• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مراد از اهل بیت و عترت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حدیث ثقلین، اهل بیت، عترت، قرآن، همراهی واقعی.

پرسش: در مورد تطبیق اهل بیت النبی (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) (طبق حدیث الثقلین) با چهارده معصوم که آن‌ها همان همراهان واقعی قرآن‌اند که از هم جدا نمی‌شوند تا ... توضیح دهید؟

پاسخ: مراد از عترت و اهل بیت (علیهم‌السلام) ائمه دوازده‌گانه یعنی علی (علیه‌السلام) و حسن (علیه‌السلام) و حسین (علیه‌السلام) و نه فرزند او (علیهم‌السلام) می‌باشند و معنای همراه بودن قرآن و اهل بیت این است که این دو یک حقیقت‌اند در دو جلوه. قرآن، امام صامت و ساکت، و اهل بیت، کتاب ناطق الهی می‌باشند، هر دو نورند، هر دو هدایتگر، هر دو صراط و حبل متین الهی و می‌شود این مراد باشد که در تمسک، این دو از هم جدا نمی‌شوند یا هر دو همیشه جاودان‌اند و در جامعه و بین بشریت حضور دائمی دارند.



یکی از حدیث‌هایی که بین شیعه و سنی متواتر و یقین‌آور است (تواتر معنوی، بلکه تواتر لفظی دارد)، حدیث ثقلین می‌باشد که متن آن به این صورت است:

«قال رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) انّی مخلف فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی لنْ تضلّوا ما تمسکتم بهما؛ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: (من از میان شما می‌روم) و دو شیء گران‌بها و وزین را در بین شما باقی می‌گذارم که عبارت است از: قرآن و عترت؛ یعنی اهل بیت من هرگاه به آن دو چنگ بزنید و تمسک کنید، هرگز دچار انحراف و گمراهی نخواهید شد».

۱.۱ - مراد از ثقلان

در بعضی از مصادر آمده است که تا روز قیامت از هم جدا نمی‌شوند؛ از این ترجمه معنای ثقلان هم روشن شد که به معنای شیء وزین و سنگینی یا شیء نفیس و گران‌بها و ثقلان به معنای جن و انس هم آمده است.
[۲] معلوف، لوییس، المنجد، ص۷۲ـ۷۳، بیروت، دارالمشرق.
در پاورقی به بعضی از مدارک حدیث اشاره شده است.
[۱۲] ترمذي، محمدبن عيسي، صحيح ترمذي، ج۲، ص۳۰۸، مطبعة بولاق، ۱۲۹۲.
[۱۳] قثيري، ابوالحسين علم‌ بن حجاج، صحيح مسلم به شرح النودي، ج۱۵، ص۱۷۹، بيروت، دارالفكر، ۱۴۰۱ق.


پس از این مقدمه، پاسخ باید در دو قسمت بیان شود:
۱. مراد از اهل بیت و عترت چه کسانی می‌باشند؟
۲. معنای همراه بودن اهل بیت با قرآن چیست؟


در مورد قسمت اول، روایات زیادی داریم که دلالت دارند بر این‌که مراد از اهل بیت و عترت، ائمه دوازده‌گانه می‌باشد.

۲.۱ - حدیثی از امام علی

در روایتی می‌خوانیم که «از حضرت علی (علیه‌السلام) دربارة سخن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) که فرمود: من بین شما دو شیء گران‌بها می‌گذارم، «من العترة» عترت کیست (و چه کسانی می‌باشند)؟ آن حضرت فرمود: من، حسن، حسین و امام‌های نه‌گانه از فرزندان حسین (علیه‌السلام) که نهم آن‌ها مهدی و قائم آنان می‌باشد، اینان از قرآن کتاب خدا و قرآن از آنان جدا نمی‌شود تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.

۲.۲ - حدیثی از پیامبر

در حدیث دیگر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «ائمه و امام‌های بعد از من دوازده نفرند، نه تن از آن‌ها از فرزندان حسین (علیه‌السلام)‌اند که نهم آن‌ها قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) آن‌ها می‌باشد؛ سپس فرمود: بیدار باشید، اهل بیت من در بین شما همچون کشتی نوح را مانَد که هر کس در آن وارد شود، نجات می‌یابد و هر کس از آن تخلف کند، غرق و هلاک می‌شود.
[۱۵] صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۱، ص۷۸، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.



در کتب اهل سنت هم آمده است:

۳.۱ - حدیثی از پیامبر اکرم

پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «یکون بعدی اثنا عشر خلیفة؛ خلفای بعد از من دوازده نفر می‌باشند؛ ولی در مصداق این دوازده نفر اختلاف وجود دارد».


در مورد قسمت دوم همراه بودن قرآن با اهل بیت و بالعکس را با تعبیرهای مختلفی می‌توان بیان نمود:

۴.۱ - جداناپذیر بودن

از هم جدا نیستند؛ یعنی یک حقیقت‌اند در دو جلوه.

۴.۱.۱ - حدیثی از حضرت علی

علی (علیه‌السلام) درباره قرآن چنین فرمود: قرآن حبل متین، نور مبین، صراط مستقیم، شفای نافع، نجات‌دهنده و نگهدارنده کسانی است که به آن تمسک کند.
و فرمود: قرآن نوری است که خاموشی ندارد ... قرآن بحری است که کسی به قعرش نرسد، راهی است که رونده آن گمراه نگردد، شعله‌ای است که نور آن تاریک نشود.
قرآن خود را هدایتگر مردم و هدایت‌کننده متقین
[۲۱] صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۶۹، ح ۲۵۰۵، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
معرفی می‌کند. شبیه همین تعبیرات را در مورد ائمه نیز داریم.

۴.۱.۲ - حدیثی از امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) صراط خداوند می‌باشند.
[۲۲] صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۱۱، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

و فرمود: ما حبل خداییم و ما هدایت‌کننده مردم هستیم.
[۲۳] صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۰۸، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.


۴.۱.۳ - حدیثی از رسول خدا

رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) در مورد اهل بیت فرمودند: اهل بیت من ستارگان می‌باشند.
[۲۴] صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۱۱، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.


۴.۱.۴ - فرازی از زیارت جامعه

در زیارت جامعه می‌خوانیم: «شما فرودگاه وحی، معدن رحمت حق، خزانه‌دارهای دانش، پیشوایان امت‌ها ... چراغ‌های شب تار، حجت‌های بالغه خدا هستید.
بنابراین اهل بیت و قرآن در هدایت، نورانیت، صراط، حبل، حق بودن و ... مثل هم‌اند. در یک کلام، می‌توان گفت: قرآن، کتاب و امام صامت الهی، و ائمه، کتاب ناطق الهی هستند.

۴.۲ - جداناپذیری در تمسک

۲. مراد این است که در تمسک و پیروی کردن از هم جدا نیستند.

۴.۲.۱ - دیدگاه استاد مطهری

استاد مرتضی مطهری می‌گوید: «این‌که پیغمبر فرمود: این دو تا از هم جدا نمی‌شوند، مقصود این نیست که این‌ها خودشان راهشان را از هم جدا نمی‌کنند، از هم قهر نمی‌کنند و بین آن‌ها اختلاف و جنگ و جدال پیدا نمی‌شود، مقصود این است که در تمسک، این‌ها از یک‌دیگر تفکیک نمی‌پذیرند هر که بخواهد «حسبُنا کتابُ الله» بگوید‌، ‌چنان‌چه که عمَر در صدر اسلام گفت، یا بگوید اهل بیت ما را کافی است ... و بخواهند به این وسیله میان آن‌ها تفکیک کنند، بدانند که میسر نیست. انحراف و انحطاط مسلمین از آن‌جا شروع شد که میان این دو خواستند تفکیک کنند».

۴.۳ - جاودانه بودن

۳. هم‌چنان‌که قرآن جاودانه است، اهل بیت هم همیشه حضور دارند؛ همان‌گونه که قرآن عمر جاودان و ابدی دارد و تا قیامت راه‌نمای مسلمین است و آن‌ها مأمور به تمسک بدان هستند از میان اهل بیت نیز فردی همواره ‌باید وجود داشته باشد تا مسلمین به او تمسک پیدا کنند و از گمراهی نجات یابند؛ چون معنی ندارد که تمسک به قرآن جاودانه باشد و تمسک به اهل بیت فقط در یک زمان محدود باشد؛ در این صورت تمسک به این دو وجود نخواهد داشت.

۴.۴ - همراه بودن واقعی

۴. احتمال چهارم این است که معیت و همراه بودن واقعی مراد باشد، با این بیان:

۴.۴.۱ - همراهی در هر زمان

أ. همراه بودن ظاهری در هر زمان، از زمان نزول قرآن تا روز قیامت که فردی از اهل بیت (علیه‌السلام) باید با قرآن باشد و در نهایت با هم در قیامت به محضر پیامبر برسند.

۴.۴.۲ - همراهی ظاهری و باطنی

ب. این همراهی ظاهری باید با همراهی باطنی باشد؛ یعنی قرآن بیانگر تمام عقاید، افکار، اخلاق عبادی و شئون اهل بیت (علیهم‌السلام) باشد و اهل بیت هم بیانگر و مفسر قرآن و مبین آن باشد.

۴.۴.۳ - عصمت اهل بیت

ج. آن اهل بیتی که در هر عصر در کنار قرآن است، باید معصوم باشد؛ زیرا همراهی مطلق چنین اقتضایی دارد و یک گناه باعث می‌شود معیت دائمی با قرآن صدق نکند.

۴.۴.۴ - همراهی یک معصوم با قرآن

د. با توجه به نکته قبلی از حدیث ثقلین استفاده می‌شود که از زمان رحلت پیامبر تا روز قیامت یک نفر معصوم از اهل بیت در کنار قرآن باشد.

۴.۴.۵ - شرط درستی حدیث

هـ . حدیث مذکور را که اهل سنت هم نقل کرده‌اند، جز بر مبنای امامیه به هیچ طریق دیگری قابل تصحیح نیست؛ چون بنا بر قول آن‌ها، خلفای دوازده‌گانه همه از دنیا رفته‌اند.


مراد از عترت و اهل بیت (علیهم‌السلام) ائمه دوازده‌گانه یعنی علی (علیه‌السلام) و حسن (علیه‌السلام) و حسین (علیه‌السلام) و نه فرزند او (علیهم‌السلام) می‌باشند و معنای همراه بودن قرآن و اهل بیت این است که این دو یک حقیقت‌اند در دو جلوه. قرآن، امام صامت و ساکت، و اهل بیت، کتاب ناطق الهی می‌باشند، هر دو نورند، هر دو هدایتگر، هر دو صراط و حبل متین الهی و می‌شود این مراد باشد که در تمسک این دو از هم جدا نمی‌شوند یا هر دو همیشه جاودان‌اند و در جامعه و بین بشریت حضور دائمی دارند.


۱. امامت و رهبری، استاد مرتضی مطهری (انتشارات صدرا) ص۳۴-۴۰ و ص۸۳ـ ۸۴.
۲. ولایت وامامت،‌هادی نجفی، ص۱۴۵-۱۵۱.
۳. بررسی مسائل کلی امامت، ابراهیم امینی، تمام کتاب.


۱. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۱۳۹، قم، مطبعه العلمیه.    
۲. معلوف، لوییس، المنجد، ص۷۲ـ۷۳، بیروت، دارالمشرق.
۳. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۱۳۹، قم، مطبعه العلمیه.    
۴. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۲۷۴، قم، مطبعه العلمیه.    
۵. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۱۹۹، قم، مطبعه العلمیه.    
۶. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۷۲، قم، مطبعه العلمیه.    
۷. حر عاملی، محمدبن حسن، اثبات الهداة، ج۲، ص۳۲۰، قم، مطبعه العلمیه.    
۸. شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۹۳، تهران، مطبعة الحیدری، مکتبة الصدوق.    
۹. فیروزآبادی، سیدمرتضی، فضایل الخمسه، ج۲، ص۵۲ ۶۳، بیروت، چاپ چهارم، ۱۴۰۲ق.    
۱۰. خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب خوارزمی، ص۲۲۲، با مقدمه محمدرضا مولوی خِرسان، تهران، مکتبة نینوا الحدیثه    
۱۱. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ج۵، ص۶۶۳، مطبعة بولاق، ۱۲۹۲.    
۱۲. ترمذي، محمدبن عيسي، صحيح ترمذي، ج۲، ص۳۰۸، مطبعة بولاق، ۱۲۹۲.
۱۳. قثيري، ابوالحسين علم‌ بن حجاج، صحيح مسلم به شرح النودي، ج۱۵، ص۱۷۹، بيروت، دارالفكر، ۱۴۰۱ق.
۱۴. شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۹۰، تهران، مطبعة الحیدری، مکتبة الصدوق.    
۱۵. صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۱، ص۷۸، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۱۶. صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ج۱، ص۱۴۵، تهران، مکتبة الصدر طهران.    
۱۷. متقی هندی، علی، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۲۹، بیروت مؤسسه الرساله، چاپ پنجم، ۱۴۰۵ق، ۱۹۸۵م.    
۱۸. سبط ابن الجوزی، یوسف بن قزاغلی، تذکرة الخواص، ص۱۴۳، بیروت، مؤسسه اهل البیت.    
۱۹. امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ص۲۱۲، خ۱۹۸، پارسایان، ۱۳۷۹.    
۲۰. بقره/سوره۲، آیه۱۸۵.    
۲۱. صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۶۹، ح ۲۵۰۵، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۲۲. صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۱۱، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۲۳. صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۰۸، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۲۴. صابری، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ج۲، ص۷۰، ح ۲۵۱۱، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۲۵. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ص۶۵۱، قم، انتشارات مطبوعاتی، چاپ سوم، ۱۳۷۷، زیارت جامعه کبیره.    
۲۶. مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، ص۳۶، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۶۴.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۹، ص۷۵ ۷۶، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ دوم.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مراد از اهل بیت و عترت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۰.    



جعبه ابزار