محبوب خدا شدن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:محبوبیت، محبوب خدا شدن، دوستی با خدا، رضای خداوند.
پرسش :چگونه
انسان می‌تواند
محبوب خداوند واقع شود؟
پاسخ :
در رابطه با
خداوند ، دوستی به دو صورت تحقق می‌یابد. ۱. دوستی بندگان با خداوند و محبوب بودن خداوند. ۲. دوستی خدا با بندگان و محبوب واقع شدن بندگان "یحبهم و یحبونه".
آنچه مورد سؤال است همان نوع دوم دوستی؛ یعنی محبوب خداوند قرار گرفتن بندگان است.
پیش از پرداختن به پاسخ سؤال، توجه به دو مطلب ضروری است
مقام
محبّت و
عشق ، مقامی بس والا و بلند است و ورود به این بحث، با گستردگی و اهمیتی که دارد، موجب طولانی شدن نوشتار و خروج از مقصد اصلی می‌گردد، به ویژه آن که آیات و روایات و دعاها و... فراوانی در متون معتبر دینی وجود دارد، که بیان و بررسی آنان، مستلزم تدوین کتابی مستقل خواهد شد.
خداوند متعال ذات و جمال خویش را دوست دارد، از این رو مخلوقات و آثار خود را که جلوه‌ی جمال خویش است، دوست دارد چنان که در
حدیث قدسی آمده:"کنت کنزاً مخفیاً فاحببت ان اعرف، فخلقت الخلق لکی اعرف".
گنج مخفی بد ز پرّی چاک کرد••••خاک را روشن‌تر از افلاک کرد
اساس
خلقت جهان هستی ، حبّ و عشق ذات حضرت حق به ذات خویش است. خواست تا جمال خویش آشکار گرداند، آفرینش را آینه‌ی جمال خود گردانید. عبدالرحمان جامی از عارفان قرن نهم، چنین می‌گوید:
در آن خلوت که هستی بی نشان بود••••به کنج نیستی، عالم نهان بود
وجودی بود از نقش دوئی دور••••ز گفتگوی مائی و توئی دور
جمالی مطلق از قید مظاهر••••به نور خویشتن، بر خویش ظاهر
جمال اوست هر جا جلوه کرده••••ز معشوقان عالم بسته پرده
پس همه‌ی موجودات جهان، محبوب خداوند متعال می‌باشند،
لکن آنچه در این مقام مورد بحث قرار گرفته است، محبوب بودن انسان‌ها است به معنای خاص آن، که در ادامه‌ی سخن بیان خواهد گردید.
خداوند رحیم در پیام و دستور خویش به
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، خبر از امکان محبوب خداوند قرار گرفتن بندگان و مؤمنان می‌دهد "قل ان کنتم تحبون اللَّه فاتّبعونی یحببکم اللَّه":
به مردم بگو اگر محبّ و دوست خدایید، پیرو من (پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله) باشید تا
محبوب خدا شوید. و در
سوره‌ی مائده :"یحبهم و یحبونه"
:دوست می‌دارد ایشان را و آنان هم او را دوست می‌دارند. و در حدیث قدسی است که فرمود:"لوعلم المدبرون کیف اشتیاقی بهم لماتوا شوقاً."
اگر آنان که از من روی گردانیده‌اند می‌دانستند میزان اشتیاق و محبت مرا به خودشان، از فرط اشتیاق، جان می‌باختند.
و در حدیث قدسی معروف و معتبر است که
امام صادق (علیه‌السلام) از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌فرماید که
خداوند فرمود:"...انه لیتقرب الیّ بالنافلة حتی اُحبّه..."
که
بنده‌ی صالح به وسیله مستحبات و
اعمال نیک ،
قرب الاهی پیدا نموده و محبوب حق تعالی واقع می‌شود.
دوستی خدا با خلق و محبوب آن ذات جمیل قرار گرفتن، دارای معانی متفاوتی می‌تواند باشد لکن به معنا و مفهومی که محبت و علاقه در انسان‌ها به کار می‌رود، نمی‌باشد. ولی آنچه در این مجال می‌توان گفت این است که بر اثر این دوستی، خداوند پرده را بر می‌دارد تا دوستان او بتوانند حضرت الاهی را با چشم قلب مشاهده نمایند و
تقرب به او پیدا کنند. و این منظور از ازل مورد توجه آن ذات اقدس بوده که باطن چنین بنده‌ای را پاکیزه سازد تا غیر او در آن جای نگیرد و موانع میان او و بنده‌اش را برطرف سازد تا جز
حق نشنود و سخنی جز از او استماع ننماید و جز او از
چشم باطنی او، از چشم دیگری نبیند و به غیر از
زبان حق از زبان دیگری سخن نگوید.
مهم ترین راه کسب محبوبیت در پیشگاه خداوند این است که انسان به طور تفصیل بداند آن ذات اقدس یگانه چه اموری را می‌پسندد و مورد تأیید و رضایت او است تا با بر آورده کردن آنها و عمل به اوامر او، توجهات و عنایات او را به خود جلب کرده و کم کم خود را به او نزدیک نماید، چنان که برای حفظ محبوبیت خویش نیز، ناچار باید این روند را تا آخر عمر خویش ادامه داد و نیز باید بداند که آن ذات اقدس از چه اموری کراهت دارد و چه اموری سبب سخط و غضب و لعن او می‌گردند و مورد نهی او واقع شده‌اند، تا از آنها اجتناب کند و اگر بدان‌ها گرفتار است، خود را زا آنها نجات دهد تا محبوب درگاه حق واقع شود و لازم است این شیوه را نیز تا پایان عمر ادامه دهد، تا مطرود و منفور و مورد غضب و لعن آن ذات اقدس نشود.
آن گونه که بیان گردید آسان ترین راه کسب این معرفت، آشنایی و مراجعه به
قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم‌السلام) است، زیرا
قرآن کلام مصون از
تحریف بوده و خداوند متعال بیانگر تمامی اموری است که محبوب او هستند و
ایمان و عمل سبب محبوبیت در پیشگاه او و غرق شدن در رحمت او می‌شود و نیز بیانگر اموری است که اعتقاد یا عمل یا اتصاف به آنها سبب
غضب خداوند و طرد شدن از درگاه او و سقوط در درکات جهنم می‌شود؛ و اگر انسان کاملاً خود را در عقیده و عمل و اخلاق با قرآن منطبق نماید و در این راستا از
سیره نبوی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امامان معصوم (علیهم‌السلام) الگو بگیرد، به این مقصود و مطلوب؛ یعنی محبوبیت عندالله و نجات از غضب و سخط و
لعن الاهی دست یافته است.
آیات و روایات، گاه با عناوین و معیارهای کلی، راه‌های محبوب خدا شدن را بیان می‌نمایند، گاه موارد جزئی و مصادیق را در پیش روی سالکان راه کمال قرار می‌دهند. معیارهای کلی مانند:
آن گونه که اشاره گردید خداوند کریم شرط محبوب شدن بنده‌ی خویش را پیروی از پیامبر و رسول خویش می‌داند، و فرمود:"به مردم بگو اگر محبّ و دوست خدایید، پیرو من (پیامبر) باشید تا محبوب خدا شوید.
از این رو در این کریمه، معیار و ضابطه‌ی کلی محبوب خدا شدن را اطاعت و
پیروی از رسول - خواه گفتار ایشان، خواه عمل ایشان - می‌داند و در آیات فراوانی از قرآن مجید به این پیروی و متابعت دستور فرموده است:"ماآتاکم الرسول فخذوه و..."
و "اطیعوا اللَّه و اطیعوا الرسول..."
و "اطیعوا اللَّه و رسوله و لاتنازعوا..."
در احادیث متعدد و معتبری که به نام
احادیث قرب فرایض و
قرب نوافل شناخته شده، راه‌های محبوب خدا شدن را
انجام واجبات و
مستحبات ذکر نموده است. بررسی و استفاده‌ی کامل از این گونه احادیث و بیان تفاوت
قرب فرایض و
قرب نوافل موجب اطاله‌ی سخن و پراکندگی مطالب خواهد شد، لکن فقط به نمونه‌ای از آنان بسنده کرده و با بررسی متون دینی به موارد جزئی که سبب جلب محبت الاهی می‌گردد، سخن را پایان می‌بخشیم.
در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) است که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل فرمود که:خداوند عزوجل فرمود:"بنده‌ی من به چیزی محبوب‌تر از آنچه بر او واجب نمودم، تقرب نمی‌جوید و همانا پیوسته به وسیله‌ی نافله و مستحبات به حضرت من تقرب پیدا می‌کند تا به درجه‌ای که او را دوست می‌دارم، می‌رسد. و هنگامی که او را دوست داشتم، در این حال گوش او خواهم شد که با آن می‌شنود و چشم او خواهم بود که با آن می‌بیند و زبان او خواهم گشت که با آن سخن می‌داند، و دست او می‌شوم که با آن کارها را انجام می‌دهد و...."
شبیه این روایت، از
امام باقر (علیه‌السلام) نیز نقل گردیده است.
با دقت در این گونه روایات و بررسی آیات، نتایج و ثمراتی هم که بر اثر محبوب خدا واقع شدن بندگان به دست می‌آید، کاملاً روشن می‌گردد. که در مجموع، پیدایش صفای باطنی و رفع حجاب‌ها و موانع و رسیدن به مقام قرب الاهی که همه از فضل و لطف آن ذات یگانه است، نتیجه و ثمره‌ی این محبت خواهد بود.
"ایمان" خود به عنوان ثمره‌ی این
محبت الاهی در روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است که فرمود:"ان اللَّه یُعطی الدنیا من یُحبّ و من لایحبّ و لایعطی الایمانَ الاّ من یحبّ"
:خداوند دنیا را به کسی که دوست دارد و یا ندارد، می‌بخشد، ولی ایمان را به کسی که دوست دارد، اعطا می‌نماید. زیرا که نظر محبوب به محب، اظهار التفات و لطف است به او که در نتیجه، محبّت محبّ به محبوب بیشتر می‌شود و او را از خود بی خودتر می‌نماید. از این روست که در دعای ندبه، می‌خوانیم که:"اللهم و اقبل الینابوجهک الکریم و اقبل تقربنا الیک و انظر الینا نظرة رحیمة، نستکمل بها الکرامة عندک ثم لاتصرفها عنّا بجودک..."
:ای خدا بر ما به وجه کریم خود رو نما و تقرب ما را به سوی خود بپذیر و بر ما به نظر رحمت (و لطف) نظر نما تا کرامت نزد تو را بدان وسیله، کامل کنیم و به کرمت، نظر لطف خویش را از ما مگردان...".
از مطالب گذشته، بعضی راه‌های کلی کسب محبت الاهی نسبت به بندگان روشن گردید، حال به برخی از موارد جزئی اشاره می‌گردد که در آیات قرآن، به عنوان "اعمال پسندیده و محبوبان عندالله" معرفی شده‌اند:
ایمان،
اطاعت از خدا و
رسول ، سرعت به سوی خیرات و جبران خطاها و طلب غفران از خداوند،
انفاق در راه خدا به صورت آشکار و پنهان،
فرو خوردن خشم و عفو از لغزش‌های مردم و نیکوکاری با آنان، کسانی که دایماً به
یاد خدا هستند و بر کار خطای خویش اصرار نمی‌کنند و
ربا نمی‌خورند،
بر خدا
توکل می‌کنند و در برابر ناملایمات صابر و شکیبا هستند و زبان به گلایه نمی‌گشاید، با مردم
مشورت می‌کنند و با مردم به نرمی و
ملاطفت رفتار می‌کنند.
تقوا پیشه‌اند و به عهد و پیمانی که با
خدا و رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ولی (علیه‌السلام) و یا مردم می‌بندند، پایبند هستند،
با
توبه و
اخلاص و
تقوا خود را تطهیر می‌کنند و از آلودگی‌ها و هرزگی‌ها برکنارند،
چشم و گوش و زبان و شکم و فرج خود را از استفاده‌های نابجا حفظ می‌کنند،
به پدر و مادر خود احترام گذاشته و حرمت ارحام را نگه می‌دارند،
از بزرگان دین به خصوص
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به نیکی و با احترام و درود یاد می‌کنند،
و اگر مسئولیتی یابند و به
حکومت و
قضاوت بپردازند، دادگر و عادل‌اند،
بر آنچه در
راه خدا خرج کرده‌اند افسوس نمی‌خورند و اگر به مالی و مکنتی و حکومتی می‌رسند مغرور نمی‌شوند
اهل بذل مال و جان در راه اویند.
در روایات نیز مواردی را برای جذب محبت الاهی می‌توان مشاهده کرد:به آنچه نزد خداوند مرغوب است، رغبت نمودن،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و آل او را دوست داشتن،
خدا را دوست داشتن،
به سراغ علم و دانش رفتن،
تهلیل و
تکبیر فراوان گفتن،
مداومت و تعجل در عمل نمودن،
و....
در مقابل، گروه‌های ذیل به عنوان "مبغوضان" و "ملعونان" و "مطرودان" درگاه خداوند معرفی شده‌اند:
کافران ،
مشرکان ،
منافقان ،
مستکبران،
لجبازان ستیزه جو
و فخرفروشان گردنکش که به خود می‌نازند،
از حریم خود تجاوز کرده و
حقوق الاهی و
حقوق مردم را رعایت نمی‌کنند،
خوشگذران و
رفاه طلب و
اسراف‌گرند ،
در زمین
فساد بر پا می‌کنند،
از مال خود به طور صحیح و در
راه خدا استفاده نمی‌کنند و
بخل و
حسد و
کینه می‌ورزند،
پیمان شکن بوده و با کفار و
دشمنان دین طرح دوستی و همکاری می‌ریزند،
خیانتکار و ناسپاسند،
از کشتن مؤمنان و انبیا و
اولیای الاهی دریغ نمی‌کنند،
و
اهل گناه و
عصیان و
طغیان هستند،
بر خود و بر مردم ستم روا می‌دارند و حقوق الهی را رعایت نمی‌کنند،
اهل تنبّه و تذکر و
پشیمانی و
توبه و
دعا و
تضرع به درگاه الاهی نیستند و در مقابل خدا نیز گردنکش و مغرورند،
به
تحریف دین پرداخته،
از
شیطان و طاغوت تبعیت کرده،
راه هدایت مردم را مسدود می‌کنند و در بین اهل دین تفرقه افکنده و آنها را منحرف می‌کنند،
بد دهن بوده و به گفتار خود در عمل پایبند نیستند،
و خدا و رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اولیای الاهی و مؤمنان را با عملکرد و گفتار خود آزار می‌دهند،
از
جهاد در راه خدا و بذل جان و مال در راه خدا فراری و بهانه‌جو هستند،
اهل گناه و ناسپاس
و تابع فاسقان
می‌باشند، اهل عمل صالح و
ایمان به خدا و رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ولّی (علیه‌السلام) نیستند و از ایشان می‌برند و به دشمنان ایشان می‌پیوندند.
حال اگر واقعاً در پی جلب رحمت و عنایات حق و محبوبیت نزد او هستیم باید با عزمی راسخ خود را از گروه دوم جدا کرده و به گروه اول بپیوندیم و با
امر به معروف و
نهی از منکر و ترویج و تبلیغ و
دفاع از کیان اسلام و مسلمانان و حریم تشیع، هم خود از خدا راضی شویم و هم خدا را از خود راضی کنیم، هم خدا و
نبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ولی (علیه‌السلام) را دوست بداریم و هم محبوب ایشان واقع شویم.
انشاءالله.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «محبوب خدا شدن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۱۷.
