• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فعل تأنیث جن و انس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: قرآن، جن، انس، فعل، مذکر، مؤنث، الانس، الجن، اسم جنس، جماعه، لفظ، معنا.
پرسش: چرا با آنکه لفظ «جن» و «انس» مذکرند، برخی فعل‌هایی که در قرآن به آنان اسناد داده می‌شود مؤنث است؟

پاسخ: هر چند این دو کلمه از حیث لفظ، مفرد و مذکر هستند، اما گاهی به اعتبار آنکه معنای جمع در این دو کلمه نهفته است، فعل اسنادی و ضمیر ارجاعی به آنها، جمع آورده می‌شود هم چنین گاهی نیز به اعتبار لفظ «جماعة» که مفرد مؤنث و حاکی از معنای جمعی این دو کلمه می‌باشد، فعل اسنادی و ضمیر ارجاعی به این دو کلمه مفرد مؤنث آورده می‌شود.


جن در مقابل انس استعمال می‌شود و به عموم جنیان و نوع آنها اطلاق می‌گردد.
[۱] مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۱۲۵، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
به عبارت دیگر، جن به جماعتی از فرزندان «جان» که پدر تمام جنیان است، اطلاق می‌شود،
[۲] فراهیدی خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۶، ص۲۰ - ۲۱، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
چنان که «انس» نیز اسم جنس است که برای نوع و جماعت انسان‌ها استعمال می‌شود.
[۳] طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۴، ص۴۶، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
[۴] فراهیدی خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۳۰۸.    


۱.۱ - بررسی نحوی

هر چند این دو کلمه از حیث لفظ، مفرد و مذکر هستند، اما گاهی به اعتبار آنکه معنای جمع در این دو کلمه نهفته است، فعل اسنادی و ضمیر ارجاعی به آنها، جمع آورده می‌شود. هم چنین گاهی نیز به اعتبار لفظ «جماعة» که مفرد مؤنث و حاکی از معنای جمعی این دو کلمه می‌باشد، فعل اسنادی و ضمیر ارجاعی به این دو کلمه مفرد مؤنث آورده می‌شود. مانند اسناد فعل جمع مذکر غایب «ظنوا» و ارجاع ضمیر «هم» و اسناد فعل جمع مذکر مخاطب «ظننتم» و ارجاع ضمیر آن در آیه: «و انهم ظنوا کما ظننتم ان لن یبعث الله احدا»
[۵] جن/سوره۷۲، آیه۷.    
به «انس» و جن،
[۶] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۴۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
و یا اسناد فعل «اجتمعت» که صیغه مفرد مؤنث مغایب است به «الانس» و «الجن» در آیه «قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یاتوا بمثل هاذا القرءان لا یاتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا
[۷] اسراء/سوره۱۷، آیه۸۸.    
؛ بگو: اگر انسان‌ها و پریان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد هر چند یکدیگر را (در این کار) کمک کنند»؛ هم چنین اسناد فعل مضارع «تقول» که صیغه مفرد مؤنث مغایب است به «الانس» و «الجن» به اعتبار لفظ مفرد مؤنث «جماعة» که حاکی از معنای جمعی این دو می‌باشد.
[۸] حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، ج۵، ص۵۲۷، بیروت، دار العلوم، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.


بنابراین اسناد فعل مذکر در برخی موارد و مؤنث در برخی موارد دیگر به این دو کلمه در آیات قرآن ، به اعتبارات مختلف لفظی و معنایی بوده و در استعمالات عرب نیز نه تنها در لفظ جن و انس ، بلکه در مطلق اسم جنس، هم مؤنث جایز است هم مذکر.
[۹] ناظر الجیش، محمد بن یوسف، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، ج۹، ص۴۷۴۷، قاهره، مصر، دار السلام، چاپ اول، بی تا.
یعنی به اعتبار مختلف از حیث لفظ و معنا می‌توانیم فعل اسنادی به آنها را مذکر و مؤنث بیاوریم؛ مانند المراة در مثال: «نعمت المراة سعاد» و «نعم المراة سعاد» که به اعتبار لفظ «المراة» فعل «نعمت»، مؤنث آورده شده و به اعتبار معنایش که جنس است و مذکر، فعل «نعم» مذکر آورده شده است.
[۱۰] برکات، ابراهیم ابراهیم، النحو العربی، ج۴، ص۱۴۰، مصر، قاهره، دار النشر للجامعات، چاپ اول، بی تا.


۱. ↑ مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۱۲۵، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
۲. ↑ فراهیدی خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۶، ص۲۰ - ۲۱، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
۳. ↑ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۴، ص۴۶، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۴. ↑ فراهیدی خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۳۰۸.    
۵. ↑ جن/سوره۷۲، آیه۷.    
۶. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۴۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۷. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۸۸.    
۸. ↑ حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، ج۵، ص۵۲۷، بیروت، دار العلوم، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
۹. ↑ ناظر الجیش، محمد بن یوسف، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، ج۹، ص۴۷۴۷، قاهره، مصر، دار السلام، چاپ اول، بی تا.
۱۰. ↑ برکات، ابراهیم ابراهیم، النحو العربی، ج۴، ص۱۴۰، مصر، قاهره، دار النشر للجامعات، چاپ اول، بی تا.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فعل تأنیث جن و انس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۴.    



جعبه ابزار