علم تجوید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم تجوید، علم قرائت.
پرسش: علم تجوید چیست؟ و چه کسی آن را تدوین کرده است؟
پاسخ: تجوید مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن
قرائت قرآن است. علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین «مخارج حروف»، «صفات حروف» و «احکام حروف» تقسیم می‌شود. علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با
قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می‌توان گفت: رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که
انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به
قرائت هنگام نزول آن و شکل اولیه و اصلی خواندن آن نزدیک می‌گرداند.
اولین
علم از علوم اسلامی، علم قرائت
قرآن کریم بود. آشنایی با علم قرائت این امکان را به
انسان می‌دهد تا قرآن را هر چه زیباتر، فصیح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نماید تا تأثیر
آیات قرآن بر
قلب و جان خود انسان و نیز شنوندگان، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شیفته سیرت دل‌انگیز و زیبای آن گردند و در ادامه خود جزء پویندگان طریقة
عمل به آن قرار گیرند.
علم قرائت، دارای چهار رکن اساسی است:
۱.
تجوید؛ ۲.
وقف و ابتداء؛ ۳. صوت؛ ۴. لحن.
در میان این چهار اصل، تجوید مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن
قرائت قرآن می‌باشد.
«تجوید» از نظر لغوی مصدر باب «تفعیل»، مترادف کلمه «تحسین» و به معنای نیکو گردانیدن است.
در اصطلاح علم قرائت، عبارت است از: «مجموعه قواعدی که رعایت آنها موجب ادای حروف به طرز صحیح می‌شود».
علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین «مخارج حروف»، «صفات حروف» و «احکام حروف» تقسیم می‌گردد.
مخارج حروف، عبارتند از «محل‌هایی از دستگاه تکلم که حروف از آن مکان‌ها خارج شده و ادا می‌گردند». برای نمونه می‌گویند: مخرج حرف «عین» حلق است؛ زیرا «عین» از حلق ادا می‌گردد.
مراد از صفات حروف (حقوق حروف)، حالت‌های مختلفی است که حروف گوناگون به‌صورت انفرادی و بی‌آنکه در بین کلمات قرار گیرند، دارا می‌باشند؛ مثلاً در هنگام تلفظ برخی حروف، ریشه
زبان میل به طرف کام بالا (سقف دهان) می‌کند که در نتیجه حروف دارای این حالت، درشت و پرحجم تلفظ می‌شوند (صفت استعلا)؛ اما در بعضی حروف بالعکس، ریشه زبان در هنگام تلفظ آنها پایین آمده و از سقف
دهان دور می‌گردد و در نتیجه حروف دارای این صفت، نازک و کم‌حجم ادا می‌شوند (صفت استفال).
احکام حروف (مستحقّات حروف)، حالت‌هایی هستند که حروف در ترکیب با حروف دیگر در کلمات و یا به خاطر داشتن حرکات گوناگون، پیدا می‌کنند و این احکام از صفات لازمه حروف نشأت می‌گیرند؛ مانند: احکام نون ساکنه و تنوین که وقتی نون ساکنه به یکی از حروف بیست و هشت‌گانه
عربی می‌رسد، یکی از چهار
حکم «
اظهار»، «
ادغام»، «
اقلاب» و یا «
اخفاء» را می‌پذیرد.
علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با
قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می‌توان گفت: رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که
انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به
قرائت هنگام نزول آن و شکل اولیه و اصلی خواندن آن نزدیک می‌گرداند.
اولین شخصی که علم تجوید قرآن را تدوین نموده و به رشته تحریر درآورد، «ابومزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری» متوفای سال ۳۲۵ هجری قمری است که از علمای قرن چهارم می‌باشد.
وی محضر استادان بزرگی را در زمینه قرائت، درک کرده است و قصیده «خاقانیه» او که درباره علم تجوید می‌باشد، توسط عده‌ای از
عالمان علم قرائت شرح شده است.
۱. محمدحسین ملک‌زاده،
تجوید کامل نماز.
۲. محمد عربی القبّانی،
صوت و لحن در قرائت قرآن کریم، ترجمه و نگارش محمدحسین ملک‌زاده، ص ۱۷ تا ۲۰.
۳. محمدحسین ملک‌زاده،
تجوید، آواشناسی و فونتیک، ص ۱۸ تا ۲۰.
۴. محمدحسین ملک‌زاده،
اصول فنی قرائت قرآن کریم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قرائت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۲۵.
