• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ظرفیت قلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: ظرفیت قلب، صدر، شرح صدر، ضیق صدر، روح، قساوت قلب.

پرسش: از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است که حضرت فرمودند: «قلب‌ها مانند ظرف هستند و بهترین آن قلبی است که گنجایش بیش‌تری داشته باشد»، اولاً معیار ظرفیت قلوب چیست و ثانیاً چگونه می‌توان ظرفیت‌ها را افزایش داد.

پاسخ: در قرآن کریم و روایات، تعبیری به نام «صدر» به چشم می‌خورد؛ مثل شرح صدر یا ضیق صدر؛ و مراد از صدر، ظرف و جایگاه قلب است. اگر قلب، ‌ مادی باشد، صدر هم مادی است و جایگاه آن خواهد بود؛ ولی در مورد قلب معنوی طبعاً صدر هم به تناسب آن یک ظرف غیر جسمانی خواهد بود؛ یعنی هر چند قلب به معنای معنوی آن، امری جسمانی نیست که ظرف و جایگاه جسمانی داشته باشد؛ ولی برای آن نیز ظرف‌گونه‌ای در نظر گرفته شده است؛ زیرا از آن‌جا که ذهن ما با مادیات و محسوسات آشناست و برای قلب مادی ظرفی به نام «صدر» درک می‌کند که محیطی وسیع‌تر از قلب و مشتمل بر آن است، در امور معنوی نیز، چنین چیزی تقدیر شده که روح انسان ظرف قلب اوست.



قلب در لغت به معنی تغییر، تحول و انقلاب است و در عرف عام جسم صنوبری و عضوی از اعضای بدن است که در سمت چپ سینه انسان قرار دارد و خون را به سراسر بدن منتقل می‌سازد و سلول‌های جسم انسان را تغذیه می‌نماید و در فارسی به «دل» نیز تعبیر می‌شود.


اما قلب در قرآن به معانی گوناگون آمده است؛ از جمله:

۲.۱ - عقل و درک

به معنی عقل و درک؛ چنان‌که در آیه ۳۷ سوره ق می‌خوانیم:

«انَّ فی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ ...؛ در اين تذکرى است براى آن کس که عقل دارد ...».

۲.۲ - روح و جان

به معنی روح و جان؛ چنان‌که در آیه ۱۰ سوره احزاب آمده است:

«... وَ اذْ زاغَتْ الابْصارُ وَ بَلَغَتْ القُلوبُ الحَناجِرَ ...؛
... و زمانى را که چشم‌ها از شدت وحشت خيره شده و جان‌ها به لب رسيده بود ... .

۲.۳ - مرکز عواطف

به معنی مرکز عواطف، آیه ۱۳ سوره انفال شاهد این معناست:

«... سَاُلْقی فی قُلوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ ...؛ ... به‌زودى در دل‌هاى کافران ترس و وحشت مى‌افکنم ...».
[۴] شریعت‌مداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، ج۳، ص۷۳۱، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵.



در قرآن کریم و روایات، تعبیری به نام «صدر» به چشم می‌خورد؛ مثل شرح صدر یا ضیق صدر؛ و مراد از صدر، ظرف و جایگاه قلب است. اگر قلب، مادی باشد، صدر هم مادی است و جایگاه آن خواهد بود؛ ولی در مورد قلب معنوی طبعاً صدر هم به تناسب آن یک ظرف غیر جسمانی خواهد بود؛ یعنی هر چند قلب به معنای معنوی آن، امری جسمانی نیست که ظرف و جایگاه جسمانی داشته باشد؛ ولی برای آن نیز ظرف‌گونه‌ای در نظر گرفته شده است؛ زیرا از آن‌جا که ذهن ما با مادیات و محسوسات آشناست و برای قلب مادی ظرفی به نام «صدر» درک می‌کند که محیطی وسیع‌تر از قلب و مشتمل بر آن است، در امور معنوی نیز، چنین چیزی تقدیر شده که روح انسان ظرف قلب اوست.

۳.۱ - سخن خداوند متعال

مثل آیه شریفه‌ای که می‌گوید:

«فَانَّها لاتَعْمَی الابْصارُ وَلکِنْ تَعْمَی القُلوبُ الّتی فِی الصُّدورِ؛ چشم‌های ظاهر، کور نیستند؛ و لکن دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند، کورند».

۳.۱.۱ - مراد از صدر

پس منظور از صدر، روح است که ظرف قلب انسان محسوب می‌شود و ضیق صدر و شرح صدر نیز به خاطر این است که روح، ‌احساس تنگی یا انبساط می‌کند و گرنه صدر به معنای مادی آن گشاد و تنگ نمی‌شود.
[۶] مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۶۶، اقتباس، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، چاپ سوم.


۳.۱.۲ - مراد از شرح صدر

شرح صدر و گستردگی آن کنایه از آمادگی برای پذیرش است؛ همان‌گونه که یک بیابان و یا یک خانه گسترده و وسیع آماده پذیرش انسان‌های زیادی است. یک سینه فراخ و روح گشاده نیز آنان، پذیرش حقایق فزون‌تری است.


قلب‌ها ظرف خدایند.

۴.۱ - حدیثی از پیامبر

از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده است که فرمودند: «خدای متعال در زمین ظرف‌هایی دارد و محبوب‌ترین آن‌ها نزد خدای متعال ظرفی است که صاف و نازک و سخت باشد. این ظرف‌ها همان دل‌هایند؛ اما دل صاف، دلی است که از زنگار گناهان صاف باشد؛ اما دل نازک، دلی است که رقت‌بارترین دل بر برادران باشد؛ و اما دل سخت، دل مردی است که حق بگوید و در راه خداوند از سرزنش هیچ سرزنشگری نهراسد».


اسباب افزایش ظرفیت قلب، عبارت‌اند از:

۵.۱ - اراده الهی

درباره اراده الهی به نمونه‌ای از آیه قرآن و روایات توجه کنید:

۵.۱.۱ - سخن خداوند منان


«فَمَنْ یُرِدِ اللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاسْلامِ؛ پس هر کس را که خدا بخواهد هدایت ‌کند، قلبش را به نور اسلام روشن می‌گرداند».

۵.۱.۲ - روایتی از پیامبر

در روایت آمده است هنگامی که آیه شریفه یاد شده نازل شد، از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درباره شرح صدر سؤال شد، ‌حضرت فرمود: شرح صدر نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می‌دهد تا قلب وسعت یابد و برای «ایمان» آمادگی پیدا کند. سپس در مورد نشانه شرح صدر سؤال شد. حضرت فرمود: توجه به جهان جاویدان و دل بریدن از دنیای پرفریب و آمادگی برای مرگ پیش از آن‌که فرا رسد.

۵.۲ - انس با قرآن

درباره انس با قرآن به روایت زیر توجه کنید:

۵.۲.۱ - بیان یک روایت

در روایات آمده است: «اللّهم نور بکتابک بصری و اشرح به صدری و فرّح به قلبی؛ خدایا! چشمان من را به وسیله کتاب خود (قرآن) نورانی گردان و سینه‌ام را فراخی ده و قلبم را خوشحال کن».

۵.۳ - مطالعات مستمر

مطالعات پی‌گیر و مستمر و ارتباط مداوم با دانشمندان و علمای صالح.

۵.۴ - خودسازی

یکی دیگر از اسباب افزایش ظرفیت قلب، خودسازی و تهذیب نفس است.

۵.۵ - پرهیز از گناه و لقمه حرام

پرهیز از گناه به ویژه غذای حرام، از دیگر اسباب زیادی ظرفیت قلب است.

۵.۶ - یاد خدا

یاد خدای متعال بودن، سبب افزایش ظرفیت قلب می‌شود.


در برابر موارد بالا، جهل، گناه، لجاجت، هم‌نشینی با بدان و فاجران و مجرمان، دنیاپرستی و هواپرستی باعث دل‌تنگی روح و قساوت قلب می‌شود.


۱. اخلاق در قرآن، محمدتقی مصباح یزدی.
۲. چهل حدیث امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۳. رساله سیر و سلوک، بحرالعلوم، با شرح سید محمدحسین تهرانی.


۱. ق/سوره۵۰، آیه۳۷.    
۲. احزاب/سوره۳۳، آیه۱۰.    
۳. انفال/سوره۸، آیه۱۲.    
۴. شریعت‌مداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، ج۳، ص۷۳۱، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵.
۵. حج/سوره۲۲، آیه۴۷.    
۶. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۶۶، اقتباس، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، چاپ سوم.
۷. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۹، ص۵۰۵، ح۱۷۰۳۵.    
۸. انعام/سوره۶، آیه۱۲۶.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۵۶۰ ۵۶۱، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، ۱۴۰۶.    
۱۰. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۵۷۷.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۴۲۵.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ظرفیت قلب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۰۴.    



جعبه ابزار