مبارزه امامان با غلو
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام،
غلو،
علی بن ابی‌طالب.
پرسش: امامان (علیه‌السّلام) چگونه با جریان غلو مبارزه می‌کردند؟
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و فرزندان پاکش برای جلوگیری از دچار شدن پیروان‌شان به تندروی‌های تباهی آفرین و افراط‌های عزّت‌سوز، اندیشه و سیره و رفتار و باورهای استوار کلامی، اخلاقی و عملی
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) را برای آنان معیار قرار داده‌اند و آنان را به در نگریستن، شناختن، تأمّل کردن و سپس ملتزم بودنِ بدانها فرا خوانده‌اند. علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
لا یُقَاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مِن هذِهِ الاُمَّةِ اَحَدٌ، وَ لا یُسَوَّی بِهِم مَن جَرَت نِعمَتُهُم عَلَیهِ اَبَدا: هُم اَسَاسُ الدِّینِ، وَ عِمَادُ الیَقِینِ. الَیهِم یَفِیءُ الغَالی، وَ بِهِم یُلحَقُ التَّالی؛
هیچ کس از این
امّت را با خاندان محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نمی‌توان سنجید و هرگز پرورده
نعمت آنان را با آنان مساوی نمی‌توان دانست. آنان، پایه دین و ستون یقین‌اند. هر کس از حد در بگذرد، باید به آنان برگردد و هر که باز ماند، باید به آنان بپیوندد.»
نیز
حضرت رضا (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«نَحنُ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، النَّمَطُ الاَوسَطُ الَّذی لا یُدرِکُنا الغالی و لایَسبِقُنَا التالی؛ ما خاندان محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، بر روش میانه‌ای هستیم که غالیان، ما را درک نمی‌کنند و و اماندگان، بر ما پیشی نمی‌گیرند.«
چنین است راه حق و حقیقت ناب. یعنی دانشِ هدایت آفرین، الگوی حقیقت نما، آغاز بی گم راهی، و فرجامِ روشنِ ارجمند، همه و همه در این خانه و از این خانه و با این خانه است.
امام باقر (علیه‌السّلام) به سَلَمة بن کُهیل و حَکَم بن عُیَینه می‌فرماید:
«شَرِّقا و غَرِّبا؛ لَن تَجِدا عِلما صَحیحا الّا شَیئا یَخرُجُ مِن عِندِنا اهلَ البَیتِ؛
به شرق و غرب بروید؛ ولی از دانش صحیح، هرگز چیزی جز آنچه از نزد ما، اهل‌بیت بیرون می‌آید، در نخواهید یافت.»
بدین‌سان، امامان (علیهم‌السّلام) (و بیش و پیش از همه آنان، علی (علیه‌السلام) کوشیده‌اند تا دانش معیار، سلوک معیار و باور و وضع و رفتار معیار را در «عینیّت زندگی» پیشوایان الهی نشان دهند و بر این معیارگرایی و التزام به
سنّت آن عزیزان (که همان حقّ محضی است که پیامبر خدا فرمود: «هُم مَعَ الحَقِّ و الحَقُّ مَعَهُم؛
آنان با حق‌اند و حق با آنان است») تأکید کنند تا مؤمنان و پیروان آنان از
افراط و تفریط برهند و بر «
صراط مستقیم»، استوار آیند.
علی (علیه‌السّلام) و دیگر امامان (علیهم‌السلام)، در نهایت صراحت و شدّت و با حساسیّت ویژه‌ای،
مسلمانان را از گرفتار آمدن در دام «غالیان» و «اندیشه‌های غالیانه» بر حذر داشته‌اند و به آنان، نسبت به‌اندیشه‌هایی از آن دست، هشدار داده‌اند. علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«ایّاکُم و الغُلُوَّ فِینا. قُولُوا انّا عَبیدٌ مَربوبون و قُولُوا فی فَضلِنا مَا شِئْتُم؛
از غلوّ در حقّ ما بپرهیزید.
[درباره ما
] بگویید که «بندگان تربیت شده
خداوند» هستیم و آن‌گاه، در فضایل ما، هر چه می‌خواهید، بگویید.»
روشن است که مقصود امام (علیه‌السّلام) ذیل حدیث (یعنی عبارت: «در فضایل، هر چه می‌خواهید، بگویید»)، هر‌گونه سخن و هر بافته بی‌پایه‌ای نیست؛ بلکه تکیه سخن و جانِ کلام، این است که: ما تربیت شده خداوند» و تکامل یافته طریق عبودیّتیم؛ عبدیم و در این پایگاه و جایگاه، به فضایل والای انسانی و تمامت برتری‌های سلوکی، دست یافته‌ایم؛ «
انسان کامل» یم و کمال در انسانیّت، از آن ماست و البته به همان‌گونه که غلو درباره ما روا نیست، انکار فضایل ما و تن زدن از باورهای استوار و درست درباره ما (که شاید به پندار شما راست نیاید و توان درک و فهم آن را نداشته باشید) نیز روا نیست.
بدانید که ما «بندگان خداوند» و «تربیت یافتگان خداوند» هستیم. این دو نکته را بدانید و بر آنها تأکید کنید. آن‌گاه، بدانید که ما، در سلوک عابدانه در سایه ربوبیّت الهی، تا بدان‌جا رفته‌ایم که «مرغ بلندپرواز خیال شما توانِ اوج گرفتن تا قلّه شخصیّت ما را ندارد». پس، نه غلو، افزون باوری و فزون‌گوییِ بی‌پایه، و نه کوته‌انگاری، سنجش با دیگران و نگریستن از سر انکار نسبت به فضایل ما! این، همان نکته دقیقی است که در حدیث امام علی (علیه‌السّلام) آمده است:
«لایُقاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مِن هذِهِ الاُمَّةِ احَدٌ؛
هیچ کس از این امّت، با خاندان محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سنجیده نمی‌شود.»
شگفتا که
امام صادق (علیه‌السلام)، غالیان (این مدّعیان «
محبّت» و داعیه‌داران «شیفتگی» به آن بزرگواران) را هم‌سنگ فاسقان انگاشته، از اقتدا نمودن به آنان در
نماز (
امام جماعت قرار دادن آنان)
نهی کرده است. ایشان می‌فرماید:
«لاتُصَلِّ خَلفَ الغالی، و ان کانَ یَقولُ بِقَولِکَ؛
پشت سر غالی، نماز مگذار، گر چه به ظاهر، هم نظر تو
[در تشیّع
] باشد.»
در آموزه‌های امامان (علیهم‌السّلام) این‌گونه هشدارها و بیدارباش‌ها فراوان‌اند که همه و همه، به نوعی نشان‌گر خطرسازی جدّی این گونه‌اندیشه‌ها برای تفکّر دینی و معارف شیعی است.
جریان‌شناسی غالیان نشان می‌دهد که آنان در نیک‌نماییِ خود، کوششی شگفت داشته‌اند و راویان آنان کوشیده‌اند تا جریان آفرینان و پیشوایان فکری‌شان را پیراسته نموده، شخصیّت آنان را با ساخت و پرداخت سخنانی از امامان (علیهم‌السّلام) بر کشند.
البتّه امامان (علیهم‌السّلام) در رویارویی با این جریان، همواره از چهره تزویرگرا و فسادانگیز آنان پرده برگرفته، آنان را عناصری فریبکار و تزویرگرا شناسانده‌اند.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«اِتَّقُوا اللّهَ، لا یَخْدِعَنَّکُمْ انْسانٌ و لا یَکْذِبَنَّکُمْ انْسانٌ، فَانَّما دینی دینٌ واحِدٌ، دینُ آدَمَ الذی ارْتَضاهُ اللّهُ. وَ انَّما انَا عَبْدٌ مَخْلوقٌ و لاامْلِکُ لِنَفْسی نَفْعا و لاضَرّا الّا ما شاءَ اللّهُ، وَ ما اشاءُ الّا ما شاءَ اللّهُ؛
از خدا پروا کنید. کسی شما را گول نزند و کسی به شما
دروغ نگوید.
دین من، یک دین است: دین
آدم (علیه‌السّلام) که
خدا برایش برگزید. من بنده‌ای آفریده شده‌ام و اختیار هیچ سود و زیانی را برای خود ندارم، جز آنچه خدا بخواهد؛ و من، جز آنچه را خدا بخواهد، نمی‌خواهم.»
در زندگانی سیاسی و فرهنگی امامان (علیهم‌السلام)، توجّه به نقش تخریبی دشمن، جای بسی تأمّل دارد.
در مقامی،
حضرت باقر (علیه‌السّلام) از این توطئه فرهنگی پرده برگرفته و تصریح کرده است که شبکه‌های تبلیغی دشمن برای وارونه‌نمایی چهره امامان (علیهم‌السّلام) و مشوّه جلوه دادن اندیشه‌های آنان، سخنان ناهنجار، نااستوار و گاه حتی نفرت آفرین برمی‌ساختند و به آن بزرگواران، نسبت می‌دادند و می‌پراکندند.
در جهت افشای این توطئه فرهنگی،
حضرت رضا (علیه‌السّلام) نیز سخنی بس تنبّه آفرین دارد. در این سخن، امام (علیه‌السّلام) به صراحت نشان داده است که «احادیث غلو» از سوی زشت‌خویانِ فرهنگ‌ستیز، ساخته و پراکنده شده‌اند تا بدین وسیله فرهنگ شیعی را آلوده ساخته، نگاه مردمان را به امامان (علیهم‌السّلام) و پیروان راستین آنان، وارونه کنند. سخن امام (علیه‌السّلام) را بنگریم:
«... انَّ مُخالِفینا وَضَعوا اخبارا فی فَضائِلِنا و جَعَلُوها عَلی ثَلاثَةِ اقسامٍ: احَدُهَا الغُلُوُّ، و ثانیهَا التَقصیرُ فی امرِنا، و ثالِثُهَا التَصریحُ بِمَثالِبِ اعدائِنا. فَاذا سَمِعَ النّاسُ الغُلُوَّ فینا، کَفَّروا شیعَتَنا و نَسَبوهُم الَی القَولِ بِرُبوبِیَّتِنا، و اذا سَمِعُوا التَقصیرَ، اعتَقَدوهُ فینا، و اذا سَمِعوا مَثالِبَ اعدائِنا بِاَسمائِهِم، ثَلَبونا بِاَسمائِنا؛
.. مخالفان ما، در فضایل ما اخباری (احادیثی) ساخته‌اند و آنها را سه دسته قرار داده‌اند: یکی اخبار غلوآمیز؛ دوم، اخباری که در آنها در حقّ ما کوتاهی کرده‌اند؛ و سوم، اخباری که به صراحت از دشمنان ما اسم می‌برند و از آنان بدگویی می‌کنند.»
چون مردم، هرگاه اخباری را که در آنها درباره ما غلو شده است، بشنوند، پیروان ما را
تکفیر می‌کنند و اعتقاد به «خدا بودنِ ما» را به آنان نسبت می‌دهند؛ و هر گاه اخباری را که در آنها در حقّ ما کوتاهی شده است، بشنوند، آنها را در حقّ ما باور می‌کنند؛ و هر گاه اخباری را که در آنها به صراحت از دشمنان ما اسم برده شده و بدگویی شده است، بشنوند، به نام ما بی‌حرمتی می‌نمایند.
این، گفتاری است تکان‌دهنده و هشیاری آفرین برای همه آنان که به فرهنگ ناب و آموزه‌های پیراسته و اصیل
اهل بیت (علیهم‌السّلام) توجّه دارند.
برای استوارسازی فرهنگِ ستیز با غالیان و جلوگیری از نشر‌اندیشه‌های غلوآمیز، امامان (علیهم‌السّلام) به صراحت از غالیان، بیزاری (
برائت) جسته و با تعابیر مختلف و عناوین گونه‌گون، بیزاری خود را از آنان اعلام داشته‌اند. امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«اللّهُمَّ انی بَریءٌ مِنَ الغُلاةِ، کَبَراءَةِ عیسَی بنِ مَریَمَ مِنَ النّصاری. اللّهُمَّ اخْذُلْهم ابَدا و لاتَنصُرْ مِنهُم اَحَدا؛
بار خدایا! من از غالیان بیزارم، همان‌گونه که
عیسی بن مریم از
[غالیانِ
] نصارا بیزار بود. بار خدایا! آنان را برای همیشه تنها و بی‌یاور گذار و احدی از آنان را یاری نرسان!»
سایر امامان خاندان رسالت نیز با شدّت، از غالیان، بیزاری جسته‌اند. بخشی از سخنان تأمّل برانگیز آنان در کتاب اهل‌بیت در
قرآن و
حدیث با عنوانِ «بیزاری اهل‌بیت از غالیان» آمده است.
جریان‌شناسی غالیان در تاریخ اسلام و بویژه در
تاریخ تشیّع، نشان می‌دهد که پدیده «غلو» در جامعه اسلامی نمادها و نمودهای گونه‌گونی داشته است. اوج این جریان ناهنجار، باور به اُلوهیّت علی (علیه‌السّلام) و گاه، دیگر امامان (علیهم‌السّلام) بوده است.
در برابر، امام علی (علیه‌السّلام) نیز نهایت شدّت را نسبت به این جریان، معمول داشته، برای جلوگیری از این آفتِ بس خطرناک و فسادآفرینِ اعتقادی و فرهنگی، باورمدارانِ بِدان را «کافر» و «مهدور الدم» اعلام کرده است.
بر پایه احادیث
مُستَفیض، امام علی (علیه‌السّلام) در دوران حکومت خود، جمعی از این کسان را به
قتل، تهدید نمود و وقتی آنان از باور پلید و انحرافی خود دست برنداشتند، دستور قتل جمعی آنان را صادر کرد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مبارزه امامان با غلو» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۳/۲۳.
