منافات نداشتن آیات سوره زلزال با آیات مغفرت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیات آخر سوره زلزال، آیات مغفرت، عمل خوب و بد، جزا، نامه عمل، حسابرسی، آمرزش گناهان، وعید، وعده به شر، روز قیامت.
پرسش: در
تفاسیر مطالبی درباره دو آیه آخر سوره زلزال خوانده‌ام؛ اما واقعاً مرا قانع نکرده‌اند. خواستم در این مورد توضیح دهید که چرا در آنجا می‌گوید اعمال انسان حتی به اندازه کمترین ذرّه هم بازپرسی می‌شود و در جاهای دیگر سخن از بخشش است؟
پاسخ: آیه زلزال در مورد دیدن جزای هر عمل بدی، یک نوع وعید است و وفای به آن لازم نیست و آیات مغفرت نیز بیانگر همین واقعیت است که خود ما را در مقابل هر عمل بد
عذاب نمی‌کند؛ بلکه برخی یا همه آنها را می‌بخشد.
آیات آخر
سوره زلزال را مرور می‌کنیم: «در آن روز مردم به صورت گروه‌های پراکنده خارج می‌شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود؛ پس هر کس به اندازه ذره‌ای کار
خیر کرده باشد، آن را می‌بیند و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کرده باشد، آن را می‌بیند».
در این‌که مراد از آیه که می‌گوید مردم در آن روز به صورت گروه‌های پراکنده خارج می‌شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود، چیست؟ دو احتمال داده شده است. ما طبق هر دو احتمال نسبت این آیه را با آیات مربوط به
مغفرت مثل آیه: «از
رحمت خدا ناامید نباشید، خداوند همه
گناهان را می‌آمرزد»
یا آیه «خداوند
شرک به او را نمی‌آمرزد و غیر از آن را برای هر که بخواهد می‌بخشد».
بررسی کرده و تنافی احتمالی را جواب خواهیم داد.
مراد از معنای آیه، خارج شدن مردم از قبرها به سوی موقف حساب است تا
اعمال خود را به صورت ثبت شده در
نامه اعمال یا اعمال را به صورت مجسم ببینند.
خلاصه مردم در موقف حساب می‌بینند که چه کرده‌اند. آنها اگر به اندازه ذره‌ای کار خوب یا کار بد کرده باشند، آن را خواهند دید.
اما درباره مغفرت باید گفت: مغفرت الهی یا تا لحظه حسابرسی شامل حال شده است چون ممکن است در
دنیا با انجام برخی کارهای خوب خود را در معرض مغفرت الهی قرار داده باشد.
مثل این‌که
امام صادق (علیه‌السلام) می‌گوید: کسی که دو رکعت
نماز بخواند و بداند چه می‌گوید، از نماز در حالی منصرف می‌شود که بین او و
خدا گناهی نیست، جز آن‌که بخشیده شده باشد.
یا پس از حسابرسی و در مرحله جزا شامل حال او می‌شود. مثل آن‌که در
حدیث آمده است که خداوند خودش عهده‌دار حساب
مؤمن می‌شود و تک‌تک سیئاتش را با همه جزئیاتش به او نشان می‌دهد. بعد به او می‌گوید: آنها را در
دنیا بر تو پوشاندم و امروز آنها را برای تو می‌بخشم. (به این منبع رجوع شود:
ــ اگر بعد از
حسابرسی و در مرحله جزا باشد، منافاتی با آیه زلزال ندارد؛ چون طبق
آیه زلزال، او همه کارهای بد خود را می‌بیند و او نیز آنها را در موقف حساب دیده است و
غفران الهی پس از حساب شامل حال او شده است.
ــ اما اگر مغفرت پیش از حسابرسی شامل حال او شده باشد:
در اینجا
نامه اعمال او به دو صورت ممکن است باشد:
یا به این نحو که در نامه اعمال او همه کارهای بد او، حتی آنها که آمرزیده شده، ثبت می‌باشد، لکن به این نحو که ضمن ثبت
گناهان آمرزیده‌شده، به گونه‌ای خاص معلوم شده باشد که این گناهان مغفور است.
امام صادق (علیه‌السلام) به نقل از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «خوش به حال کسی که در نامه اعمالش در
روز قیامت زیر هر گناهی استغفرالله باشد».
از این
روایت شاید بتوان استفاده کرد که: اگر
گناه کردیم و بعد طلب آمرزش کردیم، گناه و طلب آمرزش در نامه اعمال ثبت می‌شود و روز قیامت به ما ارائه می‌شود. طبق این احتمال نیز بین آیات مغفرت و آیات زلزال تنافی نیست؛ چون باید طبق آیه زلزال هر کار بدی را می‌دیدیم، طبق این احتمال ما هر کار بد خود را ولو این‌که مشمول
بخشش الهی شده باشد، خواهیم دید.
یا به این نحو که در نامه اعمال او گناهان مغفور ثبت نباشد و او آنها را نبیند.
در اینجا بین آیات زلزال و آیات بخشش یک نوع تنافی ظاهری دیده می‌شود؛ چون آیات زلزال می‌گوید: هر کار بدی که کرده باشد، به او نشان داده می‌شود؛ اما طبق آیات غفران، چون مشمول بخشش الهی شده است، آنها به او نشان داده نمی‌شود، گویا او آن
اعمال را انجام نداده است.
اما این یک تنافی ظاهری است و رفع آن به این است که ما نمی‌توانیم یک
آیه را از آیات قرآن جدا کنیم و آن را به تنهایی معنا کنیم؛ چون همه آنها سخن یک گوینده حکیم است. به کمک برخی از آنها می‌توان مقصود واقعی او را از برخی دیگر فهمید. ما به کمک آیاتی از قبیل آیات مغفرت یا
توبه می‌فهمیم که توبه‌کار یا کسی که مشمول بخشش شده است، از قبیل کسی است که اصلاً گناهی ندارد و کار بدی نکرده است تا بخواهد آن را ببیند.
پس مراد از آیه زلزال کسانی‌اند که اعمال خوب یا بد آنها برای آنها تا
قیامت محفوظ مانده باشد، در این صورت آن را خواهند دید. هر چند آن کار خوب یا بد بسیار کم و اندک باشد، در
محاسبه الهی لحاظ، و به کننده آن ارائه می‌شود.
مراد برگشتن مردم از موقف حساب به سوی منزل‌هایشان است که یا
بهشت است یا
جهنم. از موقف حساب بر‌می‌گردند تا به جزای اعمالشان برسند و آن را ببینند.
طبق این احتمال، هر کس ذره‌ای کار خوبی کرده باشد، جزای آن را می‌بیند و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کرده باشد، جزای آن را می‌بیند.
آیات مغفرت چه می‌گوید: طبق این
آیات، خدا گناهان را می‌بخشد؛ به این معنا که به خاطر آن کارهای بد، دیگر
عذاب نخواهد شد.
با این‌که طبق آیه زلزال باید
انسان جزای هر کار بد خود را ببیند، طبق آیات مغفرت او جزای برخی یا تمام کارهای بد خود را نخواهد دید، این چگونه می‌شود؟
در پاسخ به دو مورد اشاره می‌شود:
همان‌گونه که قبلاً گفتیم، آیات را باید در کنار هم معنا کرد. طبق آیات مغفرت می‌فهمیم کسی که
گناه کرده و بعد مغفرت شامل حال او شده، او از قبیل کسی است که اصلاً گناه نکرده است؛ لذا در مقابل آن گناه مغفور
عذاب نمی‌شود و مراد از آیه زلزال آن است که
انسان به خاطر کار بدی جزا خواهد دید که آن کار بد تا مرحله جزا برای او باقی مانده باشد. او باید در مرحله جزا، کار بدی داشته باشد تا به خاطر آن عذاب شود و آدمی که گناهش بخشیده شده، دیگر گناهی ندارد که به خاطرش عذاب شود. (به این منبع رجوع شود:
)
وقتی آیه می‌گوید: هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کند، جزای آن را خواهد دید و به خاطر آن عذاب خواهد شد. این یک نوع وعده به شرّ است و وعده به شر، وعید گفته می‌شود
و در وعده به شرّ، وفا کردن به آن لازم نیست.
امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانش نقل می‌کند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «کسی را که خدا به خاطر عملی وعده
ثواب بدهد، خدا به وعده‌اش در
حق او وفا می‌کند و کسی که به خاطر عملی به او وعده عقاب (و عذاب) داده باشد، خدا در
عمل به وعیدش مختار است».
بنابراین آیه زلزال در مورد دیدن جزای هر عمل بدی یک نوع
وعید است و وفای به آن لازم نیست و آیات مغفرت نیز بیانگر همین واقعیت است که خود ما را در مقابل هر عمل بد عذاب نمی‌کند؛ بلکه برخی یا همه آنها را می‌بخشد.
ـ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، چ ۲۱، ج۲۷، ص۲۲۶ - ۲۳۳. (تفسیر آیات زلزال و نحوه جمع کردن بین این آیات و آیات به ظاهر منافی با آن).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «منافات نداشتن آیات سوره زلزال با آیات مغفرت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۰۸.
