غسل امام حسین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غسل امام حسین عليه‌السلام، حوادث روز عاشورا، نظافت، تشنگی، شهادت.
پرسش: چه‌گونه امام حسین ـ عليه‌السلام ـ و یاران آن حضرت روز عاشورا، با کمبود آب غسل کردند؟
پاسخ: در بررسی روایات تاریخی مربوط به تشنگی اصحاب و اهل بیت
امام حسین علیه‌السلام و روایاتی که خبر از غسل و وضو و شست‌و‌شوی امام و اصحابش در صبح عاشورا می‌دهند؛ باید گفت که تنها چیزی که در این زمینه از قطعیات
تاریخ است، یکی محاصره کاروان امام ـ عليه‌السلام ـ از دست‌رسی آنها به آب و دیگری تشنگی امام حسین ـ عليه‌السلام ـ در لحظه شهادت است؛ اما نقل‌های دیگری که در کتب تاریخی آمده هیچ‌کدام قطعی نیستند و سندهای کاملاً قابل اعتمادی ندارند.
اگر از اشکال سندی
روایات بگذریم و بخواهیم تمام نقل‌های تاریخی را با هم معنا کنیم و جمع نماییم، باید چند نکته را متذکر شویم:
۱.
امام علیه‌السلام و یاران امام یقین به شهادت داشتند و خود را برای شهادت آماده کرده بودند. بنابراین امام خواستند این شهادت به زیباترین صورت ظاهری و باطنی محقق شود و قداست و پاکی در جزئی‌ترین بخش آن نیز موج بزند. و می‌دانیم غسل هم پاکی و تمیزی ظاهری است و هم زمینه پاکی باطنی و معنوی را ایجاد می‌کند. در ضمن باید توجه داشت (برخلاف عادت ما) غسل کردن نیاز به صرف آب فراوان ندارد؛ بلکه با
آب بسیار مختصر هم می‌توان غسل نمود.
۲. محاصره و سخت‌گیری دشمن در زمینه آب، و گرمای هوا، با گذشت زمان شدیدتر می‌شده است؛ پس می‌توان گفت زمانی که امام امر به غسل، نظافت و شست‌و‌شو داده‌اند، امکان فراهم کردن آب به هر ترتیبی وجود داشته و بعد از این‌که محدودیت و
اعمال فشار دشمن بیش‌تر و گرمای هوا شدیدتر شده، کاروان امام در بعد از ظهر با تشنگی شدید مواجه شده باشد.
۳. احتمال می‌رود آبهایی که برای غسل استفاده می‌شد، از آبهای غیر قابل شرب بوده است.
بنابراین می‌توان هر دو دسته روایات را پذیرفت.
مدارک و شواهدی که در مورد تشنگی امام حسین ـ عليه‌السلام ـ و یاران و بسته شدن آب به روی ایشان به دست ما رسیده به شرح زیر است:
تقریباً تمام نقل‌های تاریخی متفق‌اند که حدود سه روز قبل از شهادت امام ـ عليه‌السلام ـ و اصحاب، آب به روی آنان بسته شد. ابن زیاد به
عمر بن سعد (لع) امر کرد که میان حسین بن علی ـ عليه‌السلام ـ و آب مانع شود و اجازه دست‌یابی آب را به آنان ندهد؛ و عمر سعد، عمرو بن حجاج را با ۵۰۰ نفر مسئول بستن راه ورودی به آب کرد؛ و گفته‌اند که این ممانعت سه روز قبل از شهادت امام و یارانش بود.
از نقل‌های تاریخی
شیعه و
اهل‌سنت،
و روایات پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ
و
ائمه معصومان علیهم‌السلام و زیارت‌نامه‌ها
می‌توان گفت شهادت امام حسین ـ عليه‌السلام ـ با لب تشنه، امری مسلم و یقینی است و اخبار
متواتر بر آن دلالت دارند.
در بسیاری از نقل‌ها به‌طور واضح تشنگی امام عليه‌السلام، اصحاب و
اهل بیت، در
روز عاشورا بیان شده است از جمله:
روایتی که تشنگی
حضرت علی‌اکبر را در هنگام نبرد نقل می‌کند که خطاب به پدر می‌گوید: العطش قد قتلنی؛ «تشنگی مرا کشت».
روایتی که بیان می‌کند حضرت عباس قبل از شهادت برای تهیه آب و رفع تشنگی بچه‌ها به طرف میدان حرکت می‌کنند.
حسین ـ عليه‌السلام ـ
زنان و بچه‌ها و اهلش را از آب فرات منع کرده‌اید؛ درحالی‌که
یهود و نصاری و مجوس از آن می‌نوشند و خوک‌ها و سگ‌ها در آن زبان می‌زنند و این اصحاب و اهل بیت حسین‌اند که از شدت تشنگی بی‌هوش شده‌اند.
اما با وجود مدارک بالا، نقل‌هایی در کتب تاریخی و روایی موجود است که به بیان‌های مختلف دست‌یابی کاروان امام به آب را در مدت محاصره به تصویر کشیده است از جمله:
بسیاری
روایت کرده‌اند که بعد از بسته شدن آب به روی امام و اصحاب، وقتی تشنگی آنها شدید شد، امام ـ عليه‌السلام ـ حضرت عباس ـ عليه‌السلام ـ را با عده‌ای فرستاد تا آب را به کاروان برسانند. این گروه به‌سوی شریعه رفتند و درگیری‌هایی بین آنها و سپاه عمرو بن حجاج روی داد.
درباره نتیجه این عملیات اکثر منابع (عمدتاً منابع اهل سنت) گفته‌اند که آنها موفق شدند و با مشک‌های پر به خیمه‌ها بازگشتند.
اما
انساب الاشراف بعد از بیان این مطلب می‌گوید: گفته شده به دلیل ممانعت سپاه عمر بن سعد آنها نتوانستند آب زیادی به اردوگاه امام برسانند.
و کتاب
مثیر الاحزان نیز بعد از نقل اعزام عده‌ای از یاران امام برای دست‌رسی به آب فقط از ممانعت عمرو بن حجاج خبر می دهد و از رسیدن آب به اردوگاه امام خبر نمی‌دهد.
بعضی نقل کرده‌اند بعد از بسته شدن آب، امام ـ عليه‌السلام ـ به پشت خیمه‌ها رفتند و چندین جا از
زمین را حفر کردند و چشمه‌هایی جاری شد که همه اصحاب سیراب شدند و مشک‌هایشان را پر نمودند. اما وقتی عمر سعد مطلع شد، دستور داد از آن جلوگیری کنند.
نقل‌هایی که به بیان غسل و
نظافت امام و اصحاب قبل از شروع
جنگ پرداخته‌اند.
شیخ صدوق از
امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که امام حسین (ظاهراً در صبح روز عاشورا) به اصحاب خود فرمود: آب بنوشید که این آخرین ذخیره آب شماست و
وضو بگیرید و غسل کنید و لباس‌هایتان را بشویید که کفن‌های شما خواهد بود و سپس
نماز صبح را با آنها اقامه می‌کنند.
با توجه به مدارک تاریخی موجود که خلاصه آنها
ذکر شد، نکات و نتایج زیر حاصل می‌شود:
مسلم است که سپاه عمر سعد سه روز قبل از شهادت امام و اصحابش سعی در ممانعت از دست‌یابی کاروان امام به
آب داشته‌اند و این نشان می‌دهد که اصحاب امام در مضیقه شدید آب بوده‌اند و برای دست‌یابی به آب در روزهای محاصره مجبور به جنگیدن بوده‌اند.
هر
مسلمان و مورخی
یقین دارد که امام حسین ـ عليه‌السلام ـ سبط پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و سید
جوانان اهل
بهشت با لب تشنه به شهادت رسیدند و هیچ‌یک از
دشمنان سنگدل در لحظات آخر عمر شریف امام اجازه دست‌یابی به آب را به ایشان ندادند.
درباره نقل‌های دیگری که در کتب تاریخی آمده نمی‌توان به‌طور قطع نظر داد؛ چون نه شیوع و تعدادشان به حد تواتر می‌رسد، و نه هیچ‌کدام از نظر سندی به‌طور کامل قابل
اعتماد هستند؛ چون یا در بین راویان آنها فاصله زیاد وجود دارد و یا بعضی
راویان ناشناخته و یا غیر قابل اعتماد هستند. پس به تمام آنها باید به دید گمان و احتمال نگاه کرد.
بنابراین نه می‌توان به‌طور قطع قائل به دو یا سه
روز تشنگی کاروان امام شد، نه می‌توان به وجود فراوانی آب در حرم اباعبدالله ـ عليه‌السلام ـ معتقد شد.
اگر از اشکال سندی
روایات بگذریم و بخواهیم تمام نقل‌های تاریخی را با هم معنا کنیم و جمع نماییم، باید چند نکته را متذکر شویم:
امام و یاران یقین به شهادت داشتند و خود را برای شهادت آماده نموده بودند. شواهد و قرائن ظاهری نیز به‌گونه‌ای بود که اولا: نتیجه جنگ جز شهادت و کشته شدن امام و یاران چیز دیگری نمی‌توانست باشد. و ثانیاً: علی القاعده مدت جنگ و مبارزه نباید طولانی باشد؛ چون تعداد یاران امام در برابر افراد دشمن بسیار کم بوده است؛ و کشتن حدود صد نفر توسط چند هزار نفر، زمان زیادی نمی‌خواهد. چنان‌که
تاریخ هم نشان می‌دهد که حدود پنجاه نفر یعنی بیش از نیمی از یاران امام ـ عليه‌السلام ـ در همان حمله اول صبح عاشورا به شهادت رسیدند.
بنابراین امام خواستند این شهادت به زیباترین صورت ظاهری و باطنی محقق شود و قداست و پاکی در جزئی‌ترین بخش آن نیز موج بزند. و می‌دانیم غسل هم پاکی و تمیزی ظاهری است و هم زمینه پاکی باطنی و معنوی را ایجاد می‌کند. در ضمن باید توجه داشت برخلاف عادت ما غسل کردن نیاز به صرف آب فراوان ندارد؛ بلکه با آب بسیار مختصر هم می‌توان غسل نمود.
باید توجه داشت از یک‌سو محاصره و سخت‌گیری دشمن در زمینه آب،
و از سوی دیگر گرمای هوا، با گذشت زمان شدیدتر می‌شده است و در نتیجه هر‌چه زمان می‌گذشت، دست‌رسی به آب برای امام و یاران سخت‌تر می‌شد و کسانی که دیرتر به شهادت می‌رسیدند، بیش‌تر تشنه بودند؛ پس می‌توان گفت زمانی که امام امر به غسل،
نظافت و شست‌و‌شو داده‌اند، امکان فراهم کردن
آب به هر ترتیبی وجود داشته و بعد از این‌که محدودیت و
اعمال فشار دشمن بیش‌تر و گرمای هوا شدیدتر شده، کاروان امام در بعد از ظهر با تشنگی شدید مواجه شده است.
احتمال می‌رود آبهایی که برای غسل استفاده می‌شد، از آبهای غیر قابل شرب بوده است.
در هر صورت به نظر می‌رسد با توجه به این نکات می‌توان تا حدی تناقض موجود در این روایات را برطرف نمود.
پایگاه اسلام کوئست.
