• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مخالفت طلحه با خلفا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: طلحه، امام علی (علیه‌السلام)، عمر بن خطاب، شورش، بیعت، عثمان.

پرسش: آیا طلحه علاوه بر جنگ با امام علی (علیه‌السلام) در مقابل عمر نیز موضع‌گیری کرده و در قتل عثمان نیز نقش داشت؟!

پاسخ: طلحه از اصحاب مشهور پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود که در وقایع اجتماعی و سیاسی پس از حضرتشان، نقش تأثیرگذاری داشت. در همین راستا، منابع تاریخی نقل‌هایی را در مخالفت طلحه با خلفای زمان خود نقل کرده‌اند.



طلحه از اصحاب مشهور پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود که در وقایع اجتماعی و سیاسی پس از حضرتشان، نقش تاثیرگذاری داشت. در همین راستا منابع تاریخی نقل‌هایی را در مخالفت طلحه با خلفای زمان خود نقل کرده‌اند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:


ابوبکر، مدل انتخابی گذشته را که خود براساس آن به خلافت رسی، به کناری گذاشت و بدون مشورت با مسلمانان و به صورت یک‌جانبه عمر را به عنوان خلیفه دوم معرفی کرد. به عبارتی، عمر با انتصاب خلیفه قبل بر مسلمانان تحمیل شد. انتصاب عمر از سوی ابوبکر اگرچه برای بسیاری قابل پیش‌بینی بود، اما پذیرش خلافت او برای مسلمانان امری سخت و دشوار بود؛ لذا برخی صحابه، ابوبکر را جهت چنین انتصابی مورد نکوهش قرار دادند. در همین راستا، طلحه نیز یکی از منتقدان بود.

۲.۱ - روایت اول

«زمانی که ابوبکر خواست عمر بن خطاب را به جانشینی خود منصوب کند، سران و بزرگان مهاجر و انصار از جمله طلحه، زبیر و سعد بن ابی‌وقاص پیش او آمدند و گفتند: چه پاسخی به خدای خود می‌دهی که این مرد خشن و سخت‌گیر را بر ما امیر کردی؟ هنگامی که او از فرمان‌برداران تو بود، ما نمی‌توانستیم او را تحمل کنیم، حال اگر خودش فرمان‌روا شود، چگونه خواهد شد؟! درباره اسلام و مسلمانان از خدا بترس و او را بر مردم مسلط مکن! ابوبکر خشمگین شد و گفت: مرا بنشانید و آن‌گاه به سبب ضعف به سینه مردی تکیه داد و به آنان گفت: شما مرا از خدا می‌ترسانید؟!...» .

۲.۲ - روایت دوم

عایشه می‌گوید: زمانی که مرگ ابوبکر فرا رسید و او عمر را خلیفه کرد، علی (علیه‌السلام) و طلحه پیش او آمدند و پرسیدند چه کسی را به خلافت برگزیدی؟ گفت: عمر را برگزیدم. گفتند: پاسخ پروردگارت را چه می‌دهی؟ گفت: شما دو نفر مرا از خدا می‌ترسانید؟ همانا من به خدا و به عمر از شما داناترم، به خدا خواهم گفت که بهترین بندگانت را بر آنان خلیفه کردم!
این موضوع با تفاوت‌هایی در منابع دیگر نیز نقل شده است.


عمر، در مدلی غیر از دو مدل پیشین، انتخاب خلیفه پس از خود را به شورایی سپرد که طلحه نیز از جمله آنان بود؛ اما در زمان مرگ عمر، طلحه در مدینه نبود. پیکی برای او فرستادند، او که احتمال می‌داد در زمان جلسه شورا به مدینه نرسد، حق خود در شورا را به عثمان داد و عثمان نیز از رأی او، برای خلیفه شدن خود استفاده کرد و زمانی که طلحه به مدینه رسید، عثمان به عنوان خلیفه انتخاب شده بود. اما با گذشت زمان، نظر طلحه برگشت و او از برجسته‌ترین مخالفان عثمان شد؛ اما بعد از کشته‌ شدن او، پرچم خون‌خواهی او را برافراشت!

۳.۱ - روایتی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) در این زمینه چنین می‌فرماید: «او در برافراشتن پرچم خون‌خواهی عثمان شتاب نکرد؛ جز برای آن‌که خودش را به جرم ریختن خون او نگیرند! زیرا او متهم اصلی بود و در میان شورشیان فردی مشاهده نمی‌شد که از او تندروتر باشد! برای همین پرچم خون‌خواهی را به دست گرفت تا مردم را گمراه کرده و به شک‌ اندازد. سوگند به خدا! طلحه، یکی از سه رویکرد را نسبت به عثمان برنگزید: اگر پسر عفّان ستم‌کار بود، چنان‌که طلحه می‌اندیشید، سزاوار بود با قاتلان عثمان همکاری می‌کرد و از یاران عثمان دوری می‌گزید، یا اگر عثمان مظلوم بود، می‌بایست از کشته ‌شدن او جلوگیری می‌کرد و نسبت به کارهایش عذرهای موجه و مورد پسندی را طرح می‌کرد [تا خشم مردم فرو نشیند] و اگر نسبت به روش و منش عثمان شک و تردید داشت، خوب بود که از مردم خشمگین کناره می‌گرفت و به انزوا پناه برده و مردم را با عثمان وامی‌گذاشت؛ اما او در آن زمان هیچ‌کدام از سه راه را برنگزید و امروز دست به کاری می‌زند که دلیل روشنی برای انجام آن ندارد و بهانه‌هایی می‌آورد که نمی‌تواند مورد پذیرش باشد».
[۷] شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، ص۲۴۹، محقق، صالح، صبحی، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.



طلحه پس از قتل عثمان، بدون هیچ اجباری
[۸] هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج۲، ص۶۶۹، محقق، انصاری زنجانی خوئینی، محمد، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
با حضرت علی (علیه‌السلام) بیعت کرد؛ ولی با گذشت زمان نه چندان طولانی، نشان داد که قصد او از بیعت، مصلحت جامعه اسلامی نبوده است و تنها به منافع خود فکر می‌کرده است؛ اما امام علی (علیه‌السلام) به هیچ‌وجه، بیت المال و مناصب حکومتی را به نااهلان نسپرد و این سبب شد، طلحه دست از بیعتش برداشته و همان‌گونه که گفته شد، به بهانه خون‌خواهی عثمان و با همراهی زبیر و عایشه همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، سپاهی را برای رویارویی با امام علی (علیه‌السلام) فراهم آورد که به دنبال آن، جنگی میان آنان و سپاه امام علی (علیه‌السلام) در گرفت که به جنگ جمل معروف شد و در همان جنگ بود که طلحه کشته شد.


۱. شیخ مفید، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، ص۱۲۰، محقق، میرشریفی، علی، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۲. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‌، الطبقات الکبری‌، ج۳، ص۲۰۷، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.    
۳. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۳۰۴، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۴. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۰۴، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۵. ابن کثیر دمشقی‌، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۱۴۵، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.    
۶. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۰۴، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۷. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، ص۲۴۹، محقق، صالح، صبحی، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
۸. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج۲، ص۶۶۹، محقق، انصاری زنجانی خوئینی، محمد، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
۹. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج۲، ص۶۶۹، محقق، انصاری زنجانی خوئینی، محمد، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مخالفت طلحه با خلفا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۷.    



جعبه ابزار