محبت بین دوستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محبت، دوستان، حد دوستی، محبت ممدوح، محبت مذموم.
پرسش: محبتی که بین دوستان معمول است، آیا مذموم است یا ممدوح است و حد دوستی را کاملاً توضیح دهید؟
پاسخ:
دوستی و دوست داشتن،
انسان را به سوی هم‌شکلی و هم‌سانی با محبوب می‌کشاند و انگیزه عمیق این حُب که در ژرفای وجود آدمی جای دارد، سبب می‌شود که محب (کسی دوست می‌دارد) به صورت محبوب درآید؛ محبت مانند سیم برقی است که از وجود محبوب به محب وصل می‌شود و با جریان خود صفات محبوب را به او منتقل می‌سازد و در این مرحله، محبّ غیر از محبوب چیزی نمی‌بیند و جز او را فراموش می‌کند.
خداوند متعال، تنها مصداق حقیقی محب است و دوست داشتن دیگران همه در راستای
محبت به خداوند است. حبّ رسولان،
امامان،
دانشمندان، رهبران،
پرهیزکاران،
والدین و خویشاوندان همه در راستای محبت به خداوند است و باید در افق محبت او مورد ملاحظه قرار گیرند و همه در پرتو محبت او
تفسیر و تبیین شوند تا جلوه‌ای خدایی یافته و محب، در نهایت به حبّ واقعی و حقیقی دست یابد.
نقل شده است که نوجوانی که هنوز به
سن بلوغ نرسیده بود به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سلام کرد و از خوشحالی دیدن ایشان چهره‌اش گشاده گشت و لبخند زد. حضرت به او فرمود: «ای
جوان! مرا دوست داری؟» گفت: «به خدا قسم، آری» فرمود: «همچون چشمانت؟» گفت: «بیش‌تر»، فرمود: «همچون پدرت؟» گفت: «بیش‌تر» فرمود: «همچون مادرت؟» گفت: «بیش‌تر» فرمود: «همچون خودت؟» گفت: «ای
رسول خدا؟ به خدا قسم بیش‌تر»، فرمود: «همچون پروردگارت؟» گفت: «خدا را، خدا را، خدا را، ای رسول خدا! که این مقام نه برای توست و نه دیگری. در حقیقت، تو را برای دوستی خدا، دوست می‌دارم». در این هنگام، پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به همراهان خود روی کرد و فرمود: «این‌گونه باشید. خدا را به سبب
احسان و نیکی‌اش به شما دوست بدارید و مرا برای
دوستی خدا، دوست بدارید».
تنها ملاک محبت ممدوح و مذموم، سازگاری و عدم سازگاری با
محبت خداوند متعال است. هر محبتی که در سایه محبت خدا و تابع آن باشد و تعارضی با آن نداشته باشد، ممدوح است و هر محبتی که در تضاد و تعارض با محبت الهی باشد و نتوان محبت او را در پرتو محبت الهی توجیه و تبیین کرد، مذموم است.
خداوند متعال می‌فرمایند: (ای پیامبر! به امت) بگو اگر پدران، پسران، برادران،
زنان و
اقوام شما و اموالی که جمع کرده‌اید و مال التجاره‌ای که از کسادی آن بیمناکید، خانه‌هایی که به آن دل خوش دارید، نزد شما محبوب تر از
خدا و رسول و
جهاد در راه او است، منتظر باشید که قضای حتمی الهی برسد و خدا
فاسقان را
هدایت نخواهد کرد».
خداوند که به محبت والدین، فرزندان و خویشاوندان سفارش می‌کند (محبت ممدوح)، می‌فرماید: اگر محبت همین افراد درتعارض با محبت من بود باید از آن دست بردارید که در این صورت محبت مذموم است.
از آنجا که شما برادر ارجمند از محبت ممدوح و مذموم بین دوستان سؤال فرمودید، لازم می‌بینم که بعد از ارائه ملاک کلی، به بیان مصادیق
محبت و
دوستی واجب و مستحب (ممدوح) و حرام (مذموم) بپردازیم. شما نیز می‌توانید افراد را در محبت با این معیار‌ها سنجیده و نوع دوستی آن‌ها را پی ببرید.
محبت واجب، مصادیق زیر را دربر می‌گیرد:
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «هیچ‌یک از شما
ایمان نمی‌آورد، مگر آن‌که من برایش از پدرش، فرزندش و همه مردم، دوست داشتنی‌تر باشم».
پیامبر فرمود: «پروردگارم با من عهد بست که ایمان هیچ بنده‌ای را نپذیرید، مگر با دوستی اهل بیتم».
محبت مستحب موارد زیر را دربر می‌گیرد:
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «محبت
مؤمن به مؤمن در راه خدا، از بزرگترین شاخه‌های ایمان است».
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «عالم باش، یا آموزنده، یا شنونده و یا دوست‌دار آنان. پنجمین مباش که هلاک می‌شوی».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «محبوب‌ترین افراد نزد تو باید کسی باشد که تو را به راه‌های صواب
هدایت کند و عیب‌هایت را برایت
آشکار کند».
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «هر چیزی را کلیدی است و کلید
بهشت، دوست داشتن
مسکینان و
فقیران است».
در زمینه محبت زن و شوهر، شوهر به
زن و بزرگ‌تر‌ها به کودکان
روایت زیادی وجود دارد.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «به همسایه‌ات نیکی و
احسان کن تا مؤمن باشی ...».
کسی که با تو دشمنی نکند:
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «سزاوارترین شخص به دوستی، آن است که با تو دشمنی نکند».
آن‌که سودش برای تو است:
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «سزاوارترین شخص به دوستی، آن است که سودش برای تو و زیانش برای دیگری است».
محبت حرام موارد زیر را دربر می‌گیرد:
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: مبادا که دشمنان خدا را دوست بداری یا دوستی‌ات را برای غیر دوستان خدا، خالص گردانی؛ زیرا هر که مردمی را دوست بدارد، با آنان محشور خواهد شد».
خداوند متعال می‌فرماید: «با ستم‌کاران دوست نشوید؛ و گرنه
آتش کیفر آنان شما را خواهد گرفت ...».
آن‌که از اجتماع مسلمانان روی‌گردان شود:
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «هر که از اجتماع مسلمانان روی‌گردان شود، بر مسلمانان غیبتش
واجب و عدالتش میان آنان، ساقط می‌شود و ترکش واجب می‌گردد».
محبت مکروه موارد زیر را دربر می‌گیرد:
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «مصاحبت با شریران، (همچون) سفر دریایی (خطرناک) است».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «از مصاحبت با
فاسقان، بدکاران و آنان که آشکارا مرتکب
معصیت می‌شوند، بپرهیز».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «از مصاحبت دروغ‌گو بپرهیز».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «حسود دوستی‌اش را در گفتارش آشکار می‌کند و دشمنی‌اش را در کردار نهان می‌سازد؛ پس نام دوست را دارد و صفت دشمن را».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «هر که برای کاری با تو دوستی کند، با برآوردنش از تو روی خواهد گرداند».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «هرکه با سبک‌عقل دوستی کند، سبک‌عقلی خود را آشکار کرده است».
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «با می‌خواره دوستی نکنید که دوستی با او (مایه)
پشیمانی است».
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «به دوستی آن‌که به عهد خود وفا نمی‌کند،
اعتماد مکن».
کسانی که به
انسان بی‌رغبت‌اند: امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «هیچ ذلتی را همچون توجه قلبی نسبت به آن کسی که از یاد من فارغ است، ندیدم».
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «با فرزندان
دنیا مصاحبت نکن؛ زیرا چون نادار شوی، سنگینت شمارند و چون دارا شوی، بر تو
حسد برند».
آنان که دوستی‌شان خدایی نیست:
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «هرکه دوستی‌اش خدایی نباشد، از او بپرهیز که دوستی‌اش پلید است و مصاحبت با او شوم».
در حد و مرز دوستی لازم است به نکات زیر توجه فرمایید:
با توجه به این‌که انسان‌ها در معرض تغییر و تحول هستند؛ آرا، نظرات، سلیقه‌ها و... حتی ایمان آن‌ها در معرض تغییر است، باید با دوستان با احتیاط برخورد کرد و نباید تمام رازها و افکار خود و زوایای
زندگی خود،
خانواده و اطرافیان و نیز اهداف و برنامه‌ها و... خویش را برای دوستان بازگو کنیم؛ چراکه ممکن است روزی دشمن ما شوند.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «در دوستی با یار خویش حد نگه دار، شاید که روزی دشمن تو شود».
برخی عوامل روحی و عاطفی، موجب احساس تنهایی و بی‌پناهی در بعضی از افراد می‌شود و در این حال است که ممکن است فرد با نگرش افراطی و متعصبانه و به طرز ناصحیحی دل‌باخته کسی شود و درمان تمام دردهای خویش را در ایجاد ارتباط با او پنداشته و از دست دادن او را موجب تمام مشکلات خویش بداند و حال آن‌که
شخصیت واقعی افراد ـ به ویژه
نوجوانان و
جوانان ـ معلول و عوامل متعددی بوده و در معرض تغییر و تحول مثبت و منفی است؛ لذا اگر چنین کسی به عنوان ملجا و پناه دیگران برگزیده شود، پناهگاهی به‌شدت سست بنیان خواهد بود و در نتیجه پناه بردن به او چیزی جز در جا زدن و حتی مضاعف شدن مشکلات و نیز اقدامات ناصحیح، تحت راهنمایی‌های غیر صحیح او نخواهد بود.
۱. دوستی از منظر قرآن و حدیث، محمدی ری‌شهری، دارالحدیث قم.
۲. کام دل، محمدرضا کاشفی، ناشر: مؤلف با همکاری روابط عمومی اداره کل صنایع استان سمنان.
۳. آیین مهرورزی، محمدرضا کاشفی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محبت بین دوستان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۲۷.
