عصمت پیامبر اکرم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عصمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، ترک اولی، گناه، خطا، استغفار.
پرسش: می‌دانم شیعه بر این باور است که
حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله مرتکب گناه و اشتباهی نشده است. با این حال آیا می‌توانید تفسیر آیات ذیل را برای این‌جانب بیان فرمایید: ۱. سوره‌ی محمد آیه‌ی ۱۹؛ ۲. غافر، ۵۵؛ ۳. عبس، آیات ۵ تا ۱۰؛ ۴. نصر، ۳؛ ۵. احزاب، ۳۷. می‌دانم که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مرتکب گناهی نشده است؛ اما این آیات به‌روشنی بیان می‌کند که وی مرتکب اشتباه شده است. اگر چنین است، آیا این مسئله با آیه‌ی ۲ سوره‌ی نجم (یار شما نه گمراه شده و نه در نادانی مانده) در تعارض نیست؟
پاسخ:
برای روشن شدن موضوع مورد پرسش توجه به چند نکته ضروری است:
شیعه به‌عنوان یک مکتب فکری، اصول عقلی را قبول دارد که شرع نیز دست تأیید بر آنها زده است. تقدم این اصول بر هر عقیده‌ی دیگری از لوازم اعتقادی
شیعه بوده که بدان افتخاز نیز می‌کند.
به‌عنوان نمونه، وقتی در
علم کلام ثابت شد که خداوند نمی‌تواند دارای جسم باشد، نمی‌توان آیاتی را که دلالت بر جسم داشتن
خداوند دارند،بر همین معنا حمل کرد؛ بلکه باید دید منظور خداوند از این چه بوده و آن معنا قطعاً جسم داشتن خداوند نیست.
آیات قرآن قابلیت و قدرت تفسیر یک‌دیگر را دارند، حتی در برخی مواقع یک
آیه را نباید به‌تنهایی معنا کرد، بلکه باید آیات دیگر را در کشف مقصود خداوند از آیه مورد نظر، در نظر داشت؛ به‌گونه‌ای اگر برخی آیات را به‌صورت جداگانه تحلیل کنیم، نمی‌توانیم به حقیقت
قرآن پی‌ببریم.
حال با توجه به این نکات، به بحث مورد نظر بر می‌گردیم.
بحث عصمت از جمله اعتقاداتی است که ادله عقلی مختلفی بر آن اقامه شده و بحث‌های مفصلی پیرامون آن در علم کلام شکل گرفته است.
علاوه بر ادله عقلی، آیات قرآن نیز بر
عصمت و خطا نکردن
پیامبر دلالت می‌کنند:
«
عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا • إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا • لِيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا»؛ «(او) دانای
غیب است و هیچ‌کس را بر غیب خود آگاه نمی‌کند مگر پیامبرانی را که (برای آگاه شدن از غیب) برگزیده است، پس نگهبانانی (برای محافظت از آنان) از پیش رو و پشت سرشان می‌گمارد تا مشخص کند که پیام‌های پروردگارشان را (به‌طور کامل به مردم) رسانده‌اند و او به آن‌چه نزد آنان است احاطه دارد، و همه چیز را از جهت عدد شماره و احصا کرده است».
آیاتی که بر این اعتقاد دلالت دارند، بسیار بوده و در کتاب‌های مختلف نیز ذکر شده است.
در مقابل این ادله‌ی عقلی و نقلی، مواردی وجود دارد که
گناه را به معصومان استناد داده است.
«
فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَ طَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى»؛ «آن‌گاه از آن (میوه‌ی ممنوعه) خوردند و عورت‌هایشان بر آنان آشکار شد و بر آنها از برگ (درختان) بهشتی می‌چسبانیدند (تا پوشیده شود) و (بدین‌سان)
آدم از امر پروردگارش سرپیچی کرد و گمراه شد».
این قسم، از ذکر گناه برای
حضرت آدم شروع می‌شود و تا پیامبر ما ادامه دارد.۳۲۰
از جمله، آیاتی که پیامبر را به استغفار کردن از گناه دعوت می‌کنند:
«
فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ»؛ «پس بدان که هیچ معبودی جز او نیست و برای گناه خود و
مؤمنین و مؤمنات استغفار کن».
«
فَاصْبرِ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ»؛ «پس
صبر کن که وعده خدا
حق است و گناه خویش را آمرزش بخواه» و ... .
اما این قسم آیات نسبت به دلایل عصمت، قدرت کم‌تری داشته و ادله عصمت، نشان از مراد و مقصود خداوند می‌دهد که چه چیزی مراد از این
الفاظ بوده است.
به‌طور کلی، این آیات و دعا‌هایی از این دست را می‌توان در این معانی خلاصه کرد:
منظور از گناه در این آیات
ترک اولی می‌باشد. ترک اولی، از جمله افعالی است که منافاتی با عصمت ندارد؛ ولی درعین‌حال موجب
توبه و طلب بخشش از خداوند می‌شود. بسیاری از این آیات نیز اشاره به ترک اولی داشته و به پیامبر دستور می‌دهد به جهت آن، استغفار کند.
در مواردی نیز، توبه و استغفار، از حالت عادی خود خارج شده و تنها بهانه‌ای است برای گفت‌وگوی عاشق و معشوق.
به‌عنوان مثال
امام علی می‌فرماید: «کَیْفَ أَسْکُنُ فِی النَّارِ وَ رَجَائِی عَفْوُک».
برای فهم حقیقت و علت این کلام، حرف‌های بسیاری می‌توان گفت؛ اما در ورای آنها باید این احتمال را داد که اینها نه در معنای ظاهر که یک گفت‌وگوی عاشقانه‌ای است بین مرید و مراد و به‌هیچ‌وجه نباید این‌گونه دعاها را در معنای ظاهری خود محصور کرد.
پایگاه اسلام کوئست.
