محاسبه ثواب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محاسبه ثواب، روز قیامت.
پرسش: طریقه محاسبه ثواب در جهان آخرت چه‌گونه است؟
پاسخ:
در مورد طریقه محاسبه ثواب در جهان آخرت باید متذکر شویم که:
وزن (و وزن کردن، در آن روز
حق است. کسانی که میزان‌های آن‌ها سنگین است، همان رستگاران‌اند.)
(مقدار) ثواب اعمال در
روز قیامت تطبیق بر اعمال است، به این معنا که هر شخصی پاداش نیکش به مقدار حقی است که عمل او مشتمل بر آن است؛ در نتیجه اگر اعمال شخصی به هیچ مقداری از حق مشتمل نباشد، از عملش جز هلاکت و عقاب بهره و ثمره‌ای عایدش نمی‌شود.
برای هر انسانی میزان‌های متعددی است که هرکدام از عمل‌هایش با یکی از آن‌ها سنجیده می‌شود، و میزان هر عملی همان مقدار حقی است که عمل مشتمل بر آن است؛ مثلاً حق در نمازش،
نماز واقعی و جامع همه اجزا و شرایط است، و حق در زکاتش، زکات جامع شرایط است؛ خلاصه حق در نماز، غیر حق در
روزه و زکات و حج و امثال آن است.
آن‌چه که از
روایات هم برداشت می‌شود، محاسبه ثواب در
جهان آخرت بستگی به عواملی دارد:
یک وقت عمل
خیر از شخصی صادر می‌شود که از نظر
ایمان،
شناخت، آگاهی و
اخلاص در سطح بالایی قرار دارد، بدون شک چنین عملی از ارزش بسیار والایی برخوردار است. و گاه از شخصی که از نظر
علم و آگاهی و اخلاص در سطح پایین‌تری قرار دارد، عملی سر می‌زند، طبیعی است که چنین عملی از
ارزش و ثواب پایین‌تری برخوردار می‌باشد.
از
حضرت رسول صلّی الله علیه و آله نقل می‌کنند: هنگامی که حج گذار با رحل و توشه پاکیزه از خانه بیرون رود و پا در رکاب نهد، پس اللهم لبیک سر دهد، منادی از
آسمان ندا دهد که لبیک، سعدیک، زاد و توشه تو حلال و مرکبت نیز حلال و
حجت مقبول است، و وزر و وبالی بر تو نیست؛ و آن‌گاه که با زاد و توشه آلوده به
حرام خارج گردد و پای در رکاب گذارد، و ندای لبیک سر دهد، منادی از آسمان بانگ برآورد که لا لبیک و لا سعدیک زاد، و توشه‌ات حرام و حجت مایه وزر و وبال است، نه مقبول حق.
محمد بن حمران از
امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که فرمود: هرکس با اخلاص بگوید: (
لا اله الا الله)، داخل
بهشت خواهد شد؛ و اخلاص در کلمه
توحید به این است که شهادت دادن به یگانگی
پروردگار، او را از معاصی باز دارد.
زمان
عمل از نظر ارزش دادن به عمل نیز مؤثر است؛ مثلاً اذکار و اورادی را شخص در شب و روز جمعه یا شب و روز
عرفه و
نماز اول وقت و امثال آن می‌خواند، با همان اذکار در دیگر شب‌ها و ورزها و نماز غیر اول وقت، از نظر
ثواب برابری ندارد؛ زیرا در
روایات برای
دعا و عبادات زمان‌های یاد شده، ثواب‌های مضاعف ذکر شده است.
امام جعفر صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
برتری نماز در اول وقت، مانند برتری آخرت بر دنیاست.
مکان عمل نیز به عبادت
ارزش مضاعف می‌بخشد.
حضرت رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌فرماید: ثواب نماز در
مسجد من مانند ثواب هزار نماز در غیر این مسجد است، مگر
مسجد الحرام؛ زیرا ثواب نماز در مسجدالحرام معادل ثواب هزار نماز در
مسجد من است.
در
روایات بسیار در حد تواتر نقل شده که هرکس
ولایت اولیای خدا و
امامت و
رهبری حضرت علی علیه‌السلام و امامان بر حق را نپذیرد،
عبادت او هرچند با تمام شرایط و مستحبات باشد، قبول نمی‌گردد.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ به یکی از اصحابش به نام میسر فرمود: احترام کدام مکانی از همه بیش‌تر است؟ میسر: خدا و رسول و فرزندانش بهتر می‌دانند. امام صادق علیه‌السلام: ای میسر! بین
حجرالاسود و
مقام ابراهیم (در کنار
کعبه) باغی از
باغ‌های بهشت است، و بین قبر
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و مقبره باغی از باغ‌های بهشت است، سوگند به
خدا اگر خداوند به بنده‌ای از بندگانش هزار سال عمر بدهد و او در این دو مکان
مقدس، هزار سال
خدا را عبادت کند، آن‌گاه مظلومانه در بسترش کشته شود، ولی خدا را بدون
ولایت ما، قبول
امامت ما، ملاقات نماید، بر خدا سزاوار امت که او را با صورت در
آتش دوزخ واژگون سازد.
هرچند میزان
اعمال خیر بیش‌تر باشد، اجر و ثواب بیش‌تری در
قیامت برای او محاسبه می‌شود.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: هرکس دو بار به
مکه معظمه مشرف شود و اعمال
حج را به‌جا آورد، تا زنده است در
خیر و
سعادت می‌باشد.
در چند
آیه از
آیات قرآن مجید لفظ ثواب ذکر شده است:
«وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ کِتاباً مُؤَجَّلاً وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ»؛
هيچ‌کس، جز به فرمان خدا، نمى‌ميرد؛ سرنوشتى است تعيين شده؛ (بنابر‌اين
مرگ پیامبر يا ديگران، يک سنت الهى است.) هرکس
پاداش دنيا را بخواهد (و در
زندگی خود، در اين راه گام بردارد،)، چيزى از آن به او خواهيم داد؛ و هرکس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى‌دهيم؛ و به‌زودى سپاس‌گزاران را پاداش خواهيم داد.
سعی و کوشش انسان هیچ‌گاه ضایع نمی‌شود، اگر هدف کسی تنها نتیجه‌های مادی و دنیوی باشد و همانند بعضی از رزمندگان احد تنها به خاطر غنیمت تلاش کند، بالاخره بهره‌ای از آن به دست می‌آورد؛ اما اگر هدف عالی‌تر بود و کوشش‌ها در مسیر
حیات جاویدان و فضایل انسانی به کار افتاد، باز به هدف خواهد رسید. بنابراین حالا که رسیدن به
دنیا یا آخرت هر دو نیازمند به کوشش است، پس چرا
انسان سرمایه‌های وجودی خود را در مسیر دوّم که یک مسیر عالی و پایدار است، به کار نیندازد؟
«مَنْ کانَ یُرِیدُ ثَوابَ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ کانَ اللَّهُ سَمِیعاً بَصِیراً»؛
کسی که از
زندگی پاداش دنیوی را بخواهد، باید بداند پاداش
دنیا و آخرت هر دو نزد خداست، شنوا و بینا بودن صفت خداست.
مراد از ثواب دنیا و آخرت،
سعادت دنیا و آخرت با هم باشد و آن، هم نزد خداست، پس بندة خدا باید به درگاه او
تقرب بجوید، حتی آن هم که سعادت دنیا و پاداش مادی را در نظر دارد، باید از خدای تعالی بخواهد. چون
سعادت دنیا و آخرت از غیر مسیر
تقوا برای انسان حاصل نمی‌شود، و تقوا هم جز از طریق
عمل به احکام دین برای او حاصل نمی‌گردد، پس این نیست، مگر سعادت حقیقی بشر و با‌این‌حال دیگر چه‌گونه تصور دارد که کسی جز از طریق خداوندی به ثواب و پاداشی برسد؟ با این‌که تنها او سمیع و بصیر است، از
حاجت خلق با خبر و بینا و دعای آن را شنواست.
بعضی از
آیات که کلمه
ثواب در آن‌ها
ذکر شده است:
ــ آل‌عمران (۳)، آیات ۱۴۸ و ۱۴۹؛
ــ کهف (۱۸)، آیات ۳۱، ۴۴ و ۴۶؛
ــ مریم (۱۹)، آیه ۷۶؛
ــ قصص (۲۸)، آیه ۸۰؛
ــ مطففین (۸۳)، آیه ۳۶.
۱.
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، ترجمه علی‌اکبر غفاری، چاپ‌خانه حیدری.
۲.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی.
۳.
نماز از دیدگاه قرآن و عترت، محمد محمدی اشتهاردی، نبوی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محاسبه ثواب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۲.
