معنای عبد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عبد، بنده، مطیع، پیرو.
پرسش: منظور از «عبد» در دو
حدیث معروف «قال علی (علیه‌السلام): انا عبد من عبید محمد» و «قال علی (علیه‌السلام): من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا» چیست؟
پاسخ: عبد در
قرآن هم به صورت عباد آمده است و هم به صورت عبید. اگر عبد به
خدا اضافه شود، جمع آن به صورت
عباد می‌آید و اگر به غیر خدا اضافه شود، جمع آن به صورت عبید می‌آید؛ در نتیجه می‌توان گفت: عبد هم به معنای بنده مملوک، و هم به معنای مطیع و پیرو آمده است.
«عبد» به معنای مطیع و
بنده است و در اصل وصف بود، مانند: «رجل عبد، مرد مطیع»؛ اما بعداً مانند
اسم استعمال شده است.
عبد در قرآن به دو معنا آمده است: یکی به معنای بنده و مملوک
؛
و دیگری به معنای عابد و
مطیع خدا در
اخلاص و
عبادت و
اطاعت.
جمع عبد در
قرآن هم به صورت عباد
آمده است و هم به صورت عبید.
اگر عبد به خدا اضافه شود، جمع آن به صورت عباد می‌آید و اگر به غیر خدا اضافه شود، جمع آن به صورت
عبید می‌آید.
در نتیجه می‌توان گفت: عبد هم به معنای بنده
مملوک، و هم به معنای مطیع و پیرو آمده است.
حدیث مذکور در پرسش، در کتاب
احتجاج طبرسی بیان شده است و
علامه مجلسی در
کتاب بحارالانوار آن را مرسله می‌داند. اصل حدیث چنین است:
«قال جاء حبر من الاحبار الی امیرالمومنین (علیه‌السلام) فقال: یا امیرالمومنین متی کان ربک فقال له ثکلتک امّک و متی لم تکن حتی یقال متی کان، کان ابی قبل القبل بلا قبل و بعد البعد بلا بعد و غایة و لا منتهی لغایة. انقطعت الغایات عنده فهو منتهی کل غایة فقال یا امیرالمومنین: افنبیٌ انت؟ فقال ویلک انما انا عبد من عبید محمد (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) ...؛ یکی از علمای
اهل کتاب به محضر
حضرت علی (علیه‌السلام) رسید و گفت: ای
امیرالمومنین (علیه‌السلام)! چه زمانی خداوند به وجود آمده؟ حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: مادرت به عزایت بنشیند، برای
خدا زمانی را نمی‌توان تصور کرد تا این‌که بگوییم چه زمانی به وجود آمد. همان
پروردگار ما قبل از قبل بوده و قبل از آن را نمی‌توان تصور کرد و هم‌چنین بعد از بعد هست و بعد از آن قابل تصور نیست (یعنی هم ازلی است و هم ابدی.) دارای نهایتی نیست و برای او منتهی و غایتی را نمی‌توان تصور کرد؛ و تمام غایات و انتها به خداوند منقطع می‌شود. (دوباره سوال می‌کند) ای امیرالمومنین! آیا شما نبی هستید؟ حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: وای بر تو! همانا من مطیعی از مطیعان
محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هستم...» (سند
راویان، قطع و حذف شده است).
در نتیجه با وجود مرسله
بودن این
روایت می‌توان گفت: به علت استناد بزرگان به آن، قابل
اعتماد است و عبد در آن، به معنای مطیع و پیرو آمده است ... .
اما روایت «من علمنی حرفا فقد صیرنی عبدا» در جوامع روایی ما یافت نشد و در بین مردم مشهور شده که
امام علی (علیه‌السلام) چنین مطلبی را فرموده است و اگر هم این روایت مستند باشد، عبد به معنای مطیع و پیرو می‌آید.
۱. قاموس قرآن، سید علی اکبر قریشی، ذیل ماده عبد.
۲. احتجاج، طبرسی، نشر مرتضی، مشهد، ج۱، ص۲۱۰.
۳. اصول کافی، کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۱، ص۸۹.
۴. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳، ص۲۸۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «معنای عبد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۱۵.
