مکان بهشت و جهنم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بهشت، جهنم،
کره زمین، آسمان‌های هفت‌گانه،
معاد جسمانی و روحانی.
پرسش: آیا
بهشت و جهنم در
روز قیامت، بر روی کره زمین تشکیل می‌شوند، یا در کره جداگانه‌ای می‌باشند؟ مردم در آن‌جا چگونه زندگی می‌کنند؟ آیا به صورت روح و بدون عضو جسمانی زندگی می‌کنند، یا این‌که با همین بدن و اعضای جسمانی؟
پاسخ: بیش‌تر
دانشمندان اسلامی معتقدند که بهشت و جهنم، اکنون وجود خارجی دارند و دلیل‌هایی از آیات نیز برای این مدعا بیان کرده‌اند. درباره مکان بهشت و جهنم نیز می‌گوییم که
بهشت، فوق آسمان‌های هفت‌گانه است و
دوزخ در زمین هفتم می‌باشد. این دیدگاه در میان
مفسران شیعه و
سنی، طرف‌داران بسیار دارد. هم‌چنین بیان می‌کنیم که
معاد، هم در مرحله جسم و هم در مرحله
روح تحقق می‌پذیرد؛ وگرنه
حورالعین و قصرها و انواع
غذاهای بهشتی و لذت‌های مادی برای روح به‌تنهایی معنا ندارد.
پرسش مذکور از دو قسمت تشکیل شده است:
۱. آیا بهشت و جهنم در کره زمین تشکیل می‌شوند یا در کره‌ای دیگر؟
۲. آیا بهشت و جهنم و معاد فقط روحانی است یا
جسمانی هم هست؟
پیش از شروع پاسخ، به چند نکته اشاره می‌شود:
مراد از
بهشت و جهنم چیست؟
از مجموع تعبیراتی که در
آیات قرآن و
روایات اسلام آمده، بهشت و
دوزخ به سه معنای مختلف اطلاق شده است که عبارت‌اند از:
این بهشت از نظر ظاهر، همان باغ‌های خرم و سرسبز این
جهان هستند. قرآن درباره
قوم سبأ می‌فرماید:
«
لَقَدْ کانَ لِسَبَاٍ فی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ جَنَّتانِ عَنْ یَمینٍ وَ شِمالٍ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَ اشْکُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُور ؛ «برای قوم سبا در محل سکونتشان نشانه‌ای بود، دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و شکر او را به جا آورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده».
به احتمال قوی،
بهشت آدم (علیه‌السلام) نیز یکی از همین باغ‌های خرم و با طراوت زمین بوده است.
این بهشت و دوزخ، کانونی از
نعمت برای نیکوکاران و
عذاب برای بدکاران در جهان
برزخ است؛ یعنی عالمی که در میان
دنیا و آخرت قرار دارد و
آیه ۱۶۹،
سوره آل‌عمران نیز به این معنا اشاره دارد که می‌فرماید: «
وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون؛
هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند مردگان‌اند؛ بلکه آنان زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند».
از این بهشت و دوزخ گاهی به «
جنة الماوی» تعبیر می‌شود.
در این‌که بهشت و دوزخ به دو معنای اول، اکنون وجود دارند، بحثی نیست: اصل سخن در مورد
بهشت به معنای سوم است که آیا این بهشت بر روی
کره زمین تشکیل می‌شود یا در جای دیگری.
مقدمه دوم که باید روشن شود، این است که آیا بهشت و جهنم اکنون وجود دارند یا خیر؟ زیرا اگر معتقد باشیم که بهشت و جهنم هنگام
قیامت ایجاد می‌شوند، دلیلی ندارد که در مورد محل آن‌ها بحث کنیم که آیا این‌ها در روی کره زمین ایجاد می‌شوند، یا در جای دیگری؛ زیرا در روز قیامت، زمین متلاشی می‌شود: «
وَ حُمِلَتِ الْاَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُکَّتا دَکَّةً واحِدَة؛
و زمین و کوه‌ها از جا برداشته می‌شوند و یک‌باره درهم کوبیده و متلاشی می‌گردند»؛ لذا جای این بحث نخواهد بود. به هر حال دو دیدگاه در این رابطه بیان گردیده است:
برخی
دانشمندان شیعه و
سنی، مثل
سیدمرتضی و
سیدرضی (رحمة‌الله‌علیه) و هم‌چنین عبدالجبار و ابوهاشم می‌گویند: بهشت و جهنم، اکنون وجود ندارند؛ و بعد ایجاد می‌شوند.
اکثریت دانشمندان اسلامی معتقدند که بهشت و جهنم، اکنون وجود خارجی دارند و دلیل‌هایی از آیات نیز برای این مدعی بیان کرده‌اند؛ از جمله:
«
وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً اُخْری عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی عِنْدَها جَنَّةُ الْمَاْوی؛
و بار دیگر نیز او را مشاهده کرد نزد
سدرة المنتهی که جنة الماوی در آن جا است».
پس جنة الماوی وجود دارد که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آن را نزد سدرة المنتهی مشاهده کرده است.
«
وَ سارِعُوا اِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ اُعِدَّتْ لِلْمُتَّقین؛
شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن، آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده است».
«
... فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْکافِرین؛
از آتشی بترسید که هیزم آن مردم و سنگ‌هاست و برای
کافران آماده شده است».
«
... وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْکافِرین؛
جهنم کافران را احاطه کرده است».
از این
آیات و آیات دیگری شبیه به این‌ها که کلمه «اعدت» یعنی آماده شده است را به کار برده‌اند، استفاده می‌شود که بهشت و جهنم اکنون وجود دارند.
با توجه به این دو مقدمه، حال به اصل سؤال می‌پردازیم. بهشت و جهنمی که اکنون وجود دارند کجا هستند؟ آیا این‌ها در روی زمین هستند یا جای دیگر؟
در این‌جا چند نظریه وجود دارد که عبارت‌اند از:
بهشت و جهنم در باطن و درون این جهان‌اند ولی ما نمی‌توانیم با این چشمان آن‌ها را ببینیم؛ همان‌گونه که موجودات بسیاری هستند که با چشم ما قابل درک نیستند؛ ولی اگر دید و درک دیگری داشتیم، می‌توانستیم اکنون آن‌ها را ببینیم؛ کما این‌که از برخی
احادیث نیز استفاده می‌شود که بعضی از مردان خدا، با توجه به درک و دید واقع بینانه‌ای که در این جهان داشته‌اند، بهشت و جهنم را نیز با چشمان حقیقت‌بین خود می‌دیدند.برای روشن شدن مطلب مثالی می‌زنیم:
فرض کنید فرستنده نیرومندی در یک نقطه زمین وجود داشته باشد که به کمک ماهواره‌های فضایی، امواج آن به سراسر کره زمین پخش می‌شود؛ هنگامی که در یک مجلس معمولی نشسته باشیم، صدای گفت‌و‌گوی اطرافیان را می‌شنویم؛ اما صداهایی را که آن فرستنده پخش می‌کند، نمی‌شنویم؛ گرچه امواج آن همه اطراف ما را احاطه کرده باشد، ولی اگر دستگاه داشته باشیم که آن امواج را بگیرد، می‌توانیم صداهای فرستنده را نیز بشنویم؛ بهشت و جهنم نیز به همین صورت است؛ یعنی گرچه در
باطن و درون این
جهان هستند و همه اطراف ما را احاطه کرده‌اند، ولی اگر چشم حقیقت‌بین وجود نداشته باشد، آن‌ها دیده نمی‌شوند.
عالم آخرت و بهشت و جهنم، محیط بر این عالم است و به اصطلاح، این جهان در شکم و درون آن جهان قرار گرفته است؛ مانند عالم
جنین که در درون عالم دنیاست و عالم جنین خود عالم مستقلی است؛ اما جدای از این عالمی که در آن هستیم نیست؛ بلکه در درون آن است. عالم دنیا نیز نسبت به عالم آخرت همین حال را دارد؛ یعنی در درون آن قرار گرفته است.
بهشت فوق آسمان‌های هفت‌گانه است و
دوزخ در
زمین هفتم می‌باشد.
با توجه به این نظریات، آن‌چه که به نظر می‌رسد و می‌توانیم با استفاده از آیات و روایات آن را ثابت کنیم، دیدگاه سوم می‌باشد که در میان
مفسران شیعه و سنی، طرف‌داران زیادی دارد. در این باره دلایل گوناگونی از آیات و
روایات بیان شده که به دلیل طولانی شدن بحث، شما پرسشگر عزیز را به منابع تحقیق راه‌نمایی می‌کنیم.
معاد، هم در مرحله جسم و هم در مرحله روح تحقق می‌پذیرد؛ وگرنه
حورالعین و قصرها و انواع
غذاهای بهشتی و لذت‌های مادی برای
روح به‌تنهایی معنا ندارد.
۱. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲-۳ ـ ۱۲-۱۴ ـ ۱۸، (انتشارات دارالکتب الاسلامیه)، تهران.
۲. سید محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۲، (انتشارات مؤسسه الاعلمی، بیروت).
۳. فخر رازی، تفسیر الکبیر، ج۹.
۴. محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۹، بیروت، (انتشارات دار احیاء التراث العربی).
۵. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، (قم، انتشارات هدف).
۶. معاد و جهان پس از مرگ.
۷. فضل بن علی طبرسی، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، ج۶، (قم، انتشارات جامعه مدرسین).
۸. منهج الصادقین، ج۹.
۹. تفسیر شریف لاهیجی، ج۴.
۱۰. فتح البیان فی مقاصد القرآن، ج۱۳.
۱۱. فضل بن علی طبرسی، مجمع البیان، ج۹، (بیروت، انتشارات دارالمعرفة).
۱۲. تفسیر البحر المحیط، ج۸.
۱۳. الدر المنثور، ج۶.
۱۴. تفسیر النجوی، ج۷.
۱۵. فتح القدیر، ج۵.
۱۶. تفسیرهای مختلف:
ذیل آیاتِ ۲۲ سوره ذاریات، ۱۳ تا ۱۵ سوره نجم، آیه اول، سوره اسرا (روایاتی که در زمینه معراج نقل کرده‌اند).
۱۷. آیة الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج۶.
۱۸. آیة الله مکارم شیرازی، معاد و جهان پس از مرگ.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مکان بهشت و جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۲.
