محشور شدن انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محشور شدن انسان، معاد جسمانی، معاد روحانی، پوشش در آخرت.
پرسش: در روز قیامت در هنگام حشر و محاسبه اعمال، آیا انسان با همین بدن خواهد بود یا بدن و ساختار دیگری خواهد داشت؟ زندگی در آخرت به چه کیفیت است و انسان‌ها چگونه بدن خود را می‌پوشانند؟ و آیا زنان و مردان از هم مجزا می‌شوند؟
پاسخ: آفریدگار توانا، توانایی آن را دارد که عناصر حاصل از بدن اول را که پوسیده است، گرد آورده و مانند بدن دنیوی بیافریند و
روح را در آن بازگرداند؛ و آن‌گاه از قبرها بیرون آمده، به سوی محشر حرکت کنند؛ بنابراین معاد انسان، جسمانی و روحانی است و از نظر این‌که بدن اخروی از عنصر بدن دنیوی آفریده شده است و روح دوباره در آن بدن به امر
پروردگار باز گردانده می‌شود، می‌توان گفت که بدن اخروی عین بدن دنیوی است.
هم‌چنین دسته‌ای از
روایات گویای این است که انسان‌ها عریان و
برهنه محشور می‌شوند و این
روایت مشمول همه می‌شود و هیچ‌گونه محدودیتی در این روایت وجود ندارد. دسته‌ای دیگر از روایات حاکی از این است که در
روز قیامت مردم با کفن‌هایشان از قبر بیرون می‌آیند و بدنشان با کفن‌هایشان مستور است.
معصومین در جمع این روایات گفته‌اند: روایاتی که بیانگر عریان و برهنه بودن اهل محشر می‌باشند، ناظر به احوال
کافران است، ... و روایات دسته دوم که حاکی از مستور بودن اهل محشر هستند، ناظر به احوال
مؤمنین و
صالحان است؛ بنابراین ناسازگاری روایات رفع می‌شود؛ چون دسته‌ای ناظر به احوال کفارند و دسته‌ای ناظر به احوال مؤمنین.
در آغاز شایسته است که به نکته‌ای اشاره شود و آن این است که مسائل کلی معاد با برهان عقلی قابل اثبات است (مانند امکان و
ضرورت معاد و ضرورت کیفر و
پاداش و...) البته افزون بر دلیل عقلی،
آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت دارند، ولی مسائل جزئی معاد از درک و فهم
عقل بشر عادی خارج است؛ بنابراین برای درک و فهم مسائل جزئی
معاد باید از دلیل نقلی بهره جست.
آیا معاد جسمانی است؟
اولین نکته‌ای که در این پرسش مورد توجه است این است که آیا انسان‌ها همین‌طور که هستند محشور می‌شوند یا به نوع دیگر و بدن دیگر و ساختار دیگر؟ نکته‌ای مهم که در این‌جا در خور دقت و توجه است این است که معاد چگونه است؟ آیا معاد فقط روحانی است، یا فقط جسمانی است، یا این‌که هم روحانی است و هم جسمانی؟
«
قرآن در همه‌جا به صراحت از معاد جسمانی البته توام با روحانی
سخن می‌گوید و اصرار دارد بر این‌که معاد انسان‌ها تنها روحانی نبوده؛ بلکه روحانی و جسمانی است و جسمی که
روح به آن تعلق خواهد گرفت، همان جسم عنصری است که مبدا یک رشته فعل و انفعالات فیزیکی و شیمیایی است؛ ولی برخی آیات دلالت می‌کند که بدن اخروی «مثل» بدن دنیوی است نه «عین» آن، آنجا که می‌فرماید: آیا کسی که
آسمان‌ها و زمین را آفرید نمی‌تواند همانند آنان (انسان‌هایی که خاک شده) را بیافریند؟ آری می‌تواند و او آفریدگار است.
و برخی دیگر از آیات بیانگر این است که بدن اخروی «عین» بدن دنیوی است، آنجا که در جواب این سؤال که چه کسی استخوان‌های پوسیده را زنده می‌کند؟ می‌فرماید: بگو همان کسی که نخستین‌بار او را آفرید، او را زنده می‌کند.
ولی باید توجه داشت که میان این دو گروه از آیات منافات وجود ندارد؛ زیرا بدن دوم به یک معنی عین بدن اول است و به یک اعتبار مثل او و مانند او، از این نظر که روح و ماده هر دو بدن یکی است و بدن اخروی از همان عنصر آفریده می‌شود که بدن نخست خلق شده است، می‌توان گفت که بدن اخروی عین بدن اولی است ولی از این نظر که از این عناصر برای خلق بار دوم بدن استفاده می‌شود، باید گفت که بدن اخروی مانند بدن دنیوی است نه عین آن.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: وضع بدن دوم بسان خشتی است که خشک شده و سپس آن را خورد کرده و آب در آن ریخته و از نو خشت درست شود.پس می‌توان گفت خشت دوم عین خشت اول است و به یک اعتبار می‌توان گفت غیر از خشت نخست است
و هرگز لازم نیست که انسان اخروی از نظر شکل و خصوصیات همانند بدن دنیوی باشد و ممکن است که از نظر شکل و خصوصیات با هم تفاوتی داشته باشند؛ مثلاً در
احادیث وارد شده است که
اهل بهشت به صورت افراد بی‌مو وارد محشر می‌شوند، ... و گروهی به شکل‌های بدتر از
بوزینه، ... .
آخرین و مشهورترین نظریه درباره معاد جسمانی همان نظریه متکلمان اسلامی است و حاصل آن این است که آفریدگار توانا، توانایی آن را دارد که عناصر حاصل از بدن اول را که پوسیده است، گرد آورده و مانند بدن دنیوی بیافریند و روح را در آن بازگرداند (به این منبع رجوع شود:
) و آن‌گاه از قبرها بیرون آمده، به سوی محشر حرکت کنند؛ بنابراین
معاد انسان، جسمانی و روحانی است و از نظر این‌که بدن اخروی از عنصر بدن دنیوی آفریده شده است و روح دوباره در آن بدن به امر
پروردگار باز گردانده می‌شود، می‌توان گفت که بدن اخروی عین بدن دنیوی است.
وضع زندگی در آخرت متفاوت از زندگی دنیاست.
زندگی در آن سرا، قوانین و نظاماتی دارد، غیر از آنچه در این دنیاست و به صورت فشرده به چند ویژگی زندگی آخرت اشاره می‌شود.
یکی از ویژگی‌های جهان آخرت این است که ممکن نیست کسی در آنجا
سرنوشت خویش را تغییر دهد، آنجا جایی برای عمل کردن نیست تا به واسطه
عمل وضعیت سرنوشت عوض شود. در آنجا فقط نتیجه و محصول عملی را که در
دنیا انجام داده است می‌بیند و آخرت جای برداشتن محصول است. هرچه در این دنیا کاشته است، در آنجا محصولش را می‌چیند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: دنیا کشتزاری برای آخرت است.
ویژگی دوم این است که در جهان آخرت ثبات برقرار است، تغییر و حرکتی وجود ندارد. آنجا خانه ثبات و قرار است و هرگز از این ثبات و یک‌نواختی خستگی و دل‌زدگی به وجود نمی‌آید؛ زیرا در این‌جا آنچه که در اعماق
فطرت و شور شخصی خود به او دل‌بستگی داشته و گم شده واقعی او بوده است (حیات جاوید در جوار رحمت بی‌کران الهی) رسیده است.
ویژگی سوم این است که در جهان آخرت
حیات آمیخته با مرگ نیست. آنجا حیات محض حکم‌فرماست، موجودات یک‌پارچه حیات‌اند.
اعضا و جوارح انسان در آنجا به سخن می‌آید، برخلاف دنیا که حیات آمیخته با مرگ است.
ویژگی چهارم که به آن اشاره شده این است که در جهان آخرت هر کس سرنوشت خاصی دارد و کسی از ثمره کاریِ کس دیگر بهره‌مند نمی‌شود و از گناه کس دیگری معذب نمی‌شود. بنابراین جهان آخرت خانه جدایی است و سرنوشت مجرمان و
گنهکاران جدا از سرنوشت پاکان است. (جهت آگاهی بیش‌تر درباره چگونگی آخرت مراجعه کنید:
)
در قیامت عریان محشور می‌شوند؟
نکته‌ای دیگر که در این پرسش مورد توجه قرار گرفته این است که آیا در
روز قیامت انسان‌ها برهنه و عریان محشور می‌شوند یا مستور و پوشیده، و بدن‌های خود را با چه می‌پوشانند؟
روایاتی که از معصومین (علیهم‌السّلام) نقل شده است، چند دسته هستند:
دسته‌ای از روایات گویای این است که انسان‌ها عریان و برهنه محشور می‌شوند و این روایت مشمول همه می‌شود و هیچ‌گونه محدودیتی در این
روایت وجود ندارد.
در این روایت از پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده است که فرمود: همان‌گونه که به دنیا آمدید، محشور می‌شوید و سپس آیه مبارکه: «
کَما بَدَاْنا اَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ»
را قرائت فرمودند، حاصل این روایت این است که همه انسان‌ها در قیامت عریان و برهنه، ... محشور می‌شوند.
دسته‌ای دیگر از روایات حاکی از این است که در روز قیامت مردم با کفن‌هایشان از قبر بیرون می‌آیند و بدنشان با کفن‌هایشان مستور است.
ـ از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند که حضرت فرمود: برای
اموات بهترین کفن را تهیه کنید؛ زیرا آنها با همان کفن‌هایشان از قبر بیرون می‌آیند.
ـ در روایتی دیگر حضرت امام صادق (علیه‌السلام) در جواب سائل چنین می‌فرماید: مردمان با کفن‌هایشان محشور می‌شوند، ... .
ظاهر این روایات با هم ناسازگارند و حال این‌که کلام معصومین در واقع با هم هیچ‌گونه تنافی ندارند؛ لذا در جمع این روایات گفته‌اند: روایاتی که بیانگر عریان و برهنه بودن اهل محشر می‌باشند، ناظر به احوال
کافران است، ... و روایات دسته دوم که حاکی از مستور بودن اهل محشر هستند، ناظر به احوال مؤمنین و صالحان است؛ بنابراین ناسازگاری روایات رفع می‌شود؛ چون دسته‌ای ناظر به احوال کفارند، و دسته‌ای ناظر به احوال
مؤمنین.
نکته مهم در این‌جا این است که آیا دلیل و گواهی بر این جمع هست؟
روایتی از پیامبر گرامی اسلام نقل شده که گواه و دلیلی بر این جمع است. حضرت می‌فرماید: مردم در روز قیامت عریان و برهنه محشور می‌گردند، جز شیعیان علی بن ابی‌طالب.
حاصل سخن این است که مؤمنین و صالحان در روز قیامت مستورند.
آخرین مطلب این که آیا زنان و مردان مجزّا می‌شوند؟
در این زمینه گرچه مطالب صریح و روشنی وجود ندارد، ولی از بعضی آیات و روایات استفاده می‌شوند که اهل محشر همه در یک جا جمع خواهند شد.
در روایتی از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که حضرت فرمود: در
روز قیامت تمام مخلوقات در یک
زمین هموار محشور می‌شوند
و ظاهر آیات و روایات یادشده نشانگر این است که در روز قیامت برای
زنان و
مردان جایگاه خاص نیست.
۱. آیت‌الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج۵، ص۶.
۲. آیت‌الله سبحانی، جعفر، منشور جاوید، «معاد».
۳. مطهری، مرتضی، عدل الهی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محشور شدن انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۵.
