علم غیب ائمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم غیب، ائمه (علیهم‌السّلام)، خداوند.
پرسش: آیا ائمه (علیه‌السّلام) علم به غیب داشته‌اند؟
پاسخ: براساس آموزه‌های قرآنی،
علم به غیب به صورت تام و تمام فقط در اختیار خداوند است؛ و اوست که بر تمام
عالم احاطه همه‌جانبه دارد. بعضی از بندگان شایسته
خداوند نیز، با تعلیم الهی و براساس شایستگی‌های نفسانی که از خود ابراز می‌دارند، به
اسرار و علوم و امور غیبی آگاهی می‌یابند و نادیدنی‌ها را دیده، و ناشنیدنی‌ها را می‌شنوند. این موهبتی است که خداوند به افراد برگزیده (مانند
پیامبران و اولیا) عنایت می‌نماید. لذا می‌بینیم که
انبیا از
وحی (که امری غیبی است) و یا دیگر امور غیبی خبر می‌دهند، حوادث آینده را پیش‌گویی می‌نمایند و دقیقاً مطابق همان گفته‌ها، حوادثی رخ می‌دهد و از آن‌جا که بعد از
پیامبر،
امامان معصوم (علیه‌السّلام) مأمور هدایت انسان‌ها در تمام جنبه‌های مادی و معنوی بودند، لازم است که از بسیاری از امور غیبی، باخبر و آگاه باشند. بر همین اساس در مواردی که لازم باشد که از
غیب مطلع باشند و آنان بخواهند، خداوند این
علم را در اختیارشان قرار می‌دهد.
"غیب" به معنای پوشیده بودن چیزی از
حواس و
ادراک، و
شهادت به معنای
آشکار بودن است.
یک شیء ممکن است برای کسی غیب و برای کس دیگری مشهود باشد. این امر وابسته به حدود وجودی آن شخص و
احاطه او بر عالم وجود است. طبق آموزه‌های قرآنی، علم به غیب به صورت تام و تمام فقط در اختیار خداوند است؛ زیرا اوست که احاطه همه‌جانبه بر تمام عالم دارد.
قرآن در این باره می‌فرماید بگو: غیب (و
معجزات) تنها برای خدا (و به فرمان او) است.
با توجه به محدودیت احاطه غیر خدا و احاطه کامل خداوند بر همه چیز، روشن است که
علم غیب، مخصوص خداوند است و جز او کسی عالم به غیب نیست؛ زیرا فقط او احاطه کامل به عالم وجود دارد و از عالم غیب و شهادت آگاه است و در حقیقت، همه چیز نسبت به او، در عالم شهادت قرار می‌گیرد؛ اما دیگران، بسته به ظرفیت وجودی و ادراکی‌شان، برخی امور برایشان مشهود است و برخی دیگر، از دیده و سایر قوای ادراکی آنها، پوشیده است و نسبت به آنها یا اصلاً آگاهی ندارند یا در سطح بسیار پایینی مطلع‌اند.
بنابراین تخصیص علم غیب به
خداوند مانع از آن نمی‌شود که برخی اشخاص، به تعلیم الهی و براساس شایستگی‌های نفسانی که از خود ابراز می‌دارند، به
اسرار و علوم و امور غیبی آگاهی یابند و نادیدنی‌ها را دیده، و ناشنیدنی‌ها را بشنوند. این موهبتی است که خداوند به افراد برگزیده (مانند پیامبران و اولیا) عنایت می‌نماید. لذا می‌بینیم که انبیا از
وحی (که امری غیبی است) یا دیگر امور غیبی خبر می‌دهند، حوادث آینده را پیش‌گویی می‌نمایند و دقیقاً مطابق همان گفته‌ها، حوادثی رخ می‌دهد و ... .
در این‌که آیا امامان معصوم، علم غیب مطلق و تمام به امور داشته‌اند؛ یعنی به تمام وقایع و
حوادث گذشته و آینده از جمله زمان و مکان شهادت خود علم داشتند، محل بحث و
اختلاف است.
عده‌ای منکر
علم ائمه به صورت وسیع و گسترده؛ مانند علم به زمان و مکان شهادتشان هستند؛ اما اکثر علمای
شیعه، با استفاده از برخی
آیات قرآن معتقدند که اولیای الهی، نیز در مواردی که لازم باشد، از
غیب آگاه می‌شوند.
۱. «
مَّا کاَنَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلیَ مَا اَنتُمْ عَلَیْهِ حَتیَ یَمِیزَ الخَْبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ مَا کاَنَ اللَّهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلیَ الْغَیْبِ وَ لَاکِنَّ اللَّهَ یجَْتَبیِ مِن رُّسُلِهِ مَن یَشَاءُ فََامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ اِن تُؤْمِنُواْ وَ تَتَّقُواْ فَلَکُمْ اَجْرٌ عَظِیمٌ»؛ "چنین نبود که خداوند شما را از اسرار غیب آگاه کند (تا
مؤمنان و
منافقان را از این راه بشناسید این برخلاف
سنت الهی است)؛ ولی خداوند از میان رسولان خود، هر کس را بخواهد، برمی‌گزیند (و قسمتی از اسرار نهان را که برای مقام
رهبری او لازم است، در
اختیار او می‌گذارد). "
۲. «
عَلِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلیَ غَیْبِهِ اَحَدًااِلَّا مَنِ ارْتَضیَ مِن رَّسُولٍ فَاِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَینِْ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا»؛ "دانای غیب اوست و هیچ‌کس را بر
اسرار غیبش آگاه نمی‌سازد، مگر رسولانی که آنان را برگزیده و مراقبینی از پیش رو و پشت سر برای آنها قرار می‌دهد."
این معنا همچنین از
روایات ائمه استفاده می‌شود:
امام صادق (علیه‌السّلام) در این باره می‌فرماید: "هنگامی که امام اراده می‌کند، چیزی را بداند، خدا به او تعلیم می‌دهد."
بنابراین، با توجه به این دسته از آیات و
روایات و با توجه به این‌که مأمور هدایت انسان‌ها در تمام جنبه‌های مادی و معنوی بودند، باید سهم بسیار بزرگی از
علم و دانش داشته باشند، تا بتوانند به‌خوبی این مأموریت را انجام دهند و امامانی که جانشینان پیامبرند نیز، همین
حکم را دارند. پس آنان نیز به صورت وسیع و گسترده علم به غیب دارند؛ (البته آگاهی از غیب، همه جا نشانه
کمال نیست؛ بلکه گاهی
نقص است؛ مثلاً شبی که
امام علی (علیه‌السّلام) در جای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خوابید، اگر آن حضرت علم داشت که مورد خطر قرار نمی‌گیرد، کمالی برای آن حضرت محسوب نمی‌شد؛ زیرا در این صورت، همه حاضر بودند جای آن حضرت بخوابند، در این‌جا، کمال، علم نداشتن به غیب است).
در این باره از
امام صادق (علیه‌السّلام) شده است: «هنگامی که
امام اراده کند، چیزی را بداند، خداوند به او تعلیم خواهد داد».
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علم غیب ائمه، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۱/۱۵.
