علم روان‌شناسی اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم روان‌شناسی اسلامی، هویت‌یابی.
پرسش: با استفاده از منابع عرفانی اسلامی در روان‌شناسی غربی می‌توانیم علم روان‌شناسی اسلامی را پایه‌گذاری کنیم، با توجه به این مطلب آیا کتاب‌هایی در این زمینه در حوزه‌های علمیه نگارش شده است؟ در صورت نگارش آن‌ها را معرفی کنید؟ هم‌چنین در مورد هویت‌یابی، کتاب‌هایی را معرفی نمایید.
پاسخ: تأسیس علم روان‌شناسی اسلامی یعنی روان‌شناسی‌ای که مایه‌های علمی خود را از
اسلام می‌گیرد، امری شدنی است. مواد اولیه این
علم در کتاب‌های
اخلاق،
عرفان و آیات و روایات وجود دارد که می‌توان اصول، مبانی و نظریه‌های آن را تدوین و استخراج کرد.
درباره هویت‌یابی نیز باید گفت: خطری که
جوانان را در جهت هویت‌یابی ـ و به‌ویژه هویت‌یابی فرهنگی و مذهبی ـ تهدید می‌کند تهاجم فرهنگی غرب است؛ که یکی از پی‌آمدهای منفی آن، اختلال در شکل‌گیری هویت بهنجار در جوانان است. تقویت پایه‌های مذهبی در جوانان، یکی از اصلی‌ترین راهکارهای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب و عامل مهم در هویت‌یابی الهی جوانان است.
الف. هم‌چنان که می‌دانید
علم روان‌شناسی در دنیای امروز یکی از کارآمدترین علوم محسوب می‌شود. کاربرد این
علم هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی و روابط با دیگران،
سیاست و
اقتصاد،
آموزش و پرورش،
صنعت و
تکنولوژی و... بر کسی پوشیده نیست.
کتاب‌هایی را که در این زمینه نگارش یافته است، گرچه نمی‌توان به صورت کلی مفید و ارزشمند دانست، اما به یقین می‌توان گفت که کتاب‌های بسیار مفید و ارزشمندی در این مجموعه وجود دارد. شما باید در انتخاب این کتاب‌ها دقت داشته باشید و مطالب خوب آن‌ها را که با اصول و مبانی اعتقادی ما تنافی ندارد، بپذیرید و به کار بندید.
ب. با توجه به فرهنگ غنی اسلام ـ و به خصوص منابع علمی
شیعه ـ تأسیس علم روان‌شناسی اسلامی یعنی روان‌شناسی‌ای که مایه‌های علمی خود را از اسلام می‌گیرد، امری شدنی است. مواد اولیه این
علم در کتاب‌های اخلاق، عرفان و
آیات و
روایات وجود دارد که می‌توان اصول، مبانی و نظریه‌های آن را تدوین و استخراج نمود. گرچه در این زمینه کارهای مفید و ارزشمندی صورت گرفته و محققان در
حوزه علمیه قم ـ به خصوص افرادی که هم در زمینه علوم اسلامی تخصص دارند و هم با روان‌شناسی علمی آشنایی لازم را دارند ـ در مسیر شکل‌دهی و ایجاد روان‌شناسی اسلامی گام‌های مثبتی برداشته‌اند، اما باز هم نیاز به تحقیقات بیش‌تری در این زمینه است. بد نیست جهت اطلاع این نکته را نیز یادآوری کنم که در حوزه علمیه قم رشته‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف (از جمله
روان‌شناسی) دایر است و در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، و دکتری، دانش‌جو دارد. یکی از اهداف اصلی تشکیل این گروه‌های تخصصی،
تحقیق و
پژوهش در زمینه علوم انسانی اسلامی و تدوین کتاب‌های مورد نیاز است.
در زمینه روان‌شناسی اسلامی،
کتاب،
مقاله و پایان‌نامه‌های زیادی در موضوع روان‌شناسی اسلامی یا یکی از مباحث آن نگارش یافته و حتی کارهای تطبیقی نیز صورت گرفته است که نمونه‌هایی از آن را خدمتتان معرفی می‌کنیم:
۱. ابوالقاسم حسینی، اصول بهداشت روانی، ... در مکتب اسلام، آستان قدس رضوی، چ اول، ۱۳۷۴ ش.
۲. عثمان نجاتی، قرآن و روان‌شناسی، ترجمه: عباس عرب، انتشارات آستان قدس، چ پنجم، ۱۳۸۱ ش.
۳. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی (در دو جلد)، انتشارات سمت، چ اول، ۱۳۷۴ ش.
۴. علی صالحی‌خواه، افسردگی از دیدگاه اسلام و علم روز، انتشارات شهید حسین فهمیده، چ دوم، ۱۳۸۰ ش.
۵. علامه محمدتقی جعفری، روان‌شناسی اسلامی، انتشارات پیام اسلامی، چ اول، ۱۳۷۸ ش.
۶. احمد حبیبیان، مروری بر روان آدمی از دیدگاه اسلام، سازمان تبلیغات اسلامی، چ اول، ۱۳۷۴ ش.
۷. دکتر سیدابوالقاسم حسینی، روان‌شناسی اسلامی برای دانش‌جویان، دانشگاه علوم پزشکی شهید، چ اول، ۱۳۷۷ ش.
۸. روان‌شناسی سلامت، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، انتشارات سمت.
۹. روان‌شناسی اجتماعی با نگرش بر منابع سلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
۱۰. اصول و فنون مشاوره، دکتر احمد رهنمایی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
۱۱. اهمال‌کاری، مرتضی آقای تهرانی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
۱۲. تکنولوژی موفقیت، حیدر محمدی، نشر هستی نما.
۱۳. دنیای جوان، علی قائمی، سازمان ملی جوانان.
۱۴. دنیایی نوجوان، محمدرضا شرفی، نشر سروش.
۱۵. مشاوره و راهنمایی از دیدگاه اسلام، علی قائمی.
۱۶. مجله معرفت (ویژه‌نامه‌های روان‌شناسی).
۱۷. فصل‌نامه روان‌شناسی در تعامل با دین، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
۱۸. فصل‌نامه روان‌شناسی و دین، مؤسسه آموزشی و پِژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۱۹. توکل راهی به سوی حرمت خود، محمدصادق شجاعی، مؤسسه آموزشی و پِژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
در زمینه هویت‌یابی خواسته بودید برایتان
کتاب معرفی کنیم. خطری که
جوانان را در جهت هویت‌یابی ـ و به‌ویژه هویت‌یابی فرهنگی و مذهبی ـ تهدید می‌کند
تهاجم فرهنگی غرب است؛ همان‌گونه که شما احساس کرده‌اید، تهاجم فرهنگی غرب پی‌آمدهای منفی زیادی را به دنبال دارد که یکی از آن‌ها اختلال در شکل‌گیری هویت بهنجار در جوانان است. دشمن با استفاده از شیوه‌ها و ابزارهای مختلف ـ از جمله همین دانش روان‌شناسی ـ سعی کرده است، افکار و عقاید و باورهای خود را به جوانان و
نوجوانان تحمیل کند. پس باید هوشیار باشیم و برای دست‌یابی به هویت فرهنگی و دینی خود تلاش کنیم.
تقویت پایه‌های مذهبی در جوانان، یکی از اصلی‌ترین راهکارهای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب و عامل مهم در هویت‌یابی الهی جوانان است.
برای انجام این مهم لازم است تمام نهادها مانند
خانواده،
آموزش و پرورش، دولت، صدا و سیما و ... با برنامه‌ریزی هماهنگ و بلندمدت در این زمینه تلاش کنند. این موضوع را همه مسئولان درک کرده‌اند و به خصوص در بیانات و سخنرانی‌های
مقام معظم رهبری بیش از همه تأکید شده است؛ اما این‌که برنامه‌های اجرایی تا چه اندازه موفق بوده‌اند، موضوع دیگری است.
در این زمینه به کتاب‌های زیر مراجعه شود:
۱. اسماعیل منصوری لاریجانی، کارآمدی سیاست دفاعی از دیدگاه مقام معظم رهبری، مرکز نشر فرهنگی آیه، چ اول، ۱۳۷۹ ش.
۲. مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، برخورد شایسته با جوانان ...، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، چ اول، ۱۳۸۰ ش.
۳. مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی، مؤسسه قدر ولایت، چ اول، ۱۳۸۰ ش.
۴. مقام معظم رهبری، حدیث شکوفایی، انتشارات ظفر، چ اول، ۱۳۸۱ (در دو جلد).
۵. هویت‌یابی جوانان، دکتر محمدرضا شرفی.
۶. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلام‌علی حداد عادل.
نکته: برای آشنایی بیش‌تر با آثار روان‌شناسی اسلامی و تربیت اسلامی به انتشارات مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) و پژوهشکده حوزه و دانشگاه (گروه روان‌شناسی و علوم تربیتی) رجوع کنید.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علم روان‌شناسی اسلامی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۲۳.
