مراد از اهل بیت و عترت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث ثقلین، اهل بیت، عترت، قرآن، همراهی واقعی.
پرسش: در مورد تطبیق اهل بیت النبی (صلیاللهعليهوآلهوسلم) (طبق حدیث الثقلین) با
چهارده معصوم که آنها همان همراهان واقعی قرآناند که از هم جدا نمیشوند تا ... توضیح دهید؟
پاسخ: مراد از
عترت و
اهل بیت (علیهمالسلام) ائمه دوازدهگانه یعنی
علی (علیهالسلام) و
حسن (علیهالسلام) و
حسین (علیهالسلام) و نه فرزند او (علیهمالسلام) میباشند و معنای همراه بودن
قرآن و اهل بیت این است که این دو یک حقیقتاند در دو جلوه. قرآن،
امام صامت و ساکت، و اهل بیت،
کتاب ناطق الهی میباشند، هر دو نورند، هر دو هدایتگر، هر دو
صراط و
حبل متین الهی و میشود این مراد باشد که در
تمسک، این دو از هم جدا نمیشوند یا هر دو همیشه جاوداناند و در جامعه و بین بشریت حضور دائمی دارند.
یکی از حدیثهایی که بین
شیعه و
سنی متواتر و یقینآور است (
تواتر معنوی، بلکه
تواتر لفظی دارد)،
حدیث ثقلین میباشد که متن آن به این صورت است:
«قال رسول الله (صلیاللهعليهوآلهوسلم) انّی مخلف فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی لنْ تضلّوا ما تمسکتم بهما؛
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود: (من از میان شما میروم) و دو شیء گرانبها و وزین را در بین شما باقی میگذارم که عبارت است از: قرآن و
عترت؛ یعنی اهل بیت من هرگاه به آن دو چنگ بزنید و تمسک کنید، هرگز دچار
انحراف و
گمراهی نخواهید شد».
در بعضی از مصادر آمده است که تا
روز قیامت از هم جدا نمیشوند؛ از این ترجمه معنای ثقلان هم روشن شد که به معنای شیء وزین و سنگینی یا شیء نفیس و گرانبها و ثقلان به معنای
جن و انس هم آمده است.
در پاورقی به بعضی از
مدارک حدیث اشاره شده است.
پس از این مقدمه، پاسخ باید در دو قسمت بیان شود:
۱. مراد از اهل بیت و عترت چه کسانی میباشند؟
۲. معنای همراه بودن اهل بیت با قرآن چیست؟
در مورد قسمت اول،
روایات زیادی داریم که دلالت دارند بر اینکه مراد از اهل بیت و عترت،
ائمه دوازدهگانه میباشد.
در روایتی میخوانیم که «از
حضرت علی (علیهالسلام) دربارة سخن
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) که فرمود: من بین شما دو شیء گرانبها میگذارم، «من العترة» عترت کیست (و چه کسانی میباشند)؟ آن حضرت فرمود: من، حسن، حسین و امامهای نهگانه از
فرزندان حسین (علیهالسلام) که نهم آنها
مهدی و
قائم آنان میباشد، اینان از قرآن
کتاب خدا و قرآن از آنان جدا نمیشود تا در
حوض کوثر بر من وارد شوند.
در
حدیث دیگر
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود: «ائمه و امامهای بعد از من دوازده نفرند، نه تن از آنها از فرزندان حسین (علیهالسلام)اند که نهم آنها قائم (عجّلاللهفرجهالشریف) آنها میباشد؛ سپس فرمود: بیدار باشید، اهل بیت من در بین شما همچون
کشتی نوح را مانَد که هر کس در آن وارد شود، نجات مییابد و هر کس از آن تخلف کند، غرق و هلاک میشود.
در کتب
اهل سنت هم آمده است:
پیامبر (صلیاللهعليهوآلهوسلم) فرمود: «یکون بعدی اثنا عشر خلیفة؛
خلفای بعد از من دوازده نفر میباشند؛ ولی در مصداق این دوازده نفر
اختلاف وجود دارد».
در مورد قسمت دوم همراه بودن قرآن با اهل بیت و بالعکس را با تعبیرهای مختلفی میتوان بیان نمود:
از هم جدا نیستند؛ یعنی یک حقیقتاند در دو جلوه.
علی (علیهالسلام) درباره قرآن چنین فرمود: قرآن
حبل متین،
نور مبین،
صراط مستقیم، شفای نافع، نجاتدهنده و نگهدارنده کسانی است که به آن تمسک کند.
و فرمود: قرآن نوری است که خاموشی ندارد ... قرآن بحری است که کسی به قعرش نرسد، راهی است که رونده آن گمراه نگردد، شعلهای است که
نور آن تاریک نشود.
قرآن خود را هدایتگر مردم
و هدایتکننده
متقین معرفی میکند. شبیه همین تعبیرات را در مورد
ائمه نیز داریم.
امام باقر (علیهالسلام) فرمود:
آلمحمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) صراط
خداوند میباشند.
و فرمود: ما حبل خداییم و ما هدایتکننده مردم هستیم.
رسول خدا (صلیاللهعليهوآلهوسلم) در مورد اهل بیت فرمودند: اهل بیت من
ستارگان میباشند.
در
زیارت جامعه میخوانیم: «شما فرودگاه
وحی، معدن
رحمت حق، خزانهدارهای
دانش، پیشوایان امتها ... چراغهای شب تار، حجتهای بالغه خدا هستید.
بنابراین اهل بیت و قرآن در
هدایت، نورانیت، صراط، حبل، حق بودن و ... مثل هماند. در یک کلام، میتوان گفت:
قرآن،
کتاب و امام صامت الهی، و ائمه، کتاب ناطق الهی هستند.
۲. مراد این است که در تمسک و پیروی کردن از هم جدا نیستند.
استاد مرتضی مطهری میگوید: «اینکه پیغمبر فرمود: این دو تا از هم جدا نمیشوند، مقصود این نیست که اینها خودشان راهشان را از هم جدا نمیکنند، از هم قهر نمیکنند و بین آنها اختلاف و
جنگ و جدال پیدا نمیشود، مقصود این است که در تمسک، اینها از یکدیگر تفکیک نمیپذیرند هر که بخواهد «حسبُنا کتابُ الله» بگوید، چنانچه که عمَر در صدر
اسلام گفت، یا بگوید اهل بیت ما را کافی است ... و بخواهند به این وسیله میان آنها تفکیک کنند، بدانند که میسر نیست.
انحراف و انحطاط مسلمین از آنجا شروع شد که میان این دو خواستند تفکیک کنند».
۳. همچنانکه قرآن جاودانه است، اهل بیت هم همیشه حضور دارند؛ همانگونه که قرآن عمر جاودان و ابدی دارد و تا
قیامت راهنمای مسلمین است و آنها مأمور به تمسک بدان هستند از میان اهل بیت نیز فردی همواره باید وجود داشته باشد تا مسلمین به او تمسک پیدا کنند و از
گمراهی نجات یابند؛ چون معنی ندارد که تمسک به قرآن
جاودانه باشد و تمسک به اهل بیت فقط در یک زمان محدود باشد؛ در این صورت تمسک به این دو وجود نخواهد داشت.
۴. احتمال چهارم این است که معیت و همراه بودن واقعی مراد باشد، با این بیان:
أ. همراه بودن ظاهری در هر زمان، از زمان
نزول قرآن تا
روز قیامت که فردی از اهل بیت (علیهالسلام) باید با قرآن باشد و در نهایت با هم در قیامت به محضر پیامبر برسند.
ب. این همراهی ظاهری باید با همراهی باطنی باشد؛ یعنی قرآن بیانگر تمام عقاید، افکار،
اخلاق عبادی و شئون اهل بیت (علیهمالسلام) باشد و اهل بیت هم بیانگر و
مفسر قرآن و مبین آن باشد.
ج. آن اهل بیتی که در هر عصر در کنار قرآن است، باید
معصوم باشد؛ زیرا همراهی مطلق چنین اقتضایی دارد و یک
گناه باعث میشود معیت دائمی با قرآن صدق نکند.
د. با توجه به نکته قبلی از
حدیث ثقلین استفاده میشود که از زمان
رحلت پیامبر تا روز قیامت یک نفر معصوم از اهل بیت در کنار قرآن باشد.
هـ . حدیث مذکور را که
اهل سنت هم نقل کردهاند، جز بر مبنای امامیه به هیچ طریق دیگری قابل تصحیح نیست؛ چون بنا بر قول آنها، خلفای دوازدهگانه همه از
دنیا رفتهاند.
مراد از
عترت و
اهل بیت (علیهمالسلام) ائمه دوازدهگانه یعنی
علی (علیهالسلام) و
حسن (علیهالسلام) و
حسین (علیهالسلام) و نه فرزند او (علیهمالسلام) میباشند و معنای همراه بودن قرآن و اهل بیت این است که این دو یک حقیقتاند در دو جلوه.
قرآن، امام صامت و ساکت، و اهل بیت، کتاب ناطق الهی میباشند، هر دو نورند، هر دو هدایتگر، هر دو
صراط و حبل متین الهی و میشود این مراد باشد که در
تمسک این دو از هم جدا نمیشوند یا هر دو همیشه جاوداناند و در جامعه و بین بشریت حضور دائمی دارند.
۱. امامت و رهبری، استاد مرتضی مطهری (انتشارات صدرا) ص۳۴-۴۰ و ص۸۳ـ ۸۴.
۲. ولایت وامامت،هادی نجفی، ص۱۴۵-۱۵۱.
۳. بررسی مسائل کلی امامت، ابراهیم امینی، تمام کتاب.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مراد از اهل بیت و عترت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۰.