فلسفه نمازهای مستحبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نمازهای مستحبی، فلسفه نماز.
پرسش: فلسفه انجام نمازهای مستحبی چیست؟
پاسخ: براساس برخی
احادیث،
اعمال مستحبی به عنوان کامل‌کننده اعمال واجب معرفی شده‌اند؛ پس می‌توان گفت آنچه در درجه اول اهمیت بوده است، همان
واجبات است؛ ولی خداوند متعال به دلیل لطف و رحمتش به بندگان، کارهای مستحبی را قرار داده تا نقش کامل‌کننده واجبات را داشته باشند و نواقص آن را برطرف کنند. پس فلسفه اصلی اعمال مستحبی، همان تکمیل کردن اعمال واجب و تقرب بیشتر به خداوند متعال است.
می‌دانیم که افعال از نظر
اسلام، احکام متفاوتی دارند. بعضی کارها لزوماً باید انجام شوند یا باید ترک شوند و بعضی کارها بهتر است انجام شود یا انجام نشود و بعضی کارها انجام یا ترک آن‌ها تفاوتی ندارد و از جهتی بیشترین عنایت به افعالی است که یا باید انجام شوند یا باید انجام نشوند به گونه‌ای که «اگر کار مستحبی به کار
واجب ضرر بزند، آن کار مستحبی را باید ترک کرد»؛
مثلاً اگر کسی آن‌قدر
نماز مستحبی خوانده که خسته شده و نمی‌تواند
نماز واجب خود را با حال و توجه بخواند، راه غلطی رفته است و اگر کسی هم به دنبال تقرب خداست، بهترین وسیله تقرب همین واجبات‌اند. «هیچ بنده‌ای از بندگانم با چیزی دوست‌داشتنی‌تر از
واجبات نزد من، به من نزدیک نمی‌شود».
بنابراین آنچه در درجه اول از ما خواسته شده است، همان انجام واجبات و
ترک محرمات است که اگر آن‌ها را به جای نیاوریم عقاب خواهیم شد و اگر آن‌ها را با انگیزه
بهشت انجام دهیم، به بهشت خواهیم رسید و اگر با انگیزه‌ای والاتر انجام دهیم، به آنچه قصد کرده‌ایم، خواهیم رسید.
اما در مورد انجام نمازهای مستحبی به بعضی
احادیث که در رابطه با
فلسفه بعضی
مستحبات بیان شده است رجوع می‌کنیم؛ از جمله:
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «همانا برای بنده از نمازش یا نصف یا ثلث یا یک‌چهارم یا یک‌پنجم بالا می‌رود و بالا نمی‌رود برای او مگر به مقداری که با قلبش توجه داشته است و همانا به نمازهای مستحبی امر شده‌ایم تا به وسیله این نمازها، کاستی‌های نمازهای واجب برطرف و تکمیل شود».
در این
روایت اشاره شده است که مقداری از
نماز واجب قبول می‌شود که
حضور قلب داشته باشد و برای جبران مقداری که حضور قلب نداشته و نماز به همان مقدار ناقص شده است، نمازهای مستحبی قرار داده شده است.
در حدیثی دیگر آمده است که
امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند: همانا
خداوند تبارک و تعالی نمازهای واجب را با نمازهای مستحبی کامل کرد و
روزه رمضان را با روزه‌های مستحبی و
حج را با
عمره و
زکات را با
صدقه و
وضو را با
غسل جمعه کامل کرد.
به‌خوبی می‌بینیم که در این
حدیث شریف اعمال مستحبی به عنوان کامل‌کننده اعمال واجب معرفی شده‌اند، پس می‌توان گفت آنچه در درجه اول اهمیت بوده است، همان واجبات است؛ ولی خداوند متعال به دلیل لطف و رحمتش به بندگان کارهای مستحبی را قرار داده تا نقش کامل‌کننده
واجبات را داشته باشند و نواقص آن را برطرف نمایند.
پس فلسفه اصلی اعمال مستحبی، همان تکمیل کردن اعمال واجب و تقرب بیشتر به خداوند متعال است.
در پایان لازم است به چند نکته اشاره شود:
۱. اهمیت امور مستحبی (از جمله نمازهای مستحبی)، تا آن حد است که اگر در وقت خود موفق به انجام آن‌ها نشدیم، قضای آن‌ها مورد تأکید قرار گرفته است.
۲. امور مستحبی را باید هنگامی انجام داد که قلب متمایل به عبادت باشد، نه متنفر از آن.
۳. امور مستحبی را اگر ضرر به انجام واجبات می‌زند، نباید انجام داد.
۱. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۸۴، ص۲۲، دارحیاء تراث عربی، چ ۳، ۱۴۰۳م.
۲. ثقة الاسلام کلینی، اصول کافی، ج۳، ص۱۲۸-۱۲۹، دفتر نشر فرهنگ اسلامی اهل بیت.
۳. امام خمینی، چهل حدیث، ص۵۹۲، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام، چ ۱، ۱۳۷۱ش.
۴. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، باب تاکید استحباب المداومه علی النوافل، کتاب‌فروشی اسلامیه، چ ۶، ۱۴۰۲م.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه نمازهای مستحبی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۰۸.
