غائب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، حدیث،
صفات الهی.
پرسش: غائب به‌عنوان یکی از صفات الهی را با توجه به لغت، قرآن و حدیث توضیح دهید؟
صفت «غائب (ناپیدا/ پنهان)»،
اسم فاعل از مادّه «غیب» است و بر «پوشیدگی شی‌ء از دیده‌ها» دلالت دارد و در معنای «دور شدن»، «به سفر رفتن» و «به خاک سپرده شدن» و مانند آن به‌کار می‌رود. دلیل این‌گونه کاربردها آن است که انسان، هر گاه دور شود یا به سفر برود یا مدفون گردد، از دیده‌ها پوشیده می‌شود. بنا‌بر‌این، غایب، بر موجودی دلالت می‌کند که از دیده‌ها و حواس، پوشیده است. (بنا‌بر‌این، در برابر صفت «غائب»، واژگانی مانند «ناپیدا» و در مواردی «پنهان» و «پوشیده» مناسب است.)
در قرآن کریم، صفت «غائب» به
خدا نسبت داده نشده است؛ بلکه حتّی در آیه‌ای، غایب بودن، از خدا نفی شده است؛ امّا در احادیث، این صفت بر خدا اطلاق شده است. برای مثال، در احادیث آمده: «ناپیدا از حواس...، پنهان از دریافت دیده‌ها و تماس (/ جستجوی) حواس» و «ناپیدایی که‌اندیشه‌ها او را در نمی‌یابند». با وجود این، در برخی احادیث آمده: «و خدای متعال، پنهان نیست». حتّی در حدیثی، دلیل غایب نبودن خدا به این صورت ذکر شده است: «چگونه غایب باشد کسی که بر آفریده‌های خود، شاهد و از رگ گردن به ایشان نزدیک‌تر است؛
[همو که
] گفتار ایشان را می‌شنود و پیکرهایشان را می‌بیند و رازهایشان را می‌داند؟».
در جمع بین این احادیث، می‌توان گفت: احادیثی که خدا را به غایب بودن وصف کرده‌اند، بیان‌گر غایب بودن او از دیدگان و حواس انسان‌اند، و احادیثی که غایب بودن خدای سبحان را نفی می‌کنند، غیبت مطلق خدا را نفی می‌کنند و در مقام اثبات حضور خدا و شاهد بودن خدا و اثبات ارتباط میان او و انسان هستند. به دیگر سخن، غایب بودن خدا از جهتی است و شاهد بودن او از جهتی دیگر، و نباید هیچ‌یک از این دو جهت را به گونه‌ای مطلق تفسیر کرد که جایی برای دیگری نمانَد. از همین روست که در احادیث مرتبط، صفت «غایب»، یا با قید ذکر شده است، مانند: «الغائب عن الحواس؛
ناپیدا از حواس» و یا همراه با صفت «شاهد» و اوصاف همسان یاد شده است، مانند: «الغائب الشاهد؛
ناپیدای شاهد» و «غائب غیر مفقود؛
غایبِ از بین نرفته.»
می‌دانیم که ضمیر «هُوَ» برای مفرد غایب به‌کار می‌رود. این ضمیر در قرآن و احادیث، درباره
خدا به‌کار رفته است و برخی مفسّران، این ضمیر را از نام‌های خدا دانسته‌اند. بر این پایه، ضمیر «هو»، بیان‌گر صفت غایب بودن خداست. در برخی احادیث و ادعیه، درباره خدا جمله «یا هو» به‌کار رفته است که در این جمله، شاهد بودن و حاضر بودن خدا با غایب بودن او گِرد آمده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «غائب» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۸.
