مجازات مجرم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مجازات دنیوی، مجازات اخروی، جرم، گناه.
پرسش: حدود و مجازاتی که در این دنیا به افراد مجرم جاری می‌شود، کافی است یا اینکه برای همین گناه در آخرت مجازات دیگری هم هست، لطفاً توضیح دهید؟
پاسخ: کسی که در این
دنیا به خاطر جرمی مجازات شود و همراه آن توبه هم کند، در آخرت عقوبت نخواهد شد.انسانی که حاضر می‌شود مجازات دنیوی عمل مجرمانه خود را داوطلبانه تحمل کند، از
عذاب سخت اخروی که تجسم آلودگی‌های حاصل از ارتکاب جرم است، رهایی می‌یابد.
خداوند در آخرت او را مورد مؤاخذه قرار نخواهد داد. براساس همین اعتقاد در صدر
اسلام بسیاری از مجرمان پس از ارتکاب جرم و پشیمانی از جرم برای رهایی از عذاب اخروی آن، خود را به
قاضی یا
امام معرفی می‌کردند و تقاضای اجرای حد الهی می‌نمودند و در مواردی
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) با این‌گونه موارد روبه‌رو بوده‌اند، عقیده مذکور را تقریر نموده‌اند و اجرای حد فرموده‌اند.
با استناد به منابع معتبر اسلامی که در پی خواهد آمد باید گفت که کسی که به دلیل ارتکاب
جرم در این
دنیا مجازات شود، در
عالم دیگر به دلیل ارتکاب این
عمل مجازات نخواهد شد. در بعضی از تعابیر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در پاسخ کسی که سؤال می‌کند از کسی که در دنیا بر او حد جاری شده، آیا در آخرت هم
مجازات خواهد شد، آمده است: «که خداوند کریم‌تر از آن است که کسی را دو بار برای یک عمل مجازات کند.
البته با توجه به این نکته که عدم مجازات اخروی، منوط به
توبه است. با وجود توبه، از
آیات قرآن کریم استفاده می‌شود، که آن
چهره عناد و مخالفت کنار رفته و
باطن شخص تبدیل به شرمندگی، ندامت، کوچکی،
تضرع و
اطاعت محض می‌شود. در موقف حساب
سیئات تبدیل به
حسنات می‌شود:
«
اِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَاُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا• وَمَنْ تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَاِنَّهُ یَتُوبُ اِلَی اللَّهِ مَتَابًا»؛
«مگر کسانی که توبه کنند و
ایمان آورند و
عمل صالح انجام دهند که خداوند
گناهان آنان را به حسنات مبدل می‌کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است • و کسی که توبه کند و عمل صالح انجام دهد، به سوی
خدا بازگشت می‌کند».
این آیات دلالت دارد که
خداوند گناهان را می‌بخشد با توبه و آن هم توبه واقعی که به دنبال آن عمل صالح خواهد بود.
آیات ۵۳ و ۵۴
سوره زمر به‌خوبی دال بر آن است که خداوند همه گناهان را با توبه بنده خود می‌آمرزد.
مفسران زیادی در ذیل
تفسیر دو
آیه بر مطلب مزبور تأکید ورزیده‌اند:
«
قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ اَسْرَفُوا عَلَی اَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ • وَاَنِیبُوا اِلَی رَبِّکُمْ وَاَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ اَنْ یَاْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ»؛
«بگو: ای بندگان من که بر خود
اسراف و ستم کرده‌اید! از
رحمت خداوند نومید نشوید که خدا گناهان را می‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده است • به درگاه پروردگارتان بازگردید و در برابر او تسلیم شوید. پیش از آنکه
عذاب سراغ شما آید؛ سپس از سوی هیچ‌کس یاری نشوید».
آیات مذکور اعلام می‌دارد که تمام گناهان قابل آمرزش‌اند و
مغفرت خداوند عام است؛ لکن
آمرزش گناهان سبب می‌خواهد. خداوند همه گناهان ـ حتی
شرک ـ را می‌بخشد؛ ولی این
بخشش منوط به توبه است و مغفرت در
آیه اول مقید به توبه‌ای است که در آیه دوم آمده است.
منظور از عذاب در آیه دوم عذاب اخروی است. آیه قبل بریده از آیه بعد نیست؛ بلکه آیه اول مقدمه‌ای برای آیه دوم است.
در
تفسیر نمونه ذیل آیات مذکور آمده است که همه گناهان قابل بخشش است به شرط توبه و آیه همه گناهان را شامل می‌گردد.
چون اولاً کلمه «الذنوب» الف و لام دارد که دال بر عموم است و ثانیاً با کلمه «جمیعاً» این عموم تأکید شده است.
در
تفسیر نور ذیل آیات مذکور حدیثی را از حضرت
امام علی (علیه‌السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود که آیه مذکور از امیدبخش‌ترین آیات قرآن است.
تفسیر المیزان، نور، نمونه،
التبیان و غیره در این مسئله متفق‌اند.
البته باید خاطرنشان شود که توبه بسیار دشوار است، در واقع
عمل پیش‌گیری همواره از درمان آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است. عدم ارتکاب
گناه همانند جلوگیری از بیماری است و توبه درمان آن است؛ لذا نباید
انسان به
امید توبه جرئت بر گناه پیدا کند. به‌هر‌حال با اجرای
مجازات دنیوی و توبه،
مجازات اخروی ساقط می‌گردد.
شیخ مفید نیز بر این رأی تأکید کرده‌اند که کیفر دنیوی، با توبه موجب سقوط مجازات اخروی می‌گردد و بر این مطلب ادعای اجماع نموده و آن را بیان
قرآن دانسته‌اند.
در نتیجه با اجرای مجازات دنیوی، کیفر اخروی، عمدتاً با توبه ساقط می‌گردد. توبه به طور کلی یعنی
پشیمانی واقعی از گناه و دیگر به سراغ گناه نرفتن؛ اما توبه در مورد هر جرمی خصوصیات و لوازم ویژه‌ای دارد.
در جرایم مربوط به
حق‌الله، توبه تنها کافی است و لازم نیست مجرم خود را در معرض
عقوبت و مجازات دنیوی قرار دهد. همانند
زنا و
لواط و امثال آن. بلی در صورتی که این مجازات با اقرار یا
شهادت ثابت شود، باید اجرا شود تا علاوه بر توبه موجب سقوط مجازات اخروی شود؛ اما قبل از اثبات آن لزوم ندارد مرتکب خود را در معرض مجازات دنیوی قرار دهد.
در جرایم مربوط به
حق‌الناس ، توبه‌ای واقعی مستلزم آن است، که مجرم خود را در معرض مجازات دنیوی قرار دهد ولو هیچ‌کس از
جرم او خبر ندارد و اثبات هم نشده است؛ مثلاً اگر قاتل توبه‌ای واقعی انجام دهد؛ باید خود را به اولیای دم معرفی کند و حاضر شود که مجازات در مورد او اجرا شود که مربوط به اولیای دم می‌شود یا
قصاص می‌شود یا
دیه اخذ می‌گردد و یا از سوی اولیای دم مورد
عفو قرار می‌گیرد.
اگر مالی در اثر جنایتی به دست آورد، توبه واقعی آن است که مال را به صاحب آن برگرداند؛ مثلاً جرم
سرقت را مرتکب شده است. پشیمانی واقعی وقتی معنی دارد که مال را به صاحب آن برگرداند و دیگر هم سراغ سرقت نرود.
اما
آیه ۹۳
سوره نساء که قبلاً بحث آن گذشت که به آن استدلال شده است، که در مورد قتل
مؤمن از روی عمد علاوه بر مجازات دنیوی، مجازات اخروی خلود در
آتش جهنم وجود دارد.
شیخ طوسی در مورد آیه مذکور چنین می‌فرماید که آیه مذکور مخصوص کسی است که توبه نکند. اگر
توبه کند،
اجماع وجود دارد که خداوند او را می‌بخشد.
در واقع آیات توبه و آیات دال بر
بخشش تمام گناهان، بر آیه ۹۳ سوره نساء حاکم است. وانگهی آیه مذکور عام بوده و شامل جایی می‌شود که قاتل، توبه کرده باشد یا نکرده باشد، اجرای کیفر دنیوی بر او
اعمال شده باشد یا نباشد و حال آنکه آیات دال بر بخشش گناه خاص و مفید است و طبعاً بر آن مقدم خواهد بود.
آیات دال بر توبه و
بخشش گناه و
تکفیر سیئات، در واقع توضیح‌دهنده «
وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»
است و به اصطلاح، حاکم بر آن است.
تجسم اعمال که در
قیامت نیز از آیات استفاده می‌شود، مربوط به کارهایی است که تا دم
مرگ باقی بماند؛ اما اگر گناهان انسان در همین
دنیا به وسیله عوامل دیگری مثل توبه و اجتناب از کبایر یا اعمال
خیر، محو و خنثی گردد، در این صورت دیگر عملی باقی نمی‌ماند تا در قیامت تجسم یابد و مورد
رؤیت قرار گیرد
و خداوند
عذاب کند. پس تجسم اعمال مجرمانه در قیامت در صورتی است که با توبه و اجرای مجازات دنیوی و امثال آن، این اعمال در این
دنیا از بین نرفته باشد.
از مجموع مطالب ذکر شده، به این نتیجه می‌توان رهنمون شد که کسی که در این دنیا به خاطر جرمی مجازات شود و همراه آن توبه هم کند، در آخرت
عقوبت نخواهد شد. انسانی که حاضر می‌شود مجازات دنیوی عمل مجرمانه خود را داوطلبانه تحمل کند، از
عذاب سخت اخروی که تجسم آلودگی‌های حاصل از ارتکاب جرم است، رهایی می‌یابد. خداوند در آخرت او را مورد مؤاخذه قرار نخواهد داد. براساس همین اعتقاد در صدر اسلام بسیاری از مجرمان پس از ارتکاب جرم و پشیمانی از جرم برای رهایی از عذاب اخروی آن، خود را به
قاضی یا
امام معرفی می‌کردند و تقاضای اجرای حد الهی می‌نمودند و در مواردی
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) با این‌گونه موارد روبه‌رو بوده‌اند، عقیده مذکور را
تقریر نموده‌اند و اجرای حد فرموده‌اند.
در پایان حدیثی را که ارتباط مستقیم با سؤال مورد نظر دارد، نقل می‌کنیم.
«عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن بکیر عن زراره عن حمران قال: سالت ابا جعفر (علیه‌السلام) عن رجل اقیم علیه الحد فی الدنيا أيعاقب في الاخرة؟ فقال: الله اکرم من ذلک؛
حمران از حضرت سؤال کرد که آیا کسی که بر او حد در دنیا
اقامه شده است، در آخرت عقاب خواهد شد. حضرت در جواب فرمود
خداوند کریم‌تر از آن است که او را (دوباره در
آخرت)
عذاب کند».
۱. سیدجواد مغنیه، فلسفه مبدا و معاد، چ۱، ۷۱، قم نشر مرتضی، از ص۱۹۰ تا ۲۰۲.
۲. ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدموسوی همدانی، ج۱۷، ذیل آیه ۵۳ و ۵۴ زمر.
۳. تفسیر نمونه، نامه، مکارم شیرازی، ج۱۹، از ص۴۹۰ تا ۵۰۴.
۵. تفسیر التبیان، شیخ طوسی، ج۵، ص۲۹۵، المطبعة النجف الاشرف.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مجازات مجرم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۰۹.
