• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صله رحم با خویشان بد رفتار

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: صله رحم، عمو، عمه.

پرسش: در مورد صله رحم این که بنده از حدود سن هفت سالگی پدر خود را از دست داده‌ام. لذا از آن زمان تا به حال از عمو و عمه خود اصلا"خوبی ندیدم. ایشان از هیچ‌گونه ظلمی در حق خانواده ما حتی در زمان حیات پدرم دریغ نکرده‌اند حتی متوسل به سحر نیز شده‌اند. الان حدود ۱۰ سالی است که با عمو و عمه خود هیچ‌گونه رفت و آمدی نداریم (حتی یک سلام با وجود این که با عموی خود همسایه نیز هستیم). توضیح این که زمانی به عموی خود سلام می‌کردم ولی جواب سلامی نمی‌آمد. در مورد این که می‌گویند اگر ۲ نفر تا ۳ روز با هم قهر باشند (صله رحم نیز نداشته باشند) هیچ‌گونه عبادتی از آنها قبول نمی‌شود وظیفه من چیست.(تا به حال سعی کرده‌ام که لا اقل با پسر عمو‌ها سلامی داشته باشم)؟

پاسخ: صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا، مسلمان و کافر، ظالم و صالح) باید انجام شود از حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمودند: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‌ رابطه ‌کرده‌ باشند.



صله رحم به معنی ارتباط همراه با لطف و احسان به خویشان نسبی است، و نسبت به همگی یک وظیفه شرعی است و آثار و فواید بسیاری مثل طول عمر، خوش خلقی و افزایش روزی برایش ذکر شده است.
صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا، مسلمان]] و کافر، ظالم و صالح) باید انجام شود از حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمودند: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‌ رابطه ‌کرده‌ باشند.
البته صله رحم دارای درجاتی است که نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است؛ بله در صورتی که باعث ضرر دنیایی یا دینی می‌شود. باید به حدی که ضرر ندارد تغییر کند و تقلیل یابد. مثلا در مقابل ظالم و گناه کار همراه با امر به معروف و نهی از منکر مناسب باشد و به صورتی انجام شود که این ارتباط تایید اعمال آنها محسوب نشود و در مقابل کسی که می‌داند از دیدن او خوشحال نمی‌شود باید به صورت کمک غیر مستقیم به او یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال لطف خود نسبت به او را به روشهای مختلف ابراز دارد.ن به


اکنون به پاسخ تفصیلی می‌پردازیم:

۲.۱ - معنای لغوی و فقهی

رحم در لغت و عرف به معنای نزدیکان و بستگان
[۱] المنجد، محمد صالح، المنجد الرحم: ذو رحم‌ای ذو قرابه.
است و در اصطلاح فقه نیز بر اساس قول بعضی از فقها همان معنای لغوی است؛ یعنی مطلق نزدیکان و بستگان البته با این قید که نسبی باشند نه سببی، چه مذکّر باشند و چه مؤنث، جزء ورثه باشند یا نه، محرم باشند یا غیر محرم، مسلمان باشند یا کافر، از طرف پدر باشند یا مادر، یا هر دو. البته لازم است که از نظر نسبی بسیار دور نباشند تا مردم آنها را از اقوام و ارحام شخص بدانند و گرنه باید گفت همه ی انسان‌ها از اقربا و بستگان همند؛ بر اساس این نظر، میزان و معیار در تمامی این موارد عرف است.
[۲] فاضل، محمد جواد، جامع المسائل، ج۱، ص۴۹۴، سوال ۱۷۷۳ (سایت بلاغ).
در کنار این قول بعضی از علما رحم را اقوامی می‌دانند که در طبقات ارث قرار می‌گیرند که شامل تمام فرزندان و حتی نوه‌های خاله، دایی، عمه و عمو می‌شود.
[۳] تبریزی، جواد، خوئی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة، ج۱، ص۴۳۳.


۲.۲ - صله در لغت

اما صله، در لغت به معنای احسان و هدیه است
[۴] المنجد، محمد صالح، المنجد: الصلة: العطیة و الاحسان و الجائزة
و در اصطلاح به معنای برقراری ارتباط همراه با محبت و لطف است که مقابل آن دوری‌کردن و قطع می‌باشد؛ بنابراین صله رحم، رسیدگی، احسان، خبرگیری و مانند آن نسبت به نزدیکان است که در مقابلِ آن قطع رحم است.


در سخنان معصومین (علیه‌السّلام) برای صله رحم، فواید و آثار دنیوی و اخروی فراوانی بر شمردند، که تنها به دو نمونه زیر، اکتفا می‌کنیم:
حضرت امام باقر (علیه‌السّلام) فرموده است: «صلة الارحام تزکی الا عمال و تنمی الاموال و تدفع البلوی و تیسر الحساب وتنسی‌ء فی الاجل‌؛ صله ارحام، «اعمال‌» را پاک، «اموال‌» را افزون، بلاها را دفع، حساب ‌را آسان می‌کند و «اجل‌» را به تاخیر می‌اندازد.»
همچنان که می‌بینید، نتایج ‌یاد شده، برخی به امور دنیوی مربوط ‌است، برخی هم نتایج اخروی این‌عمل را، بازگو می‌کند.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فی الرزق وتنسئ الاجل‌؛ صله رحم، اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش ‌می‌سازد، رزق را می‌افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر می‌اندازد.»
این کار نیک و ساده، آن‌قدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضای پروردگار، که گاهی تقدیر الهی به خاطر آن عوض می‌شود و خداوند به پاداش این عمل نیکو، بر عمر کسی می‌افزاید. در مقابل، قطع‌ رابطه‌ها و بریدن از خویشاوندان، به حدی شوم و نفرت‌بار و در نظر خداوند، ناپسند است که عمر را می‌کاهد.
به این حدیث تکان‌دهنده توجه کنید:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم‌» سراغ نداریم که[ به طور مستقیم] عمررا زیاد کند، تا آنجا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولی او اهل‌ صله رحم می‌شود. آنگاه خداوند، سی سال بر عمرش می‌افزاید و سی و سه سال‌ دیگر زنده می‌ماند.و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، به خاطر قطع رحم وگسستن رابطه‌های خویشاوندی، کاهش می‌یابد و اجلش سر سه سال فرامی‌رسد.»

۳.۱ - مرز صله رحم

این ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا ندارد؛ یک وظیفه اخلاقی است، که نسبت‌ به اهل ‌گناه بلکه کفار هم ثابت است. چه بسا به برکت رفت و آمدهای بستگان صالح، فاجران هم راه‌ صلاح پیش‌گیرند و تاثیر بپذیرند. حتی اگر این ارتباط تاثیری در رفتار ارحام بدکار نگذارد باز موظف به حفظ رابطه با آنها هستیم.
نقل شده است که یکی از شیعیان از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌پرسد: برخی خویشاوندانم ‌خط و تفکر دیگری دارند، غیر از فکر و مرامی که من دارم. آیا آنان برمن حقی دارند؟ حضرت فرمود: آری، حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‌کند. اگر با تو هم‌فکر و هم عقیده باشند که دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.
[۸] محمدی ری شهری، محمد، میزان ‌الحکمة، ج‌۴، ص‌۸۳.

حتی اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق‌ گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است:
که مردی خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من‌ خویشاوندانی دارم که من با آنان پیوند می‌کنم و رابطه دارم، اما آنان‌ آزارم می‌دهند. تصمیم گرفته‌ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترک می‌کند!...گفت: پس چه کنم؟ رسول خدا فرمود: به کسی که محرومت کرده، عطا کن، با کسی که از تو بریده، رابطه برقرار ساز، کسی که بر تو ستم کرده، از او درگذر. هر گاه چنین‌ کردی، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.
از حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود: «صلوا ارحامکم و ان قطعوکم‌؛ با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‌ رابطه ‌کرده‌ باشند.»
حتی اگر ارتباط ما با بعضی از خویشان و رفت و آمد به منزلشان باعث ناراحتی آنها شود و یا باعث اهانت به ما شود باز وظیفه صله رحم از بین نمی‌رود و در اینصورت باید به روش‌های دیگر که باعث چنین مشکلی نمی‌شود ارتباط حفظ شود مثلا بدون رفتن به منزل آنها تلفنی حال آنها را سالیانه جویا شویم و یا حتی غیر مستقیم به آنها توجه داشته باشیم و از دیگران احوال آنان را بپرسیم یا غیر مستقیم به آنان کمک کنیم چه کمک‌های مالی و چه حمایت زبانی از آنان در مقابل دیگران. به هر حال نباید با ارحام چون غریبه‌ها رفتار کرد و با وجود تمام بی محبتی‌ها به هر نحو ممکن در مواقع مختلف ارتباط خود با آنان را نشان دهیم.
[۱۱] مرحوم تبریزی و خوئی، صراط النجاة، ج۳ ص۲۹۴.

بله در صورتی که صله رحم باعث ضرر دنیایی یا دینی شود. باید به حدی که ضرر ندارد تغییر کند.

۳.۲ - کیفیت ارتباط

واضح است مرجع و معیارِ در چگونگی ابراز محبت و احسان، عرف است؛ زیرا به حسب عادات و رسومِ افراد و نزدیک و دور بودنِ آنها فرق می‌کند نوع این ارتباط به نیاز افراد نیز بستگی دارد آنچنان که ممکن است بعضی نیاز مادّی داشته باشند و بعضی نیاز مادی نداشته ولی به کمک دیگری نیازمند باشند. مانند پیرمرد و پیرزن افتاده‌ای که باید آنان را رسیدگی نمود، و بعضی ممکن است کمکِ فکری بخواهند. و بعضی هیچ نیاز ندارند و فقط باید از آنان احوال‌پرسی کرد.
به هر حال صله‌رحم درجاتی دارد که با توجه به توان فرد، عرف اجتماع، نیاز افراد و برخورد و جواب‌دهی آنان متفاوت و قابل تغییر است و به هر حال تا هر درجه‌ای که ممکن است باید به این برنامه دینی عمل کرد.


۱. المنجد، محمد صالح، المنجد الرحم: ذو رحم‌ای ذو قرابه.
۲. فاضل، محمد جواد، جامع المسائل، ج۱، ص۴۹۴، سوال ۱۷۷۳ (سایت بلاغ).
۳. تبریزی، جواد، خوئی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة، ج۱، ص۴۳۳.
۴. المنجد، محمد صالح، المنجد: الصلة: العطیة و الاحسان و الجائزة
۵. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲ ص۱۵۰.    
۶. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۱۵۱.    
۷. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۱۵۲.    
۸. محمدی ری شهری، محمد، میزان ‌الحکمة، ج‌۴، ص‌۸۳.
۹. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج‌۷۱، ص‌۱۰۰.    
۱۰. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج‌۷۱، ص‌۹۲.    
۱۱. مرحوم تبریزی و خوئی، صراط النجاة، ج۳ ص۲۹۴.
۱۲. کرکی عاملی، حسن، اطائب الکلم فی بیان صلة‌الرحم، ص۳۰.(استفاده شده از سایت حوزه).    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «صله رحم با خویشان بد رفتار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۱۳.    



جعبه ابزار