عفو
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: عفو، گذشت،
گناه،
پرسش: عفو و گذشت به چه معناست؟
پاسخ: عفو به معنای گذشتن از
گناه است.
عفو به معنای گذشتن از
گناه و ترک
کیفر آن است و اصل و ریشه آن به معنی محو و نابودی است.
ولی
راغب در
مفردات این معنی را ریشه اصلی نمی‌داند و معتقد است که عفو به معنای
قصد گرفتن چیزی است و به همین مناسبت به وزش بادهایی که منجر به ویرانی و گرفتن چیزی می‌شود، این واژه
اطلاق شده است و اگر به محو کردن، عفو اطلاق می‌گردد بخاطر این است که آن هم نوعی قصد برگرفتن چیزی است.
امام صادق(ع) در تعریف عفو می‌فرمایند: عفو کردن و از
تقصیر گذشتن با وجود
قدرت و
انتقام، طریقه
پیامبران و
متقیان است و معنی عفو آن است که هر گاه از کسی جرمی و تقصیری نسبت به تو واقع شود، پیِ او نروی و به او اظهار نکنی و از ظاهر و باطن فراموش کنی و
احسان را به او زیاده‌تر از پیش کنی.
مطالعه
قرآن کریم به ما نشان می‌دهد آیاتی که مشتمل بر واژه عفو بوده و یا واژه‌هایی که بر معنی عفو
دلالت می‌کنند (مانند
رحمت و
مغفرت و...)، به روشنی گویای موضوع عفو و گذشت هستند.
دسته‌ای از
آیات به عفو
خداوند اشاره دارند:
«بعضی از شما خواهان
دنیا بودند و بعضی خواهان
آخرت، پس
خداوند شما را از آنها منصرف ساخت (و
پیروزی شما به شکست انجامید) تا شما را
آزمایش کند و او شما را بخشید و خداوند نسبت به
مؤمنان فضل و
بخشش دارد.»
برخی
آیات به عفو
اولیای خداوند اشاره دارد:
«گفت امروز
ملامت و
توبیخی بر شما نیست. خداوند شما را می‌بخشد و ارحم الراحمین است.»
در این
آیه حضرت یوسف(ع) نه تنها از
حق خود گذشت و حتی حاضر نشد کمترین توبیخ و سرزنشی را در حق برادرانش روا دارد، بلکه از نظر حق الله نیز آنان را اطمینان داد که خداوند غفور و بخشنده است.
برخی دیگر از آیات، پیغامی الهی و خطابی ملکوتی به
بندگان است تا عفو و گذشت را سنتی حسنه در زندگی خود قرار دهند.
«ما
آسمان و
زمین و آنچه میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم و ساعت موعود (
قیامت) قطعا فرا خواهد رسید. از آنها (دشمنان) به خوبی صرف نظر کن (و آنها را به نادانیشان ملامت ننما.)»
خداوند در این
آیه به
پیامبر اکرم(ص) دستور می‌دهد که در برابر لجاجت‌ها، نادانی‌ها، تعصب‌ها، کارشکنی‌ها و مخالفت‌های سرسختانه انسان‌ها ملایمت و
محبت نشان ده و از
گناهان آنان صرف نظر کن و آنها را ببخش، بخششی زیبا که حتی توأم با ملامت نباشد.
روایات بسیاری مبنی بر عفو و
تشویق کردن ائمه(ع) به این صفت کریمانه وجود دارد که نشان دهنده اهمیت و ارزش بسیار بالای آن است. البته عفوی که با شرایط خاص توأم باشد و اگر با این شرایط نباشد، نه تنها ممدوح و پسندیده نیست بلکه مذموم و ناپسند نیز می‌باشد.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: هر کس قدرت (بر انتقام) دارد گذشت کند، خداوند در روز
لغزش از او درگذرد.
امام علی(ع) درباره عفو می‌فرماید: (
بدی یا
خوبی را) به
نیکی پاداش ده واز بدی درگذر، به شرط آنکه به دین لطمه‌ای نزند یا در
قدرت اسلامی ضعفی پدید نیاورد.
عفو بر خلاف تصور عمومی، همیشه پسندیده نیست، عفوی که در
راه خدا باشد و به گستاخی گناهکار و جنایتکار نگردد، پسندیده است و در غیر این‌صورت مذموم است، بر این اساس عفو دو نوع است:
عفو پسندیده عفوی است که فرد با قدرت بر انتقام، از خطای شخصی که به او
ستم کرده بگذرد و طبق فرمایشات
معصومین(ع)، هر گونه سرزنش و ملامتی را هم به دنبال عفو خود نیاورد.
علاوه بر این، همانطور که در بالا گفته شد، عفوی پسندیده است که منجر به
گستاخی جنایتکار نگردد.
در فضیلت عفو و گذشت و ترک
انتقام‌جویی تردیدی نیست، اما این بدان معنا نیست که استثنایی در کار نباشد بلکه مواردی پیش می‌آید که عفو و گذشت سبب جرأت جانیان و خاطیان می‌شود. دراین موارد برای حفظ نظم
جامعه و پیش‌گیری از تکرار جرم باید از عفو صرف نظر کرد.
لذا خداوند در عین اینکه
بندگان خود را به عفو و
بخشش فرا می‌خواند در
آیات مختلف مردم را به قتال نیز دعوت می‌کند تا حرمت‌های الهی حفظ شوند.
خداوند در
قرآن می‌فرماید:
«و با آنها پیکار کنید تا
فتنه (و
بت‌پرستی و سلب
آزادی از مردم) باقی نماند و
دین مخصوص خدا گردد. پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند (مزاحم آنها نشوید. زیرا) تعدی جز بر
ستمگران روا نیست.»
هرگاه عفو و گذشتهای بزرگوارانه و چشم پوشی‌های کریمانه، به شیوه‌ای آگاهانه انجام بگیرد، برکتها و سازندگی‌های فراوانی را به همراه خواهد داشت:
خداوند در
قرآن می‌فرماید:
«اگر شما گذشت کنید، به
پرهیزگاری نزدیک‌تر است.»
بر این اساس، یکی از آثار بخشش، نزدیک بودن بخشش به
تقوا می‌باشد که این امر از دو جهت است:
الف- کسی‌که از
حق خود می‌گذرد و آن را می‌بخشد، قطعا می‌تواند مطمئن باشد که در این گرفتن حق، به هیچ وجه اشتباه نکرده و حق دیگری را پایمال نکرده است، بنابراین گذشت به تقوا نزدیک‌تر است.
ب- کسی‌که با گذشت از
حق قانونی و
شرعی خود صرف نظر می‌کند، امید است که
نافرمانی و
گناه خدا را -در گرفتن آنچه حق اوست- نکند.
عفو و گذشت سبب
عزت می‌باشد؛ چرا که در نظر مردم نشانه
بزرگواری، شخصیت و
سعه صدر است، در حالی‌که
انتقام جویی در مسائل شخصی نشانه عدم تسلط بر
[۸] است.
رسول اکرم(ص) می‌فرماید:
«عفو و گذشت سبب
[۹] و
آبرو می‌گردد.
چرا که عفو چیزی جز عزت بر
انسان نمی‌افزاید».
عفو و گذشت سبب سلامت
روح و
آرامش جان و در نتیجه، سبب طول
عمر می شود.
رسول اکرم(ص) می‌فرمایند:
«عفو و گذشت سبب سلامت روح و آرامش جان و طول
عمر خواهد شد».
امام رضا(ع) می‌فرمایند: «هرگز دو گروه با هم رویاروی نشدند، مگر اینکه باگذشت‌ترین آنها پیروز شد.»
انتقام جویی سبب برافروخته شدن آتش
کینه در دلها شده، طرف مقابل را به انتقامی خشن‌تر وا می‌دارد و آن
انتقام سبب خشونت بیشتری شده، گاه به جنگی تمام عیار در میان
طوائف و
قبائل بزرگ تبدیل می‌شود. عفو و گذشت جلوی این ناهنجاریها، کینه ورزیها، خشونتها و جنایتها را می‌گیرد و آن را از بین می‌برد.
محبت خداوندو نزول
رحمت الهی.
روایت شده است که
رسول خدا(ص) فرمود: آنگاه که
بندگان در
صحرای محشر گرد آورده شوند، آواز دهنده‌ای ندا می‌دهد آن کس که مزدش با خداست برخیزد و به
بهشت رود. گفته می‌شود: چه کسی مزدش با خداست؟ می‌فرمایند: بخشایندگان مردم.
در روایتی آمده است: در
کیفر برای
گناه شتاب مکن و بین کیفر و گناه جایی برای
گذشت باقی بگذار، با این کار
پاداش آخرت و
ثواب بدست می‌آوری.
برای اکتساب ملکه عفو باید شرایط و مقدماتی را تحصیل و به آنها توجه کرد:
مهم‌ترین عامل در ایجاد و تقویت
فضیلت اخلاقی چون عفو و گذشت آن است که آدمی متوجه
قدرت الهی شود. توجه به قدرت الهی و این که
خداوند خود کمتر به
عدل خویش مردم را در
دنیا مؤاخذه می‌کند، بلکه به عفو و گذشت با آنان مواجه می‌شود و از بسیاری از
گناهان و خطاهای بشر می‌گذرد نشان می‌دهد که اصل عفو و احسان امری خوب و فضیلتی الهی است.
از این رو
خداوند در
آیه ۱۴۹
سوره نساء به عفو و قدرت خویش توجه می‌دهد و از مردم می‌خواهد تا آنان نیز از خطاها و گناه دیگران از آشکار و پنهان بگذرند و اهل گذشت باشند.
چرا که خداوند نیز این گونه است که در عین قدرت، اهل عفو و گذشت است.
از آنجا که
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانایی‌اش
تکلیف نمی‌کند.»
بنابراین می‌توان دریافت که ظرفیت و توانایی برای کسب قدرت بر عفو و گذشت از خطای دیگران در وجود انسان هست و خداوند متعال براساس عدل، آن را به همه انسان‌ها عطا فرموده است.
از دیگر عوامل ایجادی و تقویت کننده می‌توان به توجه انسان نسبت به
آمرزش و
غفران خداوند اشاره کرد.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: از
گناهان مردم درگذرید، تا خداوند بدین سبب
عذاب دوزخ را از شما دور گرداند. پس اگر
دوست داری مورد
رحمت خداوندی قرار گیری، خودت نیز
اهل رحمت و گذشت و
مهربانی باش.
خداوند می‌فرماید: «همان کسانی که از
گناهان بزرگ و عمال
زشت اجتناب می‌ورزند و هنگامی‌که
خشمگین می‌شوند عفو می‌کنند.»
سایت پژوهه.
