فلسفه حکم قصاص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حکم قصاص، فلسفه قصاص، ارزش حیات، حیات جامعه، حیات قصاص.
پرسش: فلسفه حکم قصاص چیست؟
پاسخ: با توجه به این نکته که آیات مربوط به
قصاص در محیطی نازل شد که خون انسان مطلقاً در آن ارزشی نداشت، عظمت قانون قصاص
آشکار می‌شود. پس فلسفه تشریع قصاص، تأمین
حیات انسان‌هاست و قصاص یک قانون قرآنی است که اجرای آن آثار و برکات فراوانی دارد. در نتیجه
قصاص در اسلام تشریع یک قانون است که از جهات گوناگون ضامن حیات و
سعادت انسان‌هاست. آثار و
برکات فراوانی بر اجرای این قانون حکیمانه الهی مترتب است که یکی از آن‌ها جلوگیری از گسترش
انتقام است.
تشریع حکم قصاص به عنوان عقوبت مناسب برای قاتل نفس محرمه، یکی از مهم‌ترین دلایل عظمت و ارزش حیات از دیدگاه
اسلام است و از یک‌سو ضامن حیات و
امنیت اجتماعی است و از سوی دیگر، مایه حیات قاتل است؛ زیرا یادآوری عواقب عمل «قتل به ناحق» تا حد زیادی او را از ارتکاب این
عمل باز می‌دارد و به این ترتیب جامعه نیز از
شر و
فساد افراد
شرور و فاسد در امان می‌ماند.
از منظر اسلام حیات به عنوان یکی از آثار
رحمت الهی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. تشریع حکم قصاص و بیان شرایط آن در
قرآن کریم و ضرورت اجرای آن در حقوق کیفری اسلام، نشانگر اهتمام و عنایتی است که برای حفظ تمامیت جسمی و
زندگی انسان‌ها قائل است. فلسفه اصلی تشریع این
حکم، برپایی
عدالت کیفری در جامعه است (قصاص دریچه‌ای به سوی زندگی) واقعی است.
چنان‌که فرمود: «
وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا اُولِی الْاَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛
و برای شما در قصاص
حیات و زندگی است، ای صاحبان خرد! تا شما
تقوا پیشه کنید».
آیه شریفه که از ده کلمه ترکیب یافته، در نهایت
فصاحت و
بلاغت است و بیانگر یک قانون قرآنی است. قانونی که ضامن حیات و پاسدار زندگی است.
قصاص از یک‌سو ضامن حیات جامعه است؛ زیرا اگر حکم قصاص وجود نداشته باشد و افراد شرور احساس
امنیت کنند، نظم و امنیت اجتماعی به هم خورده و جان انسان‌های بی‌گناه در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
از سوی دیگر، ضامن حیات قاتل است؛ زیرا جنبه بازدارندگی دارد و یادآوری عواقب خطرناک قتل، تا حدودی او را از فکر خیانت و انسان‌کُشی باز می‌دارد. اضافه بر این، توصیه اسلام مبنی بر رعایت
اعتدال و برابری در قصاص مهم‌ترین عامل جلوگیری از گسترش
انتقام و مبارزه با سنت‌های جاهلی به شمار می‌رود که به این ترتیب نیز مایه حیات جامعه است.
چه اینکه در گذشته گاه یک قتل موجب چندین قتل می‌شد، روحیه انتقام‌گیری در عصر
جاهلیت حد و معیاری نداشت. اسلام به این شیوه نادرست پایان داد و پدیده قتل و قصاص را قانونمند ساخت. جمله «
لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» در ذیل آیه شریفه قصاص در واقع هشداری است برای پرهیز از هرگونه تعدی و تجاوز که حکم حکیمانه قصاص در اسلام را به صورت احسن تکمیل می‌کند.
در کنار توصیه اعتدال، تجویز
عفو همراه با قصاص در اسلام یک مجموعه کاملاً منطقی است که آثار و
برکات فراوانی بر اجرای آن مترتب است. به این ترتیب اهمیت
مرگ و حیات یک انسان از نظر قرآن کاملاً
آشکار می‌شود. با توجه به این نکته که
آیات مربوط به قصاص در محیطی نازل شد که خون انسان مطلقاً در آن ارزشی نداشت، عظمت
قانون قصاص آشکار می‌شود. پس فلسفه تشریع قصاص، تأمین حیات انسان‌هاست و
قصاص یک قانون قرآنی است که اجرای آن آثار و برکات فراوانی دارد. (به این منبع رجوع شود:
) در نتیجه قصاص در
اسلام تشریع یک قانون است که از جهات گوناگون ضامن حیات و
سعادت انسان‌هاست. آثار و برکات فراوانی بر اجرای این قانون حکیمانه الهی مترتب است که یکی از آن‌ها جلوگیری از گسترش انتقام است.
۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارت اسلامی، بی‌تا، ج۱، ص۶۷۰-۶۵۵.
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱ و ج۴.
۳. شمس ناصری، محمدابراهیم، بررسی تطبیقی مجازات اعدام، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ش.
۴. عباس‌زاده اهری، جرم‌ها و مجازات‌ها در اسلام، تبریز، آیدین، ۱۳۷۸ش.
۵. گیلانی، محمد، حقوق کیفری در اسلام، تهران، المهدی، ۱۳۶۲ش.
۶. پیرزاده، احسان‌الله، قصاص و متفرعات آن، تهران، آفرینه، ۱۳۷۸ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه حکم قصاص»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۲۳.
