منظور از آزمایش کفار توسط مؤمنان در دعای ابراهیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)،
امتحان،
فتنه،
آزمایش،
کفر،
آیه،
سوره ممتحنه،
قرآن کریم.
پرسش: ریشه و واژه «فتنه» در قرآن کریم دارای چند معناست و مراد از «فتنه» در این سخن حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) چیست: «پروردگارا، ما را مایه آزمون و فتنه کافران قرار مده»؟
پاسخ اجمالی: واژه «فتنه» در قرآن کریم به معانی آزمایش و امتحان،
بلا و
عذاب،
شرک و
بت‌پرستی، فریب دادن و گمراهی به‌کار رفته است. همچنین مفسران درباره منظور از فتنه در این آیه احتمالاتی را مطرح کرده‌اند از جمله:
۱. پروردگارا ما را آزمایش برای کفّار قرار نده.
۲. پروردگارا کاری نکن که آنان ما را از دینت خارج کنند.
۳. یعنی ما را از دوستی با کفّار نگه‌دار. و ...
قرآن کریم در بیان یکی از درخواست‌های حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) از
خدای متعال می‌فرماید: «رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا... ؛
پروردگارا، من و یارانم را مایه آزمون کافران قرار مده و بارخدایا، ما را بیامرز.»
واژه «فتنه» و مشتقات آن در قرآن کریم، در آیات مختلف آمده، و در معانی مختلفی (که ممکن است برخی از آنها تا حدودی مشابه باشند) به‌کار رفته است؛ مانند:
۱. به معنای آزمایش و امتحان: «اَ حَسِبَ النَّاسُ اَنْ یُتْرَکُوا اَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؛
مردم گمان می‌کنند، همین که گفتند
ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد.»
۲. به معنای فریب دادن: «یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ؛
ای فرزندان آدم،
شیطان شما را فریب ندهد.»
۳. به معنای بلا و عذاب: «یَوْمَ هُمْ عَلَی النَّارِ یُفْتَنُونَ ذُوقُوا فِتْنَتَکُمْ؛
آن‌روز که آنها بر آتش عذاب می‌شوند، به آنها گفته می‌شود بچشید عذاب خود را.»
۴. به معنای گمراهی: «وَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً؛
کسی که خدا گمراهی او را بخواهد (و از او سلب توفیق کند) هیچ قدرتی برای نجات او، در برابر خداوند نخواهی داشت.»
۵. به معنای شرک و بت‌پرستی: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ
وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ؛ با آنها پیکار کنید تا شرک از میان برود، و
دین مخصوص خدای یگانه باشد.»
با توجه به کاربردهای مختلف این واژه در قرآن، مفسران نیز در این‌که منظور از فتنه در این‌جا چیست، احتمالاتی را مطرح کرده‌اند:
الف) پروردگارا ما را آزمایش برای کفّار قرار نده؛ یعنی ما را به دست آنان عذاب نکن، تا بگویند اگر این گروه بر حق بودند، این بلا و عذاب به ایشان نمی‌رسید.
ب) منظور این است که کاری نکن که آنان ما را از دینت خارج کنند.
ج) یعنی به ما توان آن را بده تا ما در برابر آزارشان شکیبا باشیم و تسلیم آنها نشویم، تا مایه آزمایش برای آنان شویم. مایه آزمایش شدن مؤمنان برای کفار به این نحو است که کفار آنچه از
ظلم و
فساد در توان دارند بیرون بریزند، ابراهیم و مؤمنان را به انواع آزارها
شکنجه کنند که چرا به خدای یگانه ایمان آورده‌اید، و خدایان ما را رها کرده، از آنها و از عبادتشان بیزاری جسته‌اید.
د) یعنی ما را از دوستی با کفّار نگه‌دار؛ چرا که اگر آنها را دوست داشته باشیم، گمان می‌کنند که ما عقاید و اعمالشان را صحیح پنداشته‌ایم.
هـ) یعنی این‌که پروردگارا، بین ما مؤمنان اختلاف و تفرقه نینداز که به نفع کفّار تمام شود.
برخی از این برداشت‌ها منافاتی با هم نداشته و قابل جمع می‌باشند، اما قطعاً مؤمنان (بویژه پیامبران و اولیای الهی) چنین درخواستی از خدای متعال ندارند که ما را به هیچ وجه در معرض امتحان و آزمایش قرار نده؛ چرا که بر اساس آموزه‌های قرآن، امتحان و آزمایش یکی از
سنت‌های حتمی خداوند است،
و مؤمنان درخواست این‌چنینی را ندارند؛ لذا منظور حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و یارانش می‌تواند یکی از احتمالات ذکر شده باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از آزمایش کفار توسط مؤمنان در دعای ابراهیم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۲۵.
