریاحی‌، محمدامین، مقدمه، ص ۶۷ ـ ۸۶، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۹ش.
۲۴. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۰، ص ۳۱۵، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.
۲۵. حاجی خلیفة، مصطفی‌بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون، ج ۲، ص ۱۸۲۳، مکتبة المثنی، بغداد، ۱۹۴۱م.
۲۶. آقا بزرگ تهرانی‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۲۱، ص ۲۸۰، اسماعیلیان‌، قم، ۱۴۰۸ق.



پایگاه اسلام کوئست    


رده‌های این صفحه : تراجم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن ششم




جعبه ابزار