• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فقر و دین‌داری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: فقر، فقر ذاتی، فقر مالی، فقر و نیازمندی به خدا، دین‌داری، ایمان.

پرسش: در برخی احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السلام) می‌خوانیم: أ. فقر افتخار من است؛ ب. اگر فقر وارد خانه‌ای شود، از در دیگر کفر وارد می‌شود؛ ج. فقیر در قیامت مقرب درگاه حق است. احادیث فوق چه‌گونه قابل جمع می‌باشند و آیا انسان می‌تواند فقیر باشد، ولی دین‌دار یا نه؟

پاسخ: فقر در چهار معنا به کار می‌رود: أ. فقر ذاتی؛ ب. فقر مالی؛ ج. فقر نفس؛ د. فقر و نیازمندی به خدا.
فقر به معنای گرسنگی و تهی‌دستی نکوهش شده و در حکومت اسلامی یک بیماری به شمار می‌رود که باید آن را درمان کرد؛ زیرا یک ملت فقیر، گرسنه و محتاج به بیگانه، هرگز استقلال، عظمت و سربلندی نخواهد یافت و ناداری در برخی موارد ممکن است به اعمال کفرآمیز نیز منجر شود. بنابراین احادیثی که رابطه تنگاتنگی میان فقر و کفر قائل شده است، ناظر به این معناست.
اگرچه در اسلام فقر نکوهش شده است و توصیه دین این است که انسان در جهت تأمین معاش تلاش کند، ولی فقر لزوماً منجر به کفر و بی‌دینی نخواهد شد. فقر مالی ممکن است آزمایشی برای افراد متدین باشد و چه بسیارند فقیران آبرومند و دین‌داری که به صورت گمنام زندگی می‌کنند.
آن‌چه اهمیت دارد این است که انسان در حالت فقر و غنی (گرسنگی و سیری) همواره ایمان خود را حفظ کند و همواره مطیع خدای متعال باشد، در چنین شرایطی می‌تواند مقرب درگاه خدا باشد.



فقر در چهار معنا به کار می‌رود:

۱.۱ - فقر ذاتی

این معنا شامل تمام انسان‌ها، بلکه تمام موجودات می‌شود.

۱.۱.۱ - سخن خداوند متعال

قرآن کریم می‌فرماید:
«یَا اَیُّهَا النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ اِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ ‌ای مردم همه شما به خدا محتاجید و خداوند بی‌نیاز و شایسته حمد و ستایش است».
انسان به گونه‌ای آفریده شده است که سراسر وجودش نیاز است، نیاز به غذا، آب، هوا، خواب و ... از بدیهیات است و این‌گونه نیازمندی‌ها در سایر موجودات نیز مشاهده می‌شود. خدای متعال برای تامین نیازهای موجودات نعمت‌های گوناگونی آفریده است که بدون آنها، حیات انسان و موجودات ممکن نیست.

۱.۲ - فقر مالی

فقر مالی به معنای تهی‌دستی است. عموم مردم با شنیدن حکم فقر معمولاً این معنا در ذهنشان تداعی می‌شود؛ در صورتی که در قرآن و احادیث فقر در معانی مختلف استعمال شده است.

۱.۲.۱ - سخن خداوند منان

قرآن کریم نیز به معنای یادشده اشاره دارد: «اِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ ...؛ صدقات در حقیقت از آنِ نیازمندان و مستمندان است».

۱.۲.۲ - درمان فقر

فقر به معنای گرسنگی و تهی‌دستی مورد نکوهش واقع شده و در حکومت اسلامی یک بیماری به شمار می‌رود که باید آن را درمان کرد. به همین منظور در آیات و روایات فراوانی نسبت به صدقه، پرداخت زکات و توجه به فقرا توصیه شده است؛ زیرا یک ملت فقیر، گرسنه و محتاج به بیگانه، هرگز استقلال، عظمت و سربلندی نخواهد یافت و ناداری در برخی موارد ممکن است به اعمال کفرآمیز نیز منجر شود. بنابراین احادیثی که رابطه تنگاتنگی میان فقر و کفر قائل شده است، ناظر به این معناست.

۱.۳ - فقر نفس

فقر نفس که عبارت از آزمندی و سیری‌ناپذیری است.

۱.۳.۱ - حدیثی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) در حدیثی فقر نفس را بدترین فقر دانسته است.

۱.۳.۲ - حدیثی از امام حسن

امام حسن (علیه‌السلام) در پاسخ به این سؤال که فقر چیست، فرمود: آزمندی نفس به هر چیزی.

۱.۳.۳ - احادیث دیگر

در احادیثی چون: «نزدیک است فقر به کفر انجامد»، و احادیث مشابه آن، همین معنا اراده شده است و در برابر آن، حدیث «توانگری، استغنای نفس است» قرار دارد و مراد از توانگری نفس در مقابل فقر نفس، قناعت می‌باشد؛ زیرا کسی که قناعت نداشته و به آزمندی مبتلا باشد، مال و ثروت او را توانگر و بی‌نیاز نخواهد ساخت.

۱.۴ - فقر و نیازمندی به خدا

درباره فقر و نیازمندی به خدا، احادیثی بیان می‌شود:

۱.۴.۱ - حدیثی از رسول خدا

حدیثی که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده است: «بار خدایا! با نیازمندی به خودت مرا بی‌نیاز گردان و با بی‌نیازی از خودت مرا نیازمند مگردان» اشاره به همین معنا دارد.

۱.۴.۲ - حدیثی دیگر از پیامبر

در حدیث دیگری از پیامبر نقل شده است که فرمود: «فقر افتخار من است» همین معنا مورد نظر می‌باشد؛ زیرا احساس نیاز به خدای متعال و توجه به این نکته که انسان در سراسر وجودش محتاج به خدای متعال است، موجب تقرب به سوی خدای متعال و زمینه‌ساز کمال انسانیت خواهد بود.

در نتیجه فقر ممدوح در روایات می‌تواند ناظر به معنای اول و چهارم و فقر مذموم ناظر به معنای دوم و سوم ‌باشد.


اما در پاسخ به این سؤال که آیا انسان می‌تواند هم فقیر باشد و هم دین‌دار؟ باید گفت اگرچه در اسلام فقر نکوهش شده است و توصیه دین این است که انسان در جهت تأمین معاش تلاش کند، ولی فقر لزوماً منجر به کفر و بی‌دینی نخواهد شد.
فقر مالی ممکن است آزمایشی برای افراد متدین باشد و چه بسیارند فقیران آبرومند و دین‌داری که به صورت گمنام زندگی می‌کنند.

۲.۱ - سخن خداوند یگانه

قرآن کریم می‌فرماید: «(انفاق شما مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا فرو مانده‌اند و نمی‌توانند در زمین مسافرت کنند و از شدت خویشتن‌داری، افراد بی‌اطلاع، آنها را غنی می‌پندارند».
آن‌چه اهمیت دارد این است که انسان در حالت فقر و غنی (گرسنگی و سیری) همواره ایمان خود را حفظ کند و همواره مطیع خدای متعال باشد، در چنین شرایطی می‌تواند مقرب درگاه خدا باشد.


۱. فاطر/سوره۳۵، آیه۱۶.    
۲. توبه/سوره۹، آیه۶۱.    
۳. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۹، ص۲۰۶، ح۱۶۲۷۵.    
۴. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۹، ص۲۰۶، ح۱۶۲۷۹.    
۵. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۰۷، ح۴.    
۶. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۸، ص۵۲۲، ح۱۵۴۳۰.    
۷. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات، ج۱، ص۳۸۳، ماده فقر.    
۸. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۹، ص۱۷۰، ح۱۶۱۴۹.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فقر و دین‌داری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۸.    



جعبه ابزار