مستجاب الدعوة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مستجاب الدعوة.
پرسش: افراد مستجاب الدعوة چه ویژگی‌هایی دارند و چگونه می‌توان مستجاب الدعوة شد؟ آیا می‌شود یک گناه‌کار هم گاهی دعایش مستجاب شود؟
پاسخ: در مورد ویژگی افراد مستجاب الدعوة لازم است بگوییم که ظاهراً در هیچ جایی از متون دینی ما درباره این مورد (ویژگی افراد مستجاب الدعوه)
سخن نیامده است؛ گرچه بی‌تردید بندگان صالح و اولیای الهی در شرایطی هستند که اگر دعا کنند، خداوند در صورتی که مصلحت بداند، به طور
یقین دعای آنان را مستجاب می‌فرماید، به دلیل مقامات معنوی آنان و تقرب ایشان به خدای متعال است.
از آیه ۱۸۶ سوره بقره که ـ استجابت خدا را منوط به گناه‌کار نبودن دعاکننده نکرده است ـ به‌خوبی به دست می‌آید که خداوند کریم و رحیم حتی دعای افراد گناه‌کار را نیز اجابت می‌کند، پس هیچ‌کس و هیچ‌گاه از
رحمت خدا نباید نا‌امید بود. گرچه به طور مسلم هر قدر انسان
اطاعت بیش‌تری از خداوند داشته باشد، از سوی
پروردگار منزلت بالاتر و
استجابت بیش‌تری شامل حال او می‌شود.
قبل از هر چیز لازم است اشاره شود که «مستجاب الدعوة» شدن همانند رشته‌های مختلف علمی و امثال آن نیست تا انسان با فراهم آوردن شرایط و ویژگی‌هایی در آن فن خاص متخصص و صاحب مقام شود، آن‌گاه بساط پهن کند و
دعا نماید و اجابت دریافت کند یا برای کسی دیگر دعا کند و اجابت بگیرد؛ بلکه برخی بندگان صالح خدا و اولیای الهی به دلیل معنویت و مقام بلند که در
قرب الهی پیدا کرده‌اند، دارای اوصاف و کمالات وجودی و آثار و برکات معنوی فراوان می‌شوند که یکی از آن‌ها استجابت دعای آنان است؛ یعنی اگر آن فرد صالح برای کسی دعا کند یا برای چیزی دعا نماید و اگر خداوند نیز
مصلحت بداند، ممکن است بر اثر دعای او حاجتی برآورده شود.
به همین دلیل چه‌بسا فرد صالحی برای کاری دعا می‌کند و چون برآورده شدن آن
حاجت یا آن کار به مصلحت آن شخص نیست و یا
اسرار دیگری در میان است؛ لذا دعای آن مؤمن صالح و یا آن ولی الهی مستجاب نمی‌شود. بنابراین مستجاب الدعوة بودن، چون فن خاصی نیست، پس شرایط خاص کلاسیک هم ندارد؛ بلکه برخی بندگان صالح به دلیل معنویت و تقربشان به خدا دعاهایشان مستجاب می‌شود.
نکته دوم آن است که آنچه در متون دینی و آموزه‌های مذهبی آمده، شرایط استجابت دعاست و این‌که
انسان باید چگونه باشد و چگونه
عمل کند و در چه شرایط مکانی و زمانی دعا کند تا دعای او مستجاب شود. در این‌جا به اختصار نکاتی را مطرح می‌کنیم:
الف: یکی از مطالبی که در
روایات درباره شرایط دعا به آن اشاره شده این است که:
ــ دعا باید همراه با
یقین به اجابت،
حضور قلب و به دور از
غفلت باشد.
ــ دعا باید با اصرار و پافشاری و
تضرع و زاری در پیشگاه خدا صورت گیرد.
ــ حاجت باید در دعا
ذکر شود.
ــ هنگام فرود آمدن باران، وقت
نماز ظهر، بعد از
نماز مغرب، هنگام
قرائت قرآن،
اذان و هنگام سحر، اوقاتی است که در روایات به عنوان زمان‌های مناسب برای دعا و حاجت خواستن ذکر شده است.
ــ در میان جمع زمینه بیشتر اجابت برای دعا فراهم است.
ــ
صلوات فرستادن قبل و بعد از دعا برای
استجابت دعا بسیار مؤثر است.
ــ
توبه و
استغفار،
گریه و اشک و
لقمه حلال، در استجابت دعا نقش مؤثری دارند.
بنابراین طبق این‌گونه روایات هر کسی اگر با این شرایط دعا کند،
امید است که
خداوند دعای او را اجابت کند و طبق روایات یادشده، خداوند وعده داده است که اگر کسی با شرایط یادشده دعا کند، دعای او مستجاب خواهد شد.
اما درباره این‌که چه افرادی دعایشان مستجاب می‌شود، در روایات از برخی افراد نام برده شده است که خداوند دعای آن‌ها را به اجابت می‌رساند که به چند نمونه از آن روایات اشاره می‌شود:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: چهار کس دعایشان رد نخواهد شد و درهای
آسمان به روی دعای آنان گشوده است: دعای پدر برای اولادش، دعای مظلوم بر علیه
ظالم، دعای کسی که برای انجام
عمره به
مکه رفته باشد و دعای
انسان روزه‌دار.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: از جمله کسانی که دعایش مستجاب می‌شود، دعای
امام و پیشوای عادل برای
رعیت و دعای مؤمنی که پشت سر و در غیاب مؤمنی دیگر برای او دعا کند.
در
روایت دیگری آمده که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: سه کس دعایشان مستجاب است: یکی حاجی که به مکه رفته است. دیگر رزمنده‌ای که در جبهه
جهاد حضور پیدا کرده و سوم انسان مریض.
آنچه به طور مشخص در روایات آمده، افراد یادشده است که طبق روایات مذکور خداوند دعای آنان را مستجاب می‌کند؛ اما در مورد ویژگی افراد مستجاب الدعوة لازم به ذکر است که ظاهراً در هیچ جایی از متون دینی ما درباره این مورد (ویژگی افراد مستجاب الدعوه) سخن نیامده است؛ گرچه بی‌تردید بندگان صالح و اولیای الهی در شرایطی هستند که اگر
دعا کنند، خداوند در صورتی که
مصلحت بداند به طور
یقین دعای آنان را مستجاب می‌فرماید، به دلیل مقامات معنوی آنان و تقرب ایشان به
خدای متعال است.
اما درباره فراز پایانی پرسش باید گفت:
اولاً، همین که انسان با دعا و
تضرع و
استغفار (که نوعی دعاست)
توبه می‌کند و خداوند توبه او را قبول می‌کند، این خود روشن‌ترین دلیل بر آن است که دعای افراد گناه‌کار نیز پذیرفته می‌شود؛ لذا در روایات تأکید فراوانی بر استغار و
توبه از گناهان شده است.
قرآن کریم می‌فرماید: «
وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»؛
یعنی تا آنان طلب آمرزش می‌کنند، خدا عذاب‌کننده ایشان نخواهد بود.
پس معلوم می‌شود که دعای گناه‌کاران نیز گاهی پذیرفته می‌شود.
ثانیاً، این‌که در روایات آمده است که دعای مظلوم بر علیه ظالم مستجاب می‌شود.
در هیچ روایتی قید نشده که مظلوم در صورتی دعایش بر علیه ظالم مقبول است که گناه‌کار نباشد. پس معلوم می‌شود که دعای مظلوم گرچه اهل گناه باشد، بر علیه ظالم مستجاب است.
ثالثاً، آیاتی که همگان را به دعا فرا خوانده و وعده اجابت داده، مطلق است؛ مثلاً می‌فرماید: «
ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛
«مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم».
به خصوص آن‌که
مفسرین گفته‌اند: شأن نزول این
آیه افراد بی‌ایمان و مغرور و متکبر است که خداوند بعد از
تهدید آنان می‌فرماید: مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم.
و در آیه دیگر نیز به طور مطلق فرموده: «
وَ اِذا سَأَلَكَ عِبادى عَنّى فَاِنّى قَریبٌ اُجیبُ دَعْوَةَالدّاعِ اِذا دَعانِ»؛
«هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، بگو من نزدیکم و دعای دعاکننده را هنگامی که مرا بخواند، اجابت می‌کنم».
از این‌گونه
آیات، که استجابت خدا را منوط به گناه‌کار نبودن دعاکننده نکرده است، به‌خوبی به دست می‌آید که خداوند کریم و رحیم حتی دعای افراد گناه‌کار را نیز اجابت می‌کند، پس هیچ‌کس و هیچ‌گاه از
رحمت خدا نباید نا‌امید بود. گرچه به طور مسلم هر قدر انسان
اطاعت بیش‌تری از خداوند داشته باشد، از سوی
پروردگار منزلت بالاتر و
استجابت بیش‌تری شامل حال او می‌شود.
۱. مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، صدرا، ۱۳۷۸ش.
۲. ناصر مکارم، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۹ش.
۳. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۲ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مستجاب الدعوة»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۷.
