قرآن و ضمایر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: چرا در قرآن كريم براي خدا گاهي ضمير مفرد و گاهي جمع آمده است؟پاسخ:
نمایه ها:ضمایر،قرآن کریم،خداوند.
در جواب پرسش شما ذكر دو مقدمه لازم است:
مقدمه اول
علماي
علم عقاید (كلام اسلامي) دلايل متعدد عقلي بر يگانه بودن
خدا آورده‌اند. و يگانه بودن خدا بدين معناست كه تنها اوست كه مستقلا و بدون نياز به هيچ كس و هيچ چيز، خلق مي‌كند و روزي مي‌دهد و هدايت مي‌كند و مي‌ميراند و.... كه در
علم کلام از اينها به
توحید در خالقیت و
توحید در رازقیت و
توحید در هدایت و.... تعبير شده است.
مقدمه دوم
سخن فوق به اين معنا نيست كه كسي و چيزي در
خالقیت و
رازقیت و هدايت و مانند آن، هيچ نحوه سببيتي ندارد بلكه حكمت خداوند اينگونه اقتضاء نموده كه خلق كردن و رزق دادن و هدايت نمودن بلكه غالب افعال خود را از راه اسباب و مجاري خود اجرا مي‌كند. (ابي الله ان يجري الامور الا باسبابها)
به عنوان مثال هر چند
خداوند مي تواند كه به طور مستقيم و بدون هيچ واسطه‌اي، بيماران را شفا دهد يا گرسنه ها را سير كند يا گمراهان را
هدایت كند ولي بر اساس حكمت خود اينگونه پسنديده، كه براي هر كاري مجرا و اسباب خاص قرار داده است و هر كاري را از راه همان مجرا انجام مي دهد. پس گرسنه‌ها را با ناني كه خود آفريده است سير مي‌كند؛ و مريض‌ها را با داروئي كه خود آفريده و بوسيله‌ي طبيبي كه خود آفريده و تربيت كرده است شفا مي‌دهد. البته نان و طبيب و دارو و همه‌ي اسباب، به اذن او اثر مي‌كنند و نتيجه‌ي خاص خود را دارند و وقتي دارو و طبيب و نان و آب و همه، وجود خود را دائماً از او مي‌گيرند و به خواست او چنين آثاري را دارا هستند، پس اينگونه تاثيرات هيچ منافاتي با توحيد و يگانگي خدا در ابعاد و زواياي مختلف خود ندارد. و آنها شريك
خداوند نيستند بلكه مخلوقاتي هستند كه در همه چيزشان از جمله آثاري كه دارند محتاج به او هستند.
حال با توجه به مطالبي كه گذشت به اصل پاسخ مي‌پردازيم:
هر چند
خداوند يگانه است و مي بايست هر گاه از
افعال خود خبر مي دهد، از كلمه و ضمير مفرد استفاده كند، اما در زبان عربي و گاهي غير عربي، به خاطر دلائل متعددي متكلم، برخي مواقع به جاي اينكه بگويد: «من» اين كار را انجام دادم. مي‌گويد: «ما» اين كار را انجام داديم. كه اينگونه سخن گفتن دلائل متعددي دارد كه در زير به بعضي از آنها اشاره مي‌كنيم:
۱. گاهي متكلم براي اينكه عظمت خود را به مخاطب گوشزد كند به جاي اينكه بگويد «من»، از كلمه «ما» استفاده مي كند كه دلالت بر عظمت و بزرگي متكلم دارد.
مثال: در آيه‌ي اول سوره فتح مي‌فرمايد:
«إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً»
بعضي از مفسرين گفته‌اند: در اينجا خداوند به خاطر اشاره به عظمت خود گفته است: «ما» شهر مكه را فتح كرديم:
و اما اينكه چرا اين قاعده را در اين آيه اجرا كرد و فرمود: «ما براي تو فتح كرديم»، براي اين است كه تعبير به «ما» كه به عظمت اشاره دارد، با ذكر «فتح» مناسب‌تر است. و اين نكته در آيه‌ي «انا ارسلناك شاهدا ...» نيز جريان دارد.
۲. گاهي هم متكلم براي نشان دادن عظمت كاري كه انجام داده است به جاي اينكه بگويد: «من» اين كار را انجام داده‌ام. مي‌گويد: «ما» انجام داده‌ايم.
مانند: «إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» يا «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» كه بر عظمت «قرآن» و «كوثر» دلالت دارد.
۳. گاهي هم خداوند متعال براي اينكه ما را توجه دهد به اسبابي كه او براي انجام گرفتن كاري قرار داده است به جاي اينكه بگويد: «من» انجام دادم. تعبير به «ما» مي‌كند. و لذا در ذيل آيه‌ي چهارم از سوره‌ي رعد در تفسير الميزان مي‌خوانيم:
و همين تعبير به ما، (ما بعضي را بر بعضي برتري داديم) خالي از اشعار به اين معنا نيست كه در اين بين، غيراز خداي سبحان اسباب الهي نيز در كارند، كه به امر او عمل نموده، و همه به خداي سبحان منتهي مي‌شوند.
و همچنين در ذيل آيه‌ي ۶۱ از سوره‌ي يونس در تفسير نمونه چنين آمده است:
تعبير به صيغه‌ي جمع در مورد خداوند، با اينكه ذات پاك او از هر جهت يگانه و يكتا است براي اشاره به عظمت مقام او است و اينكه همواره مأموريني سر بر فرمان او دارند، و در اطاعت امرش آماده و حاضرند، و در واقع سخن تنها از او نيست، بلكه از او مي‌باشد و آنهمه مأموران مطيعش.
چنانچه در مقدمه بيان شد، وجود چنين ابزار و وسايلي هيچ منافاتي با يگانگي خداوند متعال ندارد.
يادآوري:
البته ممكن است كه در يك آيه هر سه حكمت جمع شده باشد يعني به صورت جمع آمده كه هم نشانگر «عظمت فاعل» باشد و هم نشانگر «عظمت و بزرگي فعل» باشد و هم به «اسباب» توجه شده باشد. مانند«إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» كه اين سه مورد در اين آيه جمع شده است.
مرکز تحقیقات المهدی،نرم افزار پرس وجو
