• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علم ‌کلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: علم کلام، موضوع علم کلام، هدف علم کلام، روش‌های علم کلام.
پرسش: علم کلام چیست؟
پاسخ: تعریف‌هایی که برای «علم کلام» شده مختلف است. بعضی از این تعریف‌ها تعریف به موضوع علم کلام است.
[۱] جرجانی، سید شریف، التعریفات، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق، ص ۸۰. لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا، ص ۵.
و برخی اشاره به اهداف و رسالت‌های آن دارند؛
[۲] ایجی، عضدالدین، المواقف، بیروت، عالم الکتاب، بی‌تا، ص ۷ و جرجانی، سیدشریف، التعریفات، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق، ص ۸۰. و ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، بیروت دارالقلم، ۱۹۷۸ میلادی، ص ۴۵۸.
چنان‌که تعریف به روش‌ علم کلام نیز ممکن است. همان‌گونه که برخی از محققان معاصر گفته‌اند
[۳] ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۳۵.
بهترین تعریف، تعریفی است که در بردارنده موضوع، روش‌ و اهداف علم باشد، بر این اساس شایسته است نخست موضوع، روش و هدف یا اهداف علم کلام مشخص شود، آن گاه تعریف علم کلام ارائه گردد.



درباره موضوع علم کلام نظریه‌های مختلفی ارائه شده است که از آن میان دو نظریه ذیل درست‌تر است:
۱- موضوع علم کلام، خداوند (اثبات وجود، صفات و افعال الهی) است.
۲- موضوع علم کلام، عقاید دینی است.
اکثر محققان معاصر موضوع کلام را عقاید دینی می‌دانند.


در یک جمع‌بندی از سخنان متکلمان می‌توان اهداف علم کلام را چنین برشمرد:
الف) رسیدن به دین‌داری مدلل و محققانه در زمینه عقاید دینی
ب) اثبات پیش فرض‌ها و موضوع‌های سایر علوم دینی از طریق علم کلام (به این معنا که تا وجود خداوند و رستاخیز و فرستادن انبیاء، در کلام ثابت نشود و تا زمانی که بحث‌های مربوط به هدفمندی و تکلیف انسان در این علم بررسی نگردد، بحث در سایر علوم اسلام ی؛ نظیر تفسیر، فقه، حقوق و... بی‌موضوع و بی‌معنا خواهد بود.)
ج) هدایت حق‌جویان و نقد سفسطه گران
د) دفاع از اصول و عقاید دینی
[۴] ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۳۷- ۴۴.



علم کلام علمی تک روشی نیست بلکه به مقتضای رسالت‌های گوناگونی که دارد و در بالا به آن اشاره شد از روش‌های مختلف بهره‌ می‌گیرد. متکلم جهت تأمین هدف اول و دوم فقط از راه استدلال یقین‌آور و برهانی وارد می‌شود ولی در رابطه با دو رسالت اخیر از همه روش‌های استدلالی بهره می‌گیرد. در این دو هدف انتخاب روش به عهده متکلم است که با در نظر گرفتن تفاوت‌های فکری و روحی طرف‌های بحث و نیز شرایط مختلف زمانی و مکانی و نیز سایر شرایط، شیوه استدلال مناسب را برمی‌گزیند. از این رو روش کلام گاه برهانی است و زمانی جدلی و خطابه‌ای
[۵] ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۵۳ – ۵۷.

با توجه به آن چه گفته شد، اکنون با سهولت و دقت بیشتری می‌توانیم تعریفی از کلام ارائه کنیم. براساس جمع‌بندی تعاریف علم کلام که از سوی معاصرین انجام گرفته علم کلام را می‌توان چنین تعریف کرد:
«علم کلام دانشی است که به استباط، تنظیم و تبیین معارف و مفاهیم دینی پرداخته وبراساس شیوه‌های مختلف استدلال اعم از برهان، جدل، خطابه و... گزاره‌های اعتقادی را اثبات و توجیه می‌کند و به اعتراض و شبهات مخالفان دین پاسخ می‌دهد».
[۶] خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص ۶.

در این تعریف نه تنها به موضوع کلام توجه شده که غایت و روش‌شناسی کلام نیز مورد عنایت قرار گرفته است.


با توجه به تعریف فوق، فواید و اهداف علم کلام و وظیفه متکلمان عبارت است از:
۱- استنباط
۲- تنظیم
۳- تبیین معارف و مفاهیم دینی
۴- دین پژوهی و شناخت دین به شیوه‌ تحقیقاتی نه تقلیدی
۵- اثبات مدعیات اعتقادی و عقلانی کردن آنها
۶- پاسداری از آموزه‌های دینی و زدودن شبهات از آنها.
[۷] خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص ۶.



۱. جرجانی، سید شریف، التعریفات، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق، ص ۸۰. لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا، ص ۵.
۲. ایجی، عضدالدین، المواقف، بیروت، عالم الکتاب، بی‌تا، ص ۷ و جرجانی، سیدشریف، التعریفات، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق، ص ۸۰. و ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، بیروت دارالقلم، ۱۹۷۸ میلادی، ص ۴۵۸.
۳. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۳۵.
۴. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۳۷- ۴۴.
۵. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۷۸، ص ۵۳ – ۵۷.
۶. خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص ۶.
۷. خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص ۶.



سایت پژوهه.    


رده‌های این صفحه : کلام




جعبه ابزار