• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مسکن از منظر اسلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: اسلام، بزرگ، مسکن، منزل، خانه، کوچک وسیع.

پرسش: نظر اسلام در ارتباط با منازل بزرگ و مجلل چیست؟ و چگونه می‌توان مردم را در ساخت مسکن به سمت میانه‌روی سوق داد؟

پاسخ: اسلام از یک‌سو از داشتن منازل بزرگ و مجلل نهی می‌کند و از یک سو به داشتن منزل وسیع و بزرگ توصیه می فرمایید که ممکن است از این دو امر تضاد را برداشت شود که جمع میان این دو امر، حرکت به سمت میانه‌روی است. آنچه را که برخاسته از نیاز باشد (اعم از نیاز معنوی، مادی، اجتماعی و...) مورد تایید شرع است، اما آنچه فرد سعی می‌کند خود را نیازمند آن بداند، مورد سرزنش و تقبیح قرار گرفته است.



با دقت در سخنانی که از پیشوایان دین اسلام در ارتباط با مسکن به ما رسیده، مشاهده می‌شود که از یک‌سو از داشتن منازل بزرگ و مجلل نهی شده و از سوی دیگر به داشتن منزل وسیع و بزرگ توصیه شده است و شاید برخی از این دو مجموعه روایات، تضاد را برداشت کنند. اما واقعیت امر آن است که آنچه از مجموع این روایات به دست می‌آید، آن است که نظر اسلام درباره بزرگی و وسیع بودن منزل، ناظر به انتخاب مکانی است که خانواده به راحتی در آن زندگی کند. و در آن، ‌ فضایی مهیا شود که آسایش و آرامش خانواده را فراهم سازد؛ چرا که به تجربه ثابت شده است خانه‌های کوچک، کسالت و افسردگی را برای خانواده‌ها به همراه دارد. در چنین فضایی رفت و آمدهای اقوام و دوستان که در دین به طور فوق‌العاده‌ای بر آن تاکید شده است، ‌ به حداقل رسیده یا حذف می‌شود. اسلام با در نظر گرفتن چنین مسائلی در صدد ایجاد فضایی مناسب و با نشاط در محیط خانه بوده است. منظور از منزل وسیع، داشتن کاخ یا خانه مجلل نیست، بلکه برخورداری از مسکنی است که به‌اندازه نیاز و کفایت باشد.
جمع میان این دو نگاه، حرکت به سمت میانه‌روی است. آنچه را که برخاسته از نیاز باشد (اعم از نیاز معنوی، مادی، اجتماعی و... ) مورد تأیید شرع است، اما آنچه فرد سعی می‌کند خود را نیازمند آن بداند، مورد سرزنش و تقبیح قرار گرفته است.

در این فرصت برخی از روایات را در این زمینه مرور می‌کنیم:


منزل وسیع از جمله مواردی است که مورد توجه اسلام قرار دارد. در سخنان بزرگان دین، از سعادت مرد، خانه وسیع معرفی شده است؛ چنان‌که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «مِنْ‌ سَعَادَةِ الْمَرْءِ اَنْ یَتَّسِعَ مَنْزِلُهُ؛ ‌
[۱] برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ‌ ج‌۲، ص۶۱۰، قم، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
از سعادت آدمی‌ است که خانه‌اش وسیع باشد.»

۲.۱ - اهمیت خانه وسیع

اهمیت این موضوع به حدی است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در یکی از دعاهایش، از خداوند متعال، خانه وسیع طلب می‌کند:

«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی دَارِی وَ بَارِکْ لِی فِی رِزْقِی؛
[۲] ابی یعلی تمیمی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، ج۱۳، ص۲۵۷، دمشق، دار المامون للتراث، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
خدایا گناه مرا ببخش و خانه مرا وسعت بخش و روزی مرا مبارک گردان.
مردی از انصار در محضر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از داشتن منزل کوچک ابراز ناراحتی نمود! پیامبر فرمود: داد بزن و از خداوند بخواه که خانه‌ات توسعه پیدا کند (یعنی با جدیت از خدا بخواه).

«شَکَا رَجُلٌ مِنَ الْاَنْصَارِ اِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اَنَّ الدُّورَ قَدِ اکْتَنَفَتْهُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ارْفَعْ صَوْتَکَ مَا اسْتَطَعْتَ وَ سَلِ اللَّهَ اَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْکَ»؛


روایات فراوانی در نهی از منزل بزرگ وارد شده است:

۳.۱ - روایت امام علی


«و قد دخل علی العلاء بن زیاد الحارثی و هو من اصحابه -یعوده، فلما رای سعة داره قال: مَا کُنْتَ تَصْنَعُ (بِسَعَةِ) بِسِعَةِ هَذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنْیَا-(اَمَا) وَ اَنْتَ اِلَیْهَا فِی الْآخِرَةِ کُنْتَ اَحْوَجَ وَ بَلَی اِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ‌ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا فَاِذاً اَنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَة»؛
امام علی (علیه‌السلام)، هنگام عیادت علاء بن زیاد حارثی که از اصحاب او بود، و دیدن سرای بزرگ وی فرمود: خانه به این بزرگی را در این دنیا برای چه می‌خواهی، در صورتی که در آخرت بیشتر به آن نیاز داری؟
اما می‌توانی ـ در صورتی که بخواهی ـ با این سرا، سرای آخرت را نیز به دست آوری؛ یعنی در آن از مهمانان پذیرایی کنی، و به صله ارحام بپردازی، و حقوق حق‌داران را به دست آنان برسانی که در این صورت از این خانه به خانه آخرت خواهی رسید.

۳.۲ - روایت از امام حسین


ـ «مَرَّ الْحُسَیْنُ (علیه‌السلام) بِدَارِ بَعْضِ الْمَهَالِبَةِ فَقَالَ رَفَعَ الطِّینَ وَ وَضَعَ الدِّینَ»؛ امام حسین (علیه‌السلام) منزل (مجللی) را دید، فرمود گِل‌ها را بالا برد و دین خود را پایین آورد.

ـ «مَنْ بَنَی فَوْقَ مَا یَسْکُنُهُ کُلِّفَ حَمْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»؛ هر کس ساختمانی بیش از مورد نیازش بسازد، در قیامت، مجبورش می‌کنند تا آن‌را بر دوش خود حمل کند.

ـ «مَنْ‌ بَنَی‌ بَیْتاً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حُمِّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ اِلَی سَبْعِ اَرَضِینَ ثُمَّ یُطَوَّقُهُ نَاراً یوقد (تُوقَدُ) فِی عُنُقِهِ ثُمَّ یُرْمَی بِهِ فِی النَّارِ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً قَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ اَوْ یَبْنِی مُبَاهَاةً»؛ هر کس برای خودنمایی یا شهرت‌طلبی خانه‌ای برای خود بسازد، روز قیامت آن خانه را تا هفتمین طبقه زمین به دوش می‌کشد، سپس به صورت حلقه‌ای آتشین طوق گردنش می‌شود، آن‌گاه او را با آن حال به آتش دوزخ می‌افکنند. راوی گفت: پرسیدیم: ‌ای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، چگونه برای خودنمایی یا شهرت‌طلبی خانه می‌سازد؟! فرمود: خانه‌ای بسازد که بیش از‌ اندازه حاجتش باشد، یا آن‌ را برای فخرفروشی بنا کند.


آنچه از مجموع این روایات به دست می‌آید، به شرح زیر است:

۴.۱ - نیاز و کفایت

منظور از منزل وسیع، داشتن کاخ یا خانه مجلل نیست؛ بلکه برخورداری از خانه‌ای است که به‌ اندازه نیاز و کفایت باشد. البته روشن است که میزان نیاز واقعی در خانواده‌ها متفاوت است، ولی مهم این است که خانه، به‌ اندازه نیاز عرفی باشد و نه بیش‌تر.

۴.۲ - رفاه خانواده

نظر اسلام درباره بزرگی و وسیع بودن منزل، ناظر به انتخاب مکانی است که خانواده به راحتی در آن زندگی کند. به تعبیر دیگر، اسلام به دنبال آن است که در خانه، ‌ فضایی مهیا شود که آسایش و آرامش خانواده را فراهم سازد. به تجربه ثابت شده است خانه‌های کوچک، کسالت و افسردگی را برای خانواده‌ها به همراه دارد. در چنین فضایی رفت و آمدهای اقوام و دوستان که در دین به طور فوق‌العاده‌ای بر آن تأکید شده است، ‌ به حداقل رسیده یا حذف می‌شود. اسلام با در نظر گرفتن چنین مسائلی درصدد ایجاد فضایی مناسب و با نشاط در محیط خانه بوده است.

۴.۳ - عامل سعادت و خوش‌بختی

اسلام، هر خانه بزرگی را باعث سعادت دنیوی و اخروی نمی‌داند. وسعت خانه زمانی مورد تأیید است که وسیله‌ای برای دست یافتن صاحب ‌خانه به هدف‌های شایسته خانوادگی و اجتماعی؛ مانند برپا داشتن جلسات آموزنده، دینی و اطعام فقر باشد؛ و گرنه هر خانه وسیع و بزرگی نمی‌تواند عامل سعادت و خوش‌بختی قرار گیرد.
گاه شخصی منزل مناسبی دارد و در آن زندگی می‌کند، ولی به علل مختلف (مانند موقعیت خاص اجتماعی، رفت و آمدهای قومی‌و فامیلی و..) ناچار است از میهمان‌های زیادی پذیرایی کند؛ از این جهت احساس می‌کند که این منزل، با توجه به رفت و آمدهای زیاد، کوچک است، هم خود و خانواده‌اش و هم میهمانان در ناراحتی و فشارند. در این‌جا داشتن خانه بزرگ‌تر را در شأن چنین شخصی است، اما فرد دیگری، ‌ دارای زندگی و منزل مساوی با همین شخص است، اما رفت و آمد کم‌تری دارد و تنها خرید خانه بزرگ‌تر به سبب فخر فروشی ، چشم و هم‌چشمی، و... است. در این‌گونه موارد نه تنها اسلام بر منزل وسیع‌تر تأکید نمی‌نماید، بلکه آن‌ را تقبیح می‌کند.

۴.۴ - نتیجه

بنابراین، جمع میان این دو نگاه حرکت به سمت میانه‌روی است. آنچه را که برخاسته از نیاز باشد ـ اعم از نیاز معنوی، مادی، اجتماعی و... ـ مورد تأیید شرع است، اما آنچه فرد سعی می‌کند خود را نیازمند آن بداند، مورد سرزنش و تقبیح قرار گرفته است.


۱. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ‌ ج‌۲، ص۶۱۰، قم، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
۲. ابی یعلی تمیمی، احمد بن علی، مسند ابی یعلی، ج۱۳، ص۲۵۷، دمشق، دار المامون للتراث، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
۳. نسائی، ابو عبد الرحمن احمد بن شعیب، السنن الکبری، محقق:شلبی، حسن عبد المنعم، ج۹، ص۳۶، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۴. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج‌۶، ص۵۲۶، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۵. امام علی، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص۳۲۵، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۶. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‌۳، ص‌۴۶۷، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السّلام)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.    
۷. شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج‌۵، ص۳۳۹، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
۸. شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۸۱، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نگاه اسلام نسبت به مسکن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۵.    



جعبه ابزار