طلب علم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم، علوم تجربی، علوم فیزیک، علم دین، شناخت نفس، شناخت خدا.
پرسش: معنای حدیث «
اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ» آیا علوم فیزیک و تجربی را شامل است؟
پاسخ: ۱. حدیث شریف «
اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ» تمام علوم را در بر می‌گیرد؛ ۲. با وجود این، تمام علوم در یک درجه و ارزش نیستند؛ ۳. در جایی که
اسلام امر به آموختن علوم تجربی کرده، جلوتر از آن و مقدم بر آن دستور به آموختن
علم دین و
شناخت نفس و خدا کرده است.
این حدیث شریف در فضل و ارزش علم از نبی اکرم
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده و باید به این نکته توجه داشت که در زمان ایشان چین کشوری بود که رفتن به آن‌جا خیلی مشکل بود. برای این‌که بدانیم که این حدیث علوم تجربی را هم شامل می‌شود یا نه باید به این نکته توجه داشته باشیم که اسلام
دین جامع و همه‌جانبه‌ای است، دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای اخلاقی و فردی و شخصی اکتفا نکرده است؛ دینی است جامعه‌ساز. آن‌چه که یک جامعه بدان نیازمند است،
اسلام آن را به عنوان یک
واجب کفایی فرض کرده است؛ به عنوان مثال جامعه نیازمند به پزشک است؛ از این رو
واجب است به‌قدر کافی پزشک وجود داشته باشد و چون پزشکی نیازمند به تحصیل علم پزشکی است، قهراً تحصیل
علم پزشکی از واجبات کفایی به شمار می‌آید. همین‌طور است دیگر علوم و فنون و صنایع. بنابراین این حدیث تمام علوم حتی علوم تجربی را نیز شامل می‌شود.
برای تأیید مطالب یادشده، توضیحی مختصر ارائه می‌شود:
در زمان پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) طبیبی یهودی درگذشت، آن حضرت را از وفات وی خبر دادند، رسول اکرم از شنیدن آن اظهار تأسف کرد، عرض نمودند یا
رسول الله! این متوفی یهودی بوده است، فرمود: مگر نمی‌گویید
طبیب بوده است.
برخوردهای خوب و تشویق‌های فراوان
امامان در مورد
علم، باعث پیشرفت علوم مختلف در جامعه اسلامی شده و خود ایشان شاگردانی زبردست در هر یک از علوم پرورش دادند. به عنوان نمونه:
«
جابر بن حیان» را که یکی از شاگردان
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) است می‌توان نام برد. از وی بیش از دویست جلد کتاب در زمینه علوم گوناگون ـ به ویژه رشته‌های عقلی و طبیعی ـ به جای مانده است. به همین خاطر، به عنوان پدر علم شیمی مشهور شده است. کتاب‌های او به زبان‌های گوناگون اروپایی در قرون وسطی ترجمه گردید و نویسندگان تاریخ علوم، همگی از او به عظمت یاد می‌کنند.
البته به این نکته باید توجه داشت که تمام علوم از نظر
ارزش و منزلت یکسان نیستند. بهترین علم، آن است که به بهترین علوم تعلق گیرد؛ لذا هیچ علمی بالاتر از
علم به
توحید و اوصاف و
اسماء حسنای خدا و صفات حق تعالی نیست.
ارزش علم به مقدار ارزش معلوم بستگی دارد. یک وقت
انسان زمین‌شناس است، یک وقت گیاه‌شناس یا جانور‌شناس و یا جهان‌شناس است. علم به مقدار معلوم می‌ارزد. همه علوم در یک حد و ردیف نیستند. همان‌طور که مردم در یک ردیف نیستند. بعضی از علوم مانند
طلا و نقره‌اند، بعضی برتر از آن‌اند که به طلا و
نقره تشبیه شوند.
روزی در محضر
امام پنجم (علیه‌السلام) سخنانی از معارف الهی مطرح شد. شاگردان حضرت از محضرش استفاده‌ها بردند، یکی از شاگردان عرض کرد: از جواهر کلام شما استفاده کردیم. حضرت فرمود: این سخنان مرا به جواهر شبیه کردی، جوهر و گوهر جز سنگ چیز دیگر نیست، هرگز سنگ آن
مقام را ندارد که معارف الهی به سنگ زرد و سفید تشبیه شود.
بنابراین همان‌طور که معادن گوناگون است، علوم هم همانند معدن‌های مختلف هستند، باید به آن علمی دست یافت که فوق همه این معادن و همه این ارزش‌ها است و آن
معرفت خدا است که بهترین
آب حیات است.
۱. حدیث شریف تمام علوم را در بر می‌گیرد.
۲. با وجود این، تمام علوم در یک درجه و ارزش نیستند.
۳. در جایی که اسلام امر به آموختن
علوم تجربی کرده، جلوتر از آن و مقدم بر آن دستور به آموختن
علم دین و
شناخت نفس و خدا کرده است.
۱. طب و طبیب و تشریح، علامه حسن حسن زاده آملی.
۲. سیرة پیشوایان، زندگانی امام صادق و امام باقر (علیهما‌السلام).
۳. آشنایی با علوم اسلامی، استاد شهید مطهری.
۴. الذریعة الی تصانیف الشیعة، طهرانی، آغابزرگ.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «طلب علم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۸.
