• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عزت انسان از دیدگاه روایات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه:عزت نفس، روایات اسلامی، اسلام، ایمان.
پرسش :در نگاه امامان و پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)چه عوامل و کارهایی باعث عزت انسان‌ ها می‌شود؟
پاسخ :



«عزت»، مصدر است و به معنای بزرگی و والایی می‌باشد. عزت نفس به معنای حمایت از نفس و بزرگ و گرامی داشتن نفس است.
[۱] مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص ۶۰۸.
در مقابل عزت نفس ، ذلت نفس قرار دارد که به معنای خواری، زبونی و پست نمودن نفس است.
[۲] مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص ۳۷.



پروردگار حکیم در قرآن کریم می‌فرماید:«مَن کاَنَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَللهِ‌َِّ الْعِزَّةُ جَمِیعًا»؛ کسی که خواهان عزّت است (باید از خدا بخواهد چرا که) تمام عزّت برای خدا است.




۳.۱ - ایمان و اسلام

امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:«خداوند مؤمن را به ایمان و اسلام عزیز نموده است. مگر نشنیدی کلام خداوند عز و جل را که فرموده است:«لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ»،
[۴] سوره منافقون/۶۳، آیه۸.     «عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است ولی منافقان نمی‌دانند»
پس مؤمن باید عزیز باشد نه ذلیل.

۳.۲ - قناعت نمودن

امام صادق(علیه السلام) در باره قناعت فرمود:«بی‌نیازی جستن از چیزی که در دست دیگران است موجب عزت مؤمن در دینش می‌شود».
انسانی که قناعت نکند گاهی از روی نیاز و گاهی به جهت طمع در مال و دارایی دیگران، دست به سوی آنان دراز می‌نماید و در برابرشان تملق نموده و دست بر سینه نهاده و به خاطر لقمه‌ای نان بر در خانه این و آن می‌رود و در نظر دیگران، پست و بی ارزش جلوه می‌کند. اما انسانی که قناعت پیشه کند با مال اندک خویش بسازد از احتیاج به مردم خلاص می‌شود، در برابر دیگران تملق نمی‌گوید و در نزد خالق و مخلوق عزیز می‌گردد.
علاوه بر این، کسی که قناعت نداشته باشد و دست نیاز به سوی دیگران دراز کند، در حقیقت نسبت به روزی دهی خداوند اعتماد نداشته و مردم را تأمین کننده روزی خویش پنداشته، چنین شخصی نزد خداوند متعال نیز پست و ذلیل است. اما شخص قانع فقط به خدا چشم دوخته و از غیر او بی‌نیازی جسته و مورد عنایت و لطف پروردگار قرار می‌گیرد و نزد او عزیز خواهد بود.
[۷] نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۳۰۶ -۰۳۰۷، هما، بی جا، تکراری، بی تا.

بدین جهت در روایت دیگری آمده است:«ثمره و میوه قناعت، عزت و بزرگی است».

۳.۳ - عفو و بخشیدن دیگران

خداوند متعال می‌فرماید:«طریقه عفو و بخشش را نگهدار و عذر پذیر باش و مردم را به کارهای نیک دعوت کن».
[۹] «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ...» سوره اعراف/۷، آیه۱۹۹.    

رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید:«شما را سفارش به عفو می‌کنم، عفو کردن موجب عزت می‌شود، پس یکدیگر را عفو کنید تا خداوند شما را عزیز کند».
کسی که عفو نکند و در صدد انتقام بر آید؛ مثلاً اگر شخصی به او فحش داد یا غیبت او را نمود، او نیز مثل آنچه را دیگری با او کرده یا بیشتر از آن‌را انجام دهد، در این صورت نزد مردم همانند او جلوه می‌کند و همان‌گونه که فحش دهنده و غیبت کننده نزد دیگران بی‌آبرو و زشت کردار محسوب می‌شود، انتقام گیرنده و مقابله به مثل کننده علاوه بر این که از سوی طرف مقابل خود تحقیر شده، نزد دیگران نیز حقیر و زشت کردار جلوه می‌نماید و عزت و احترام خود را از دست خواهد داد. اما اگر عفو کند، هم نزد دیگران عزیز و مکرم می‌شود هم شاید آن شخص، از سکوت و عفو او شرمسار و تأدیب گردد و دیگر چنین کاری نکند.
[۱۱] ر. ک:نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۸۵ -۱۸۴، هما، بی جا، تکراری، بی تا.

البته بدیهی است اگر استفاده از گزینۀ رحمانی عفو و بخشش بدان بیانجامد که مجرمان در ادامۀ رفتار ناشایست خود تشویق شوند، باید گزینه های شدیدتری را در برابر آنان مورد بررسی قرار داد.

۳.۴ - فرو نشاندن خشم(کظم غیظ)

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:«هر بنده‌ای خشمش را هنگام عصبانیت فرو ببرد، خداوند در دنیا و آخرت بر عزت او می‌افزاید».
[۱۲] نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۱۰، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
زیرا انسانی که خشمگین و غضب‌ناک می‌شود چهره‌اش متغیّر و قبیح و اعضای بدنش دارای ارتعاش و متحرک و کردار و گفتارش خلاف عقل و منطق می‌شود و چنین شخصی در نزد دیگران نادان و کم خرد جلوه می‌کند و از دیده احترام ساقط می‌شود. اما کسی که هنگام عصبانیت و خشم، حلم و بردباری پیشه کند و بر خشم خود غالب آید، نزد دیگران، انسان با خرد و عاقل و مسلط بر نفس شمرده می‌شود و مورد احترام و دارای عزت خواهد بود.
[۱۳] . ر. ک:نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۷۸ -۱۸۴، هما، بی جا، تکراری، بی تا.


۳.۵ - تواضع و فروتنی

در مورد تواضع و فروتنی
[۱۴] علامه مصطفوی، حسن، مصباح الشریعة،ص ۲۴۵،‌ انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران‌، چاپ اول‌،۱۳۶۰ ش.
در روایت آمده است:«بزرگ‌ترین مردم از جهت مقام و مرتبه کسی است که نفس خود را بشکند و تواضع نماید».
[۱۵] تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، رجائی، سید مهدی، ص ۲۰۴، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوّم، ۱۴۱۰ ق.‌

کسی که دارای فروتنی و تواضع باشد همیشه دیگران را بالاتر و برتر از خود می‌بیند و در گفتار و کردار خویش طوری عمل می‌کند که دلالت بر تعظیم و تکریم دیگران نماید و بی‌شک دیگران نیز برای او تواضع نموده و او را عزیز و گرامی می‌دارند.
[۱۶] نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۲۲۷، هما، بی جا، تکراری، بی تا.


۳.۶ - صداقت و راست‌گویی

خداوند متعال می‌فرماید:«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و با راست‌گویان باشید».
[۱۷] سوره توبه/۹، آیه۱۱۹.     «یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِین»

امام صادق می‌فرماید:« راست‌گویی عزت است». زیرا دروغ‌گویی سبب رسوایی و فضیحت و باز ماندن انسان از هدف می‌شود و از جمله اسباب رسوایی دروغ‌گو آن است که خداوند حکیم فراموشی را بر او مسلط می‌کند و شخص دروغ‌گو خلاف آنچه را که قبلاً گفته بود بر زبان می‌آورد، دروغش آشکار و نزد مردم خوار و ذلیل می‌گردد و دیگر کسی به او و حرف‌هایش اعتماد و اعتنا نمی‌کند. اما انسان راست‌گو دارای نیت پاک است؛ گفتار و کردارش همیشه مطابق با حقیقت خواهد بود و چنین شخصی مورد اعتماد و اعتنای مردم و نزدشان دارای عزت و احترام خواهد بود.
[۱۹] نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۴۴۳-۴۴۶، هما، بی جا، تکراری، بی تا.



جهت اطلاع بیشتر از موجبات عزّت نفس و دیگر مصادیق آن به کتاب «تصنیف غرر الحکم و درر الکلم» مراجعه شود.
[۲۰] تمیمی آمدی، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص ۲۴۳ -۲۶۰،‌ دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، ۱۳۶۶ ش.



۱. مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص ۶۰۸.
۲. مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص ۳۷.
۳. سوره فاطر/۳۵، آیه۱۰.    
۴. سوره منافقون/۶۳، آیه۸.     «عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است ولی منافقان نمی‌دانند»
۵. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الاصول من الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر و آخوندی، محمد، ج ۵، ص ۶۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.    
۶. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الاصول من الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر و آخوندی، محمد، ج ۲، ص ۱۴۸-۱۴۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، چاپ چهارم،    
۷. نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۳۰۶ -۰۳۰۷، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۸. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح، حسنی بیرجندی، حسین، ص ۲۰۸، دار الحدیث، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ ش.    
۹. «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ...» سوره اعراف/۷، آیه۱۹۹.    
۱۰. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الاصول من الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر و آخوندی، محمد، ج ۲، ص ۱۰۸، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.    
۱۱. ر. ک:نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۸۵ -۱۸۴، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۱۲. نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۱۰، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۱۳. . ر. ک:نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۱۷۸ -۱۸۴، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۱۴. علامه مصطفوی، حسن، مصباح الشریعة،ص ۲۴۵،‌ انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران‌، چاپ اول‌،۱۳۶۰ ش.
۱۵. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، رجائی، سید مهدی، ص ۲۰۴، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوّم، ۱۴۱۰ ق.‌
۱۶. نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۲۲۷، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۱۷. سوره توبه/۹، آیه۱۱۹.     «یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِین»
۱۸. کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب‌، الکافی، محقق، مصحح، پژوهشگران مرکز تحقیقات دار الحدیث‌،ج ۱، ص ۶۱،‌ دار الحدیث للطباعة و النشر، قم، چاپ اول‌، ۱۴۲۹‌ ق.    
۱۹. نراقی، ملّا احمد، معراج السّعادة، ص ۴۴۳-۴۴۶، هما، بی جا، تکراری، بی تا.
۲۰. تمیمی آمدی، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص ۲۴۳ -۲۶۰،‌ دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، ۱۳۶۶ ش.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عزت انسان از دیدگاه روایات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | عزت | فضائل اخلاقی




جعبه ابزار