• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مراد از گناهان کبیره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: گناهان کبیره، توبه، کفاره، قسم خوردن.

پرسش: گناهان کبیره کدام‌اند؟ آیا توبه قلبی از انجام گناه کافی است یا این‌که باید کفاره هم داد؟ در طول روز ممکن است برای بعضی کارها طبق عادتی که از کودکی داشتیم به خداوند قسم بخوریم.آیا گناه است؟

پاسخ:




گناه و معصیت دارای مراتب و درجاتی است، با وجود زشت بودن همه گناهان، برخی از آن‌ها قبیح‌تر و زشت‌تر هستند که از آن‌ها به «گناهان کبیره» یاد می‌شود.
۱. گناهان کبیره گناهانی را گویند که خداوند دوزخ و آتش جهنم را برای آن‌ها واجب و مقرر نموده است.
[۱] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۲۷۶.
[۲] امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، ج۱، ص۲۷۵-۲۷۴.

۲. هر گناهی که در شریعت اسلام برای آن حد تعیین شده و در قرآن به آن تصریح شده باشد؛
[۳] قرائتی، محسن، تدوین توسط: محمدمهدی اشتهاردی، ‌گناه‌شناسی، ص۳۳، پیام آزادی، ۱۳۶۹ ش.
مانند شراب‌خواری، زنا، دزدی، و... که تازیانه و کشتن و سنگسار از حدود آن‌هاست.
۳. هر گناهی که نزد متدینین، بزرگ شمرده شود.
[۴] دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، ج۱، ص۲۵، کانون ‌اندیشه‌های اسلامی.



اما در مورد شماره و تعداد گناهان کبیره بیان‌های متفاوت وجود دارد. در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) به موارد زیر اشاره شده است، حضرت علاوه بر آن‌که تعدادی از این گناهان را فهرست نموده است، مستند آن‌ها را نیز در آیات و روایات، بیان کرده است.
۱. شرک به خدا؛ ۲. ناامیدی از رحمت خداوند؛ ۳. اذیت و آزار به پدر و مادر؛ ۴. کشتن انسان مگر در مواردی که حق است؛ ۵. نسبت دادن زنا به زنی که پاکدامن است؛ ۶. خوردن مال یتیم؛ ۷. رباخواری؛ ۸. سحر و جادو؛ ۹. زنا؛ ۱۰. سوگند دروغ برای گناه؛ ۱۱. نپرداختن زکات واجب؛
[۱۵] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۵، ص۴۰۲.
ترک واجبات به طور عمد از جمله نماز.
در پاره‌ای از روایات، به موارد دیگری نیز اشاره شده است.


آیا توبه قلبی از انجام گناه کافی است یا این‌که باید کفاره هم داد؟
ابتدا لازم است معنای توبه و حقیقت آن را یادآور شد.

۳.۱ - معنای توبه

توبه یک نوع انقلاب درونی و پشیمان شدن از ارتکاب به گناه است. گناهکار باید تصمیم بگیرد که دیگر آن گناه را انجام ندهد.
[۱۶] مظاهری، جهاد با نفس، ص۱۵۳.


۳.۲ - ارکان توبه

به تعبیر دیگر، توبه راستین و واقعی دارای پنج رکن است: ۱. ترک گناه؛ ۲. پشیمانی از گناهان سابق؛ ۳. تصمیم بر ترک گناه؛ ۴. جبران گناهانی که قابل جبران است از طریق ادا نمودن حق‌الله و حق‌الناس؛ ۵. استغفار با زبان.
[۱۷] قرائتی، محسن، گناه‌شناسی، ص۳۰۳، پیام آزادی، ۱۳۶۹ ش.


۳.۳ - جبران گناه

از ارکان مهم توبه، جبران گناه است و از این جبران، در روایات به «کفارات» و «تکفیر» تعبیر شده است. پس جبران گناهان پیشین، همان کفاره گناه است.

۳.۳.۱ - روایتی از امام باقر

در روایتی از امام باقر (علیه‌السّلام) آمده است: «کار کفاره و جبران‌کننده گناه است: ۱. بلند سلام کردن؛ ۲. اطعام دادن؛ ۳. خواندن نماز شب و عبادت در آن هنگام که مردم خوابیده‌اند».
[۱۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۷، ص۵۲.


۳.۳.۲ - روایتی از امام کاظم

در دیگر، امام کاظم (علیه‌السّلام) فرموده است: «از جمله کفارات گناهان بزرگ، پناه دادن به انسان پریشان و گرفتار، و زدودن ‌اندوه از فرد ‌اندوهگین است».
[۱۹] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۴۷۷.
[۲۰] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۶۷.
[۲۱] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۱.

روایات دیگر نیز در این زمینه وجود دارد که از مجموع این‌ها دانسته می‌شود که در توبه علاوه بر پشیمانی قلبی و ترک گناه، کفاره (کفاره در باب توبه به معنای جبران گناه است که با انجام عبادات و اعمال شایسته محقق می‌شود.) و جبران گناهان پیشین نیز ضروری است.

بعضی از گناهان به طور خاص دارای کفاره هستند که علاوه بر پشیمانی از انجام آن و تصمیم قاطع بر ترک مداوم آن لازم است کفاره آن را هم داد؛ مثل ترک روزه عمداً که دارای کفاره است و اگر روزه‌خواری با یکی از گناهان مثل زنا و استمنا صورت بپذیرد، کفاره چند برابر (کفاره جمع) دارد.هم‌چنین شکاندن قسم و نذر علاوه بر این‌که گناه است، باید کفاره آن را هم انجام داد.


گناه، گناه است.
هر چند گناهان ممکن است در مقام مقایسه نسبت به یک‌دیگر کوچک‌تر و بزرگ‌تر باشند، اما گناه، گناه است؛ هر چند کوچک (صغیره) هم باشد. از آن جهت که نافرمانی خداوند بزرگ است، نباید کوچک شمرده شود و همان‌گونه که ترک گناهان کبیره لازم است، ترک گناهان صغیره نیز لازم و ضروری است؛ چون اصرار بر انجام گناهان صغیره، خود گناه کبیره محسوب می‌شود.

۴.۱ - روایتی از رسول خدا

در همین زمینه امام صادق (علیه‌السّلام) از رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) داستانی نقل می‌کنند که: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در زمینی خشک و بی‌گیاه فرود آمدند، به اصحابشان فرمودند: قدری هیزم بیاورید. اصحاب گفتند: یا رسول‌الله!‌ در زمین بی‌گیاه فرود آمده‌ایم، در اینجا هیزمی نیست. حضرت فرمودند: هر کس هر قدر پیدا کرد بیاورد؛ سپس آن‌ها کم‌کم هیزم زیادی آوردند و در برابر حضرت انباشته کردند. رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمودند: گناهان این‌گونه جمع می‌شوند. سپس فرمود: از گناهان محقر و کوچک نیز بپرهیزید؛ زیرا هر چیزی بازخواست‌کننده‌ای دارد.
[۲۲] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۲، ص۹۹۱، تحت عنوان: الصغائر طرق الی الکبائر، دارالحدیث.
»


درباره قسم خوردن به موارد زیر اشاره می‌کنیم:

۵.۱ - مبنای فقهی

ابتدا لازم است مبنای فقهی و حکم قسم خوردن به اسما و عناوینی را که به خدا اختصاص دارد، یادآور شد که اگر انسان بدون این‌که تصمیم قلبی بر انجام یا ترک کاری داشته باشد قسم بخورد، مثلاً‌ در مکالمات روزمره (از روی عادت) بگوید به خدا چنین شد یا چنین نشد، این‌گونه قسم، موجب کفاره نیست؛
[۲۳] توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۹.
ولی اگر راست باشد، مکروه است و اگر دروغ باشد، گناه است؛
[۲۴] توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۹.


۵.۲ - بُعد تربیتی و روان‌شناختی

اما از بُعد تربیتی و روان‌شناختی حتی در صورتی که قسم یاد کردن بیش از حد و بدون قصد و از روی عادت باشد، امر مطلوب و هنجاری نیست؛ بلکه جزء رفتارهای آیینی به حساب می‌آید که چه‌بسا ممکن است منشأ آن وسواس فکری باشد و یا در مرور زمان به وسواس فکری بینجامد.
[۲۵] پری‌رخ، دادستان، روان‌شناسی مرضی، سمت، ج۱، مبحث وسواس فکری.

بی‌جهت در مواردی که لازم نیست، به ذات خداوند (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) قسم یاد نشود؛ زیرا مقام خداوند بسیار ارزشمندتر و بالاتر از این است که انسان در هر موضوع جزئی و ناچیز به آن قسم یاد کند؛ پس به راحتی می‌شود از این عادت و تکیه کلام، دست برداشت.


۱. محسن قرائتی، گناه شناسی، پیام آزادی، ۱۳۶۹ ش.
۲. علی‌رضا حسنی، توبه در قرآن و سنت، رایزن، ۱۳۷۸ ش.
۳. گناهان کبیره، شهید دستغیب شیرازی؛ شیراز: کانون تربیت.


۱. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۲۷۶.
۲. امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، ج۱، ص۲۷۵-۲۷۴.
۳. قرائتی، محسن، تدوین توسط: محمدمهدی اشتهاردی، ‌گناه‌شناسی، ص۳۳، پیام آزادی، ۱۳۶۹ ش.
۴. دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، ج۱، ص۲۵، کانون ‌اندیشه‌های اسلامی.
۵. نساء/سوره۴، آیه۷۲.    
۶. یوسف/سوره۱۲، آیه۷۸.    
۷. نساء/سوره۴، آیه۹۳.    
۸. نور/سوره۲۴، آیه۲۳.    
۹. نساء/سوره۴، آیه۱۰۰.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۲۷۷.    
۱۱. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۸.    
۱۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۷۷.    
۱۳. توبه/سوره۹، آیه۳۵.    
۱۴. مائده/سوره۵، آیه۹۰.    
۱۵. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۵، ص۴۰۲.
۱۶. مظاهری، جهاد با نفس، ص۱۵۳.
۱۷. قرائتی، محسن، گناه‌شناسی، ص۳۰۳، پیام آزادی، ۱۳۶۹ ش.
۱۸. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۷، ص۵۲.
۱۹. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۴۷۷.
۲۰. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۶۷.
۲۱. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۱.
۲۲. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۲، ص۹۹۱، تحت عنوان: الصغائر طرق الی الکبائر، دارالحدیث.
۲۳. توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۹.
۲۴. توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۹.
۲۵. پری‌رخ، دادستان، روان‌شناسی مرضی، سمت، ج۱، مبحث وسواس فکری.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مراد از گناهان کبیره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۲۷.    



رده‌های این صفحه : مقالات ‌اندیشه قم




جعبه ابزار