• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

متن حدیث غدیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: متن حدیث غدیر.

پرسش: متن حدیث غدیر را آن‌گونه که شیعیان نقل می‌کنند، چگونه می‌توان از نظر علم درایه و رجال اثبات کرد؟

پاسخ: حدیث غدیر مورد توجه خاصه و عامه قرار گرفته است. علامه امینی (تا زمان خودش) نام ۲۶ نفر را ذکر می‌کند که در این مورد کتاب یا رساله مستقلی را تألیف نموده‌اند و این تعداد را محقق محترم سید عبدالعزیز طباطبایی به ۱۲۵ کتاب می‌رساند.
این نکته هم اضافه شود که علم رجال که برای بررسی وثاقت راوی‌هاست (علم روش‌شناسی) و درایه که علم حدیث‌شناسی است در حدیثی لازم است مراعات شود که جزء خبر‌های واحد باشد؛ اما در حدیث شریف غدیر لازم نیست. برای این‌که هم تواتر لفظی دارد، هم تواتر اجمالی و هم تواتر معنوی دارد.
اگر کسی اهل انصاف و دارای مطالعه در تاریخ باشد، اعتراف می‌کند که حدیث شریف غدیر، از نظر سندی اصلاً قابل خدشه نیست. تنها اشکالی که مطرح شده است این است که این حدیث در صحیح بخاری و مسلم نقل نشده است که علت آن در ذیل بیان می‌شود.



در لغت عبارت است از: محلی که آب باران در آن جمع می‌شود.


و در اصطلاح اسم محلی است در جحفه که واقع در چهار راهی است که مردم سرزمین حجاز را از هم جدا می‌کند.


مراد از یوم‌الغدیر، روز هجدهم ذی‌حجه است که روز پنج‌شنبه سال دهم هجرت پیامبر اکرم در غدیر خم، در حضور ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نفر، خطبه غدیر و حدیث معروف غدیر را ایراد فرمود.
[۳] شافعی، عبدالله، المناقب، ص۱۰۸.



تواتر حدیث غدیر و عدم نیاز به بررسی سند:
حدیث غدیر مورد توجه خاصه و عامه قرار گرفته است.
علامه امینی (تا زمان خودش) نام ۲۶ نفر را ذکر می‌کند که در این مورد کتاب یا رساله مستقلی را تألیف نموده‌اند و این تعداد را محقق محترم سید عبدالعزیز طباطبایی به ۱۲۵ کتاب می‌رساند.


این نکته هم اضافه شود که علم رجال که برای بررسی وثاقت راوی‌هاست (علم روش‌شناسی) و درایه که علم حدیث‌شناسی است در حدیثی لازم است مراعات شوند که جزء خبر‌های واحد باشد؛ اما در حدیث شریف غدیر لازم نیست. برای این‌که هم تواتر لفظی دارد (روایتی که با چنین سلسله سند متفاوت، ولی با الفاظ مشترک از معصوم نقل شده باشد تا آن‌جا که احتمال ساختگی بودن نداشته و برای شنونده یقین‌آور باشد) و هم تواتر اجمالی (یعنی بعضی از اخباری که به عنوان حدیث غدیر رسیده یقیناً از پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) صادر شده است) و هم تواتر معنوی دارد (یعنی مضامین آن مشترک ولی با عبارات گوناگون در روایات دیگر و موارد متعددی نقل شده است).


وجود عوامل وثاقت در حدیث غدیر: حدیث غدیر، علاوه بر تواتر همه جانبه، از علائم وثاقت نیز برخوردار است؛ زیرا:

۶.۱ - اولاً

مخالفت با قرآن ندارد؛ بلکه صدها آیه همچون آیه‌ اکمال، تبلیغ، ولایت، اولی‌ الامر، آن ‌را تأیید می‌کند.

۶.۲ - ثانیاً

نه‌تنها مخالف سنت قطعی نیست، بلکه صدها حدیث در تأیید آن وجود دارد؛ همچون حدیث ثقلین، منزلت، سفینة و... .

۶.۳ - ثالثاً

با سیره پیامبر و داده‌های عقل هماهنگی دارد؛ زیرا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در سفرهای کوتاه جانشین تعیین می‌کرد، آیا امکان دارد که مردم را بدون جانشین رها کند.

۶.۴ - رابعاً

با ضرورت دین مخالفتی ندارد.

۶.۵ - خامساً

از نظر سندی صحیح و متواتر است و... پس همه عوامل وثاقت در حدیث غدیر جمع می‌باشد.
با در نظر داشتن این مقدمه گوییم:


۱. حدیث غدیر ـ که متن آن را خواهیم آورد ـ از احادیث متواتر، قطعی و مسلّم است. تواتری که نه فقط در صدر اسلام و اعصار نزدیک به زمان پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) بوده، بلکه در همه قرن‌ها و دوره‌ها وجود داشته است.
۲. از برخی شافعیان نقل شده است که حدیث غدیر، فوق حد تواتر است.
[۵] شافعی، عبدالله، المناقب، ص۱۰۸.



متن مورد اتفاق فریقین (شیعه و سنی) چنین است:
«معاشر المسلمین الست اولی بکم من انفسکم؟ قالوا اللهم بلی قال: من کنتُ مولاه فعلیّ مولاه اللهم وال مَن والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل مَنْ خذله»؛
[۸] متقی هندی، علی، کنزالعّمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ج۱۱، ص۶۰۹، روایت ۳۳۹۵۰.
‌ای مردم! آیا (ولایت) من بر شما از خود شما اولا (و سزاوارتر) نیستم؟ گفتند خدایا! چرا حضرت فرمود: هرکس من مولای او هستم، علی (علیه‌السلام) مولای او خواهد بود، (این جمله را بنا بر قول احمد بن جنبل چهار بار تکرار نمود) بار خدایا دوست بدار، آن‌که او را دوست دارد و دشمن بدار، آن‌ کسی که او را دشمن بدارد و یاری فرما یاران او را و خوار گردان خوارکنندگان او را.


اسناد متعدد برای آن نقل شده است:
مرحوم علامه عبدالحسین امینی ـ قدس سره الشریف ـ تمام اسناد آن را از طریق اهل سنت و شیعه در کتاب گران‌سنگ خود «الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب» جمع‌آوری نموده است:

۹.۱ - صحابه

۱۱۰ نفر از صحابه را مانند ابوهریره، ابولیلی انصاری، براء بن عازب و... را نام می‌برد که حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۲ - تابعین

۸۴ نفر از تابعین را مانند ابوراشد البحرانی، ابوسلیمان المؤذن، اصبغ ‌بن نباته و... را اسم می‌برد که ناقلان حدیث غدیر بوده‌اند

۹.۳ - علما و محدثین

و هم‌چنین در قرن دوم، ۵۶ نفر و در قرن سوم ۹۲ نفر و در قرن چهارم حدود ۸۰ نفر و در قرن پنجم حدود ۳۰ نفر و در قرن ششم حدود ۲۰ نفر و در قرن هفتم حدود ۲۳ نفر و همین‌طور تا قرن چهاردهم، مجموعاً ۳۶۰ نفر از علما و محدثین، حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۴ - مورخان

و در کتاب‌های موجود حدود ۲۱ نفر از مورخین اهل سنت همچون بلاذری، ابن قتیبة، طبری و... حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۵ - علمای حدیث اهل سنت

۲۵ نفر از علمای حدیث اهل سنت، مانند ابن ادریس شافعی، احمد بن حنبل، ترمذی، نسائی، طحاوی و... حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۶ - مفسران

حدود ۱۰ نفر از مفسرین آن‌ها همچون تفسیر طبری، ثعلبی، قرطبی و... حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۷ - متکلمان

حدود ۷ نفر از متکلمین آن‌ها همچون، قاضی ابی‌بکر باقلانی، ایجی شافعی، شریف جرجانی و... حدیث غدیر را نقل نموده‌اند.

۹.۸ - لغویون

و حدود پنج نفر از لغویون همچون معجم‌البلدان حموی، تاج العروس زبیدی و... حدیث شریف غدیر را در کتاب‌های خود نقل نموده‌اند که مجموع موارد یادشده به ۵۰۰ نفر می‌رسد.


برای نمونه، چند مورد از اسناد تفصیلی اهل سنت بیان می‌شود:

۱۰.۱ - خوارزمی

خوارزمی گوید: «واخبرنی سیدالحفّاظ ابومنصور شهردار بن شیرویة بن شهردار الدیلمی فیما کتب الّی من همدان ـ اخبرنا ابوالفتح عبدوس بن عبدالله الهمدانی ـ کتابة (اخبرناالشریف ابوطالب المفصّل بن الجعفری باصبهان اخبرنی الحافظ ابوبکر ابن مردویه اجازة، حدثنی جدّی) حدثنی عبدالله بن اسحاق النبوی، حدثنی الحسن بن علیلی العنزی، حدثنا محمدبن عبدالرحمان الذارع حدثنا قیس‌بن حفص، حدثنی علی‌بن الحسن، ابوالحسن العبدی، عن ابی‌هارون العبدی عن ابی سعید الخدری، انّ النبی (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) یوم دعاالناس الی غدیر، امر بماکان تحت الشجرة من الشوک فقمّ و ذلک یوم الخمیس ثم دعا الناس الی علّیٍ فاخذ بضبعه (بازو) فرفعها حتّی نظر الناس الی بیاض ابطه (سفیدی زیر بغل) ثم لم یتفرقا حتی نزلت «الیوم اکملت لکم دینکم تا آخر» فقال رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) الله اکبر علی اکمال الدین و اتمام النعمة و رضی الرّب برسالاتی، و الولایة لعلی، ثم قال اللهم وال من و الاه، و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله فقال حسان‌بن ثابت اءذن لی یا رسول الله ان اقول ابیاتاً قال: قل ببرکة الله تعالی فقال حسان بن ثابت یا معشر مشیخة قریش اسمعوا شهادة رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) ثمّ قال ینادیهم یوم االغدیر نبیّهم نجم و اسمع بالرسول منادیاً بانّی مولاکم نعم و نبیّکم فقالوا و لم یبدو هناک التعامیا..فقال له قم یا علی فایتنی رضیتک من بعدی اماماً و‌هادیاً.

۱۰.۲ - ابن اثیر

هم‌چنین ابن اثیر با اسناد خود حدیث غدیر را نقل نموده است.

۱۰.۳ - قرطبی

و هم‌چنین قرطبی، این حدیث را با اسناد خود نقل نموده است.

۱۰.۴ - دمشقی، ابن‌ماجه و متقی هندی

و ابن کثیر دمشقی،
[۲۳] دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۵۰، بیروت، مکتب‌ المعارف.
ابن‌ماجه قزوینی
[۲۴] قزوینی، محمد، سنن، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی.
و متقی هندی در کنزل العمّال
[۲۵] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۳۹۵۰، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
[۲۶] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۲، ح ۵-۳۲۹۰۴، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
[۲۷] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۲، ح ۳۲۹۱۶، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
[۲۸] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۲۹۴۹، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
[۲۹] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۲۹۵۰، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
[۳۰] متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۱۰، ح ۳۲۹۵۱، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
به طرق مختلفی حدیث غدیر را نقل نموده است و... .

۱۰.۵ - محدثان دیگر

همین‌طور محدثین جریان استدلال علی (علیه‌السلام) به حدیث غدیر را در مناسبت‌های مختلف، نقل نموده‌اند؛ مانند ابی‌الطفیل،
[۳۱] شیبانی، احمد بن حنبل، مسند بن حنبل، ج۷، ص۸۲، ح۱۹۳۲۱.
زید بن ارقم،
[۳۴] نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین، ص۱۷۳، ح۹۳.
عامر بن واثله، انس بن مالک، عبدالرحمن بن ابی‌لیلی، اصبغ بن نباته، عمیرة بن سعد، زید بن شبع، زاذان بن عمر و ابن‌ولید.


اگر کسی اهل انصاف و دارای مطالعه در تاریخ باشد، اعتراف می‌کند که حدیث شریف غدیر، از نظر سندی اصلاً قابل خدشه نیست. تنها اشکالی که مطرح شده است این است که این حدیث در صحیح بخاری و مسلم نقل نشده است. جواب آن این است که:

۱۱.۱ - اول

این دلیل بی‌خبری یا تعصب آن‌هاست که حدیث را نقل نکرده‌اند، نه نقص حدیث.

۱۱.۲ - دوم

خود اهل سنت قاعده‌ای دارند به نام تقدیم مثبت بر نافی؛ چنان‌که حلبی تصریح نموده است مثبت (و نقل‌کننده حدیث) بر نافی (و کسی که حدیث را نقل نکرده) مقدم است.

۱۱.۳ - سوم

بخاری و مسلم بنای جمع‌آوری همه احادیث صحیحه را نداشته‌اند، چنان‌که ابن حجر تصریح می‌کند که خود بخاری تصریح نموده، که آن‌چه از روایات صحیحه نقل نکرده‌ام، بیش از آن است که جمع‌آوری نموده‌ام.


۱. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۳۹۰، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۲. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۹، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۳. شافعی، عبدالله، المناقب، ص۱۰۸.
۴. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۱۵۷۱۵۲، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۵. شافعی، عبدالله، المناقب، ص۱۰۸.
۶. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۸، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۷. خوارزمی، موّفق بن احمد، المناقب، ص۱۳۵، ح ۱۵۲، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۴۱۷.    
۸. متقی هندی، علی، کنزالعّمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ج۱۱، ص۶۰۹، روایت ۳۳۹۵۰.
۹. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۶۲۱۴، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۰. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۶۲۷۲، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۱. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۷۳۸۲، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۲. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۹۹۸۲، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۳. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۱۰۷۹۹، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۴. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۱۵۲۱۲۳، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۵. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۸۵، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۱۶. سبحانی، جعفر، منشور عقاید امامیه، ص۱۶۰.    
۱۷. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۱۸. خوارزمی، موّفق بن احمد، المناقب، ص۱۳۵، ح ۱۵۲، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۴۱۷.    
۱۹. خوارزمی، موّفق بن احمد، المناقب، ص۱۳۴، ح ۱۵۰، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۴۱۷.    
۲۰. شیبانی، محمد بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۲۸، بیروت، داراحیاء اتراث العربی.    
۲۱. انصاری قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۲۷۸، بیروت، داراحیاء اتراث العربی، ۱۴۰۵ق.    
۲۲. دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۸۳، بیروت، مکتب‌ المعارف.    
۲۳. دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۵۰، بیروت، مکتب‌ المعارف.
۲۴. قزوینی، محمد، سنن، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی.
۲۵. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۳۹۵۰، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۲۶. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۲، ح ۵-۳۲۹۰۴، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۲۷. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۲، ح ۳۲۹۱۶، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۲۸. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۲۹۴۹، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۲۹. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۰۹، ح ۳۲۹۵۰، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۳۰. متقی هندی، علی، کنز العمّال فی سنن الاحوال، ج۱۱، ص۶۱۰، ح ۳۲۹۵۱، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، چاپ پنجم.
۳۱. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند بن حنبل، ج۷، ص۸۲، ح۱۹۳۲۱.
۳۲. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند بن حنبل، ج۳۲، ص۵۵، ح۱۹۳۰۲.    
۳۳. نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین، ص۱۰۰.    
۳۴. نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین، ص۱۷۳، ح۹۳.
۳۵. دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، ص۲۳۱، بیروت، مکتب‌ المعارف.    
۳۶. دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۸۵، بیروت، مکتب‌ المعارف.    
۳۷. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۱۱۴، بیروت، دارالحیاء الکتب، چاپ اول، ۱۳۷۹.    
۳۸. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج‌البلاغه، ج۲۰، ص۲۲۱، بیروت، دارالحیاء الکتب، چاپ اول، ۱۳۷۹.    
۳۹. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۹، ص۳۴۲، بیروت، دارالحیاء الکتب، چاپ اول، ۱۳۷۹.    
۴۰. شیبانی، محمد بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۴، ص۲۸، باب العین، بیروت، داراحیاء اتراث العربی.    
۴۱. شیبانی، محمد بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۱۰، باب العین، بیروت، داراحیاء اتراث العربی.    
۴۲. دمشقی، ابوالفداء الحافظ بن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۸۴، بیروت، مکتب‌ المعارف.    
۴۳. ابن‌جوزی، سبط الحافظ، تذکرة الخواص، ص۳۵، بیروت، مؤسسة اهل البیت، ۱۴۰۱ق.    
۴۴. عسقلانی، ابن حجر، مقدمه فتح الباری، (در یک جلد)، مصر، مطبعة السلفیه.    
۴۵. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۹، تهران، دارالکتاب‌ الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۶.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج۹، ص۲۰۰۱۸۳، قم، نسل جوان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۳۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «متن حدیث غدیر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۲۲.    



جعبه ابزار