منشأ آفرینش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: منشأ آفرینش،
خلقت هستی، پیدایش مخلوقات.
پرسش: آیا در قرآن کریم به وضعیت قبل از خلقت کل موجودات و عوالم هستی، یعنی آن‌گاه که تنها خدا بوده و دیگر هیچ، اشاره شده است؟ هم‌چنین به نحوة آغازین خلقت و چگونگی پیدایش مخلوقات مادی و معنوی از عدم تا عرصه حیات و ظهور، سخنی به میان آمده است؟
پاسخ:
گرچه قرآن کریم به‌صراحت بحث
خلقت و جهان هستی و کیفیت و جزئیات آن را مطرح نکرده، ولی خداوند تبارک و تعالی درباره منشأ آفرینش و مخلوقات
عالم هستی می‌فرماید: «او کسی است که آسمان‌ها و زمین را در شش
روز (شش دوران) آفرید و عرش (قدرت) او بر
آب قرار داشت (به خاطر این آفرید) تا شما را
آزمایش کند تا کدام‌یک عملتان بهتر است و اگر بگویی شما بعد از
مرگ برانگیخته می‌شوید، مسلماً کافران می‌گویند این
سحر آشکاری است».
«
عرش» به معنای سقف یا شیء سقف‌دار است و به تخت‌های بلند مانند تخت‌های سلاطین نیز گفته می‌شود؛ ولی این کلمه در
قرآن شریف به معنای قدرت به کار رفته است؛ چنان‌که واژه تخت نیز در فارسی به معنای قدرت به کار می‌رود. کلمه «عرش» گاهی نیز به معنای مجموعه جهان هستی است؛ زیرا تخت و
قدرت خداوند، تمام جهان را فرا می‌گیرد. راغب اصفهانی می‌گوید: کلمه «استوی» وقتی با «الی» متعددی شود به معنای استیلاء و تسلط است.
کلمه «ماء» به معنای آب است و گاهی نیز به هر شیء مایع، «ماء» گفته می‌شود.
بنابراین از معانی واژه «عرش» و «ماء»، چنین به دست می‌آید که در آغاز
آفرینش، جهان هستی به‌صورت مواد مذابی بوده (یا گازهای فوق‌العاده فشرده که شکل مواد مذاب و مایع را داشت) سپس در این توده آب‌گونه، حرکات شدید و انفجارهای عظیمی رخ داد و قسمت‌هایی از سطح آن پی‌در‌پی به خارج پرتاب شد، این اتصال و به هم پیوستگی، به انفصال و جدایی گرایید و سیارات و
ستارگان یکی بعد از دیگری شکل یافتند.
در برخی
آیات، قرآن کریم اشاره دارد که آسمان و زمین و به‌طور کلی تمام هستی و خلقت بدون نیاز به وجود ماده قبلی، توسط خداوند متعال و به‌وسیله قدرت نامتناهی و بی‌پایان او
خلق شده‌اند؛ چنان‌که
خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «
بدیع السموات والارض و اذا قضی امراً فانما یقول له کن فیکون؛
هستی‌بخش آسمان‌ها و زمین اوست، و هنگامی که فرمان وجود چیزی را صادر می‌کند، می‌گوید: موجود باش و آن فوراً موجود می‌شود.
خداوند تبارک و تعالی هم‌چنین می‌فرماید: «
او لم یرالذین کفروا آن السماوات والارض کانتا رتقاً ففتقناهما و جعلنا من الماء کل شیء حی... »؛
آیا کافران ندیدند که آسمان‌ها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از یک‌دیگر باز کردیم؟ و هر چیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم...».
از آیه مذکور به دست می‌آید که به هم پیوستگی
آسمان و زمین، اشاره به آغاز خلقت است که براساس نظرهای
دانشمندان، مجموعه این جهان به‌صورت توده واحد عظیمی از بخار سوزان بود که بر اثر انفجارهای درونی و حرکت، به‌تدریج تجزیه شد و کواکب و ستارگان از جمله منظومه شمسی و
کره زمین به وجود آمد و باز هم جهان در حال گسترش است.
شخصی از
آیه مذکور از محضر
امام صادق علیه‌السلام سؤال کرد که منظور از «رتقهما» و «فتقهما» چیست؟
امام علیه‌السلام در پاسخ فرمود: «...عرش خداوند تبارک و تعالی بر آب بود و آب بر هوا قرار داشت و هوا نیز حدی ندارد و در آن هنگام، خلقتی به غیر از این دو (آب و هوا) نبود و آب نیز در آن موقع چشمه گوارای فرات بود، پس وقتی خداوند
اراده دکرد که زمین را خلق کند، بر باد دستور داد تا آب را به هم کوبید و به‌صورت موجی فشرده درآمد و در محل خانه
کعبه جمع گردید؛ سپس آن را همانند کوهی فشرده قرار داد؛ سپس زمین از زیر آن به وجود آمد... وقتی خداوند اراده کرد که آسمان را خلق کند، بادها را امر کرد که دریاها را به هم فشردند تا از آن موجی همراه با فشردگی به وجود آمد و از وسط آن بخار سوزانی پدید آمد؛ سپس از این بخار سوزان آسمان را خلق کرد و در آن کواکب و ستارگان و منظومه شمسی و ماه و ... قرار داد ... و به‌تدریج از آسمان باران بارید و
گیاهان و موجودات را خلق نمود...».
آن‌چه در پایان قابل بیان است، این است که در
روایات آمده: «الف الف عالم» وجود دارد؛ یعنی هزاران
عالم وجود دارد و بسیاری از مسائل آسمانی و زمینی، هنوز به بشر پنهان مانده است و با گذشت زمان یکی پس از دیگری روشن و نمایان می‌گردد و این با گذشت زمان صورت می‌گیرد.
۱. مصباح یزدی، محمدتقی،
آموزش فلسفه، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، ج ، ۱۳۷۵ ه ش، در ۲ مجلد فارسی.
۲. مصباح یزدی.
محمدتقی، معارف قرآن، قم، مؤسسه در راه حق، چ ۱، ۱۳۶۷، ج ۱ ـ ۳، ص ۱۷ ـ ۱۷۹.
۳. مطهری، مرتضی،
توحید، قم، صدرا، چ اول، ۱۳۶۰، ص ۱۵۸، ۲۰۰.
۴. مکارم شیرازی، ناصر،
پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ۵، ۱۳۷۷، ج ۴، ص ۱۹۵.
۵. رضوی، مرتضی،
تبیین جهان و انسان.
سایت اندیشه قم.
