منظور از ارث هم‌پیمانان در آیه 33 سوره نساء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: آیه، سوره نساء، ارث.

پرسش: منظور از هم‌پیمانان در آیه ۳۳ سوره نساء چیست؟ آیا هم‌پیمانان انسان از انسان ارث می‌برند؟

پاسخ اجمالی: برخی مفسرین طبق آیه ۳۳ سوره نساء معتقدند که هم‌پیمان نیز جزء وراث بوده‌اند اگرچه این حکم در غیر از زن و شوهر نسخ شده است.
مفسرین در مورد هم‌پیمان چند احتمال را مطرح کرده‌اند: زن و شوهر، برادر به سبب عقد اخوت، پسرخوانده‌؛ هم‌پیمان، و برخی نیز منظور از هم‌پیمان را امامان معصوم (علیه‌السّلام) دانسته‌اند.

---

قرآن و دیگر منابع دینی بارها به موضوع ارث پرداخته‌ و در همین راستا، از هم‌پیمانان انسان نیز نام برده‌اند:
«وَ لِکلٍّ جَعَلْنا مَوالِی مِمَّا تَرَک الْوالِدانِ وَ الْاَقْرَبُونَ وَ الَّذِینَ عَقَدَتْ اَیمانُکمْ فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ...؛ برای هر کس وارثانی قرار دادیم که از میراث پدر و مادر و نزدیکان ارث ببرند و کسانی که با آنها پیمان بسته‌اید نصیبشان را بپردازید.»
برخی از مفسران، جمله «وَ الَّذِینَ عَقَدَتْ اَیمانُکمْ» را، عطف بر جمله «الْوالِدانِ وَ الْاَقْرَبُونَ» دانسته؛ لذا می‌گویند معنای آیه این است که هم‌پیمانان شما نیز دارای ورثه‌اند که به ارث ایشان سزاوارترند و از ایشان ارث می‌برند. اما برخی دیگر «وَ الَّذِینَ عَقَدَتْ اَیمانُکمْ فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ» را جمله مستقل دانسته و معتقدند که باید سهم هم‌پیمان‌ها را نیز داد.

---

به دنبال این تفسیر، در مورد این‌که هم‌پیمان‌های انسان چه کسانی هستند، احتمالاتی مطرح شده است:

۲.۱ - زن و شوهر

منظور زن و شوهر است؛ زیرا آنها با یکدیگر پیمان زناشویی بسته‌اند، ولی این احتمال بعید به نظر می‌رسد؛ چون تعبیر ازدواج به «عقد یمین» و مانند آن در قرآن بسیار کم است.

۲.۲ - برادر به سبب عقد اخوت

برخی نیز گفته‌اند: مراد از هم‌پیمانان آنهایی هستند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه بین آنان پیمان برادری برقرار کرد که در آغاز از یکدیگر ارث می‌بردند، ولی این حکم بعدها با آیات دیگری نسخ شده است.

۲.۳ - پسرخوانده‌

گروهی دیگر معتقدند: این بخش از آیه مرتبط با پسرخوانده‌هایی است که بر حسب رسوم جاهلیت و تنها به صرف ادعا فرزند کسی می‌شدند که به آنان توصیه شده تا این پیوند پدر و فرزندی را هم‌چنان حفظ کرده، و چیزی از ارث خود را برای آنها وصیت کنند و فرمود: «فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ» (یعنی بهره و سهم پسر خوانده‌های خود را بدهید).

۲.۴ - هم‌پیمان

برخی هم برآنند که: «مراد کسانی هستند که در پیمانی با یکدیگر سوگند خورده‌اند؛ چون در جاهلیت رسم بود مردی با مرد دیگر عقد برادری می‌بست، و به یکدیگر می‌گفتند تو از من ارث ببری و من از تو ارث ببرم. نتیجه این قسم خوردن این بود که هر کسی از دنیا می‌رفت، دیگری یک ششم از اموالش را ارث می‌برد. بیشتر مفسران چنین تفسیری از آیه را پذیرفته‌اند.
بنابر این، تفسیر جمله مورد بحث، جدا و بریده از جمله‌های قبل است؛ چون معنا چنین می‌شود: «ما برای یک یک از شما وارثانی قرار دادیم، و شما یک ششم هم‌سوگندان را بدهید». این گروه معتقدند حکم ارث بردن هم‌سوگندها از یکدیگر بعدها به وسیله آیه «وَ اُولُوا الْاَرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی‌ بِبَعْضٍ؛ خویشاوندان رحمی بعضی سزاوارتر به ارث بردن از بعضی دیگرند» نسخ شده است. اما برخی معتقدند که این آیه نسخ نشده و مراد از جمله: «فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ»، این نیست، که یک ششم از ارث خود را به آنها بدهید، بلکه منظور این است که طبق قرارداد، در جنگ با دشمن، ایشان را یاری دهید و در جنایت خطایی، دیه آنان را بپردازید، و در هنگام حاجت کمکشان کنید. بنابر این تفسیر، جمله نامبرده نسخ نشده است.
به عبارت دیگر، این فراز از آیه، ناظر به ارث نبوده، بلکه ناظر به وصیتی است که فرد می‌تواند در اموال خود داشته باشد.

۲.۵ - امامان معصوم

تفسیر دیگری از آیه وجود دارد که شاید بتوان آن‌را نوع تفسیر باطنی و از بطون قرآن دانست:
حسن بن محبوب روایت می‌کند که از امام رضا (علیه‌السّلام) در مورد تفسیر این آیه پرسیدم؟ ایشان پاسخ دادند که مراد از آن، امامان معصوم (علیه‌السّلام) هستند؛ زیرا با با برکت آنها است که خدا پیمان‌های شما را محکم نمود.

---

اکنون این نکته مهم است که انواع هم‌پیمانان یاد شده (غیر از زن و شوهر) از یکدیگر ارث نمی‌برند، اما سزاوار است وصیتی در مورد آنان شود تا بخشی از اموال نیز به پاسداشت این آشنایی و هم‌پیمانی به آنان داده شود.

---