• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرازی از مناجات شعبانیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: مناجات شعبانیه، ماه شعبان، دعا، حجاب‌های نورانی.

پرسش: تفسیر کامل بخشی از دعای ماه شعبان را که در ذیل آمده است، بیان فرمایید: «اِلهِی هَبْ لِی کَمال الاِنقطاعِ اِلَیْکَ وَاَنِرْ اَبْصارَ قُلُوبنا بِضِیاءِ نَظَرِها اِلَیْکَ حَتّی ...» هم‌چنین تفسیر کامل شعر کعب بن مالک که حضرت امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) به آن تمثل جست، چیست؟ (زعمت سخینة ان ستغلب ربها ـ فلیغلبّن مغالب الغُلاّب)

پاسخ: مسئله انقطاع الی الله، بریدن و وارستگی انسان از غیر خدا در همه ابعاد است؛ به دیگر سخن، در مسئلة انقطاع الی الله، وارستن از هر نوع شرک ربوبی و وابستگی و پیوستگی و حاجت بردن به آستان پروردگار متعال است.
از حجاب‌های نورانی، حجاب‌هایی است که خود هر چند در مرتبه‌ای ارزش به شمار می‌روند، در مرتبه‌ای دیگر مانع سیروسلوک‌اند.
نمونه‌ حجاب نورانی را می‌توان به علم و عمل صالح مانند نماز، روزه، صدقه، و... مثال زد که سالک را ممکن است در حجاب عجب فرو برد و منیّتی فرا روی او بسازد.



این دعا بسیار ژرف و دامنه‌دار است و شرح کامل و تفسیر جامع آن بر فرضی که در حد توان بشر معمولی باشد، بی‌تردید در زبان و قلم نمی‌گنجد و آن‌چه در شرح‌های دعای ماه شعبان گفته می‌شود، بیش از توضیحی اجمالی و سر بسته نیست و درک حقیقت آن پوینده و یابنده می‌خواهد نه شنونده.



«اِلهِی هَبْ لِی کَمال الاِنقطاعِ اِلَیْکَ وَاَنِرْ اَبْصارَ قُلُوبنا بِضِیاءِ نَظَرِها اِلَیْکَ حَتّی تَخْرِقَ اَبْصارُ القُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ اِلی مَعْدِنِ العَظَمَةِ وَتَصِیرَ اَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِکَ.
اِلهِی وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ نادَیْتَهُ فَاَجابَکَ وَلاحَظْتَهُ فَصَعِقَ لِجَلالِکَ فَناجَیْتَهُ سِرَّا وَعَمِلَ لَکَ جَهْراً».


«خداوندا! کمال دل‌بستگی به خودت را به من ببخش و دیدگان دل ما را با پرتو نظر به خودت، نور بخش تا دیده دل‌ها حجاب‌های نور را بدرد و به معدن بزرگی برسد و روح‌های ما به درگاه عز قدس تو آویخته گردد.
خدایا! مرا از کسانی قرار بده که صدایشان زدی پس اجابت کردند و به ایشان نظر کردی، پس در برابر جلال تو مدهوش شدند، پس در سرّ با آنان سخن گفتی و آنان آشکارا برای تو عمل کردند».

۳.۱ - مراد از انقطاع الی الله

مسئله انقطاع الی الله که برگرفته از آیه «...و تبتل الیه تبتیلا؛... و تنها به او دل ببند». است، غیر از مسئله خلوت یا صحبت و جمعیت است که در کتب اخلاقی طرح شده (اشاره است به این‌که در سیروسلوک آیا جدا شدن از خلق و عزلت گزیدن مناسب و بهتر است یا در جمع دیگران بودن).
مسئله انقطاع الی الله، بریدن و وارستگی انسان از غیر خدا در همه ابعاد است؛ به دیگر سخن، در مسئلة انقطاع الی الله، وارستن از هر نوع شرک ربوبی و وابستگی و پیوستگی و حاجت بردن به آستان پروردگار متعال است.

۳.۲ - مراد از حجب النور

عرفا درباره حجاب‌های نورانی، تفسیرهای متعددی دارند که می‌تواند به درجات مختلف آن‌ها اشاره داشته باشد.

۳.۲.۱ - روایتی از پیامبر

در روایتی از پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آمده است:

«ان لله تبارک و تعالی سبعین الف حجاب من نور و ظلمة لو کشفها لاحرقت سبحات وجهه مادونه؛ برای خدای متعال هفتاد هزار حجاب از نور و ظلمت است که اگر گشوده شود، همه (نظاره گران) را بسوزاند».
بنابراین ورای حجاب‌های نورانی و ظلمانی را تنها کسانی می‌توانند دریابند که زمینه لازم و مقدمات و شروط نظاره به حقایق را فراهم آورده باشند.
مقصود از حجاب‌های نورانی، حجاب‌هایی است که خود هر چند در مرتبه‌ای ارزش به شمار می‌روند، در مرتبه‌ای دیگر مانع سیروسلوک‌اند.

۳.۳ - نمونه‌ای از حجاب نورانی

نمونه‌ حجاب نورانی را می‌توان به علم و عمل صالح مانند نماز، روزه، صدقه، و ... مثال زد که سالک را ممکن است در حجاب عجب فرو برد و منیّتی فرا روی او بسازد.
[۵] نوربخش، جواد، فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، ج۳، ص۱۰ـ۱۱، انتشارات یلدا قلم، چاپ سوم، ۱۳۷۸.
[۶] گوهرین، سید صادق، شرح اصطلاحات تصوف، ج۳ و ۴، ص۱۶۴ـ۱۶۹، انتشارات زوّار، چاپ اول، ۱۳۶۸.



بیت مورد پرسش (زعمت سخینة ان ستغلب ربها ـ فلیغلبّن مغالب الغُلاّب) از کعب بن مالک انصاری است؛ هر چند برخی به حسان بن ثابت انصاری نسبت داده‌اند.

۴.۱ - مراد از سخینه

«سخینه» نوعی غذای قریشی‌ها بوده که از روغن و آرد درست می‌شده است و در ایام گرانی غذا و کمبود آن می‌خوردند. قریشی‌ها به سبب این غذا سرزنش می‌شده‌اند و به گفته شارحان، کعب، قریش را در این بیت سرزنش کرده است. می‌گوید: قریش به خیال خود پنداشته است که می‌تواند بر خدا غلبه کند، اگر راست می‌گویند به میدان پهلوانان و قهرمانان بروند و سرافراز بیرون بیایند و غلبه بر خدا پیش‌کش آن‌ها!


۱. محمد بن حسن الطوسی، امالی، ص۴۲۱، دارالثقافة؛ طبع الاولی، قم، ۱۴۱۴ هجری.
۲. شرح مناجات شعبانیه، محمد محمدی گیلانی، نشر سایه، ۱۳۷۳.
۳. جواد نوربخش، فرهنگ نوربخش (اصطلاحات تصوّف)، ج۳، ص۱۰ـ۱۱، انتشارات یلدا قلم، چاپ سوم، ۱۳۷۸.
۴. گوهرین، سید صادق، شرح اصطلاحات تصوف، ج۳و۴، ص۱۶۴ـ۱۶۹، انتشارات افّار، چاپ اول، ۱۳۶۸.
۵. حجاب‌های ظلمانی، محمئ شجاعی.


۱. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ص۲۲۶ ۲۲۷.    
۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۱، ص۹۷۹۹، باب ۳۲، ح۱۲، بیروت، دارالاحیاء التراث، طبع الثانیه، ۱۴۰۴ ق.    
۳. مزمل/سوره۷۳، آیه۸۱.    
۴. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۵، ص۴۵، بیروت، دارالاحیاء التراث، طبع الثانیه، ۱۴۰۴ ق.    
۵. نوربخش، جواد، فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، ج۳، ص۱۰ـ۱۱، انتشارات یلدا قلم، چاپ سوم، ۱۳۷۸.
۶. گوهرین، سید صادق، شرح اصطلاحات تصوف، ج۳ و ۴، ص۱۶۴ـ۱۶۹، انتشارات زوّار، چاپ اول، ۱۳۶۸.
۷. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۸، ص۱۵۲، بیروت، دارالاحیاء التراث، طبع الثانیه، ۱۴۰۴ ق.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فرازی از مناجات شعبانیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۵.    



جعبه ابزار