• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صفت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: صفت، موصوف.
پرسش: آیا صفت بر موصوف مقدم می‌شود؟ و اگر صفت بر موصوف مقدم شود، در معنای آن چه تفاوتی ایجاد می‌کند؟
پاسخ:



بسیاری از اندیشمندان ادبیات عرب ، مقدم شدن صفت بر موصوف خود را جایز دانسته‌اند. با مطالعه و بررسی سخن آنان چنین به دست می‌آید که هرگاه یک صفت پس از موصوف خود بیاید، نقش آن نعت است؛ مانند کلمه‌ «طاهر» در جمله‌ «جاء رجلٌ طاهرٌ» (مردِ پاکیزه آمد) و هرگاه صفت مقدم شده و پیش از موصوف خود بیاید، نقش آن حال یا مبدلٌ‌منه است؛ مانند کلمه‌ «طاهراً» و «الطاهر» در جملات «جاء طاهراً رجل» (مردی در حالت پاکیزگی آمد) و «جاء الطاهرُ محمدٌ» (فرد پاکیزه که همان محمد است، آمد).
[۱] حسن، عباس، النحو الوافی، ج ۳، ص ۴۹۸، ناصر خسرو، تهران، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ ش.
[۲] أبو البقاء، الکلیات، ص ۲۲۰، طبعة بولاق، چاپ دوم، بی‌تا.
[۳] درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۱، ص ۲۱۳، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.
[۴] استر آبادی، رضی‌الدین، شرح الرضی علی الکافیة، ج ۲، ص ۲۳، مؤسسة الصادق، تهران، بی‌تا؛ برخی نیز مانند مرحوم رضی مقدم شدن صفت بر موصوف را تنها در صورتی جایز دانسته‌اند که بین نقش حال و نعت اشتباه پیش بیاید، مانند جایی که موصوف نکره بوده و صفت، مفردِ منصوب و یا جمله و شبه جمله باشد.

برای روشن‌تر شدن بهتر مسئله به توضیحی اجمالی در مورد نقش نعت و حال می‌پردازیم.


نعت، یک تابع است
[۵] تابع، کلمه‌ای است که پس از یک کلمه دیگر قرار می‌گیرد و در اعراب از آن تبعیت می‌کند. یعقوب، امیل بدیع، موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۲۱۳، انتشارات استقلال، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۵ ش.
که با بیان یک صفت از اوصاف کلمه قبل از خود، معنای آن‌ را تکمیل می‌کند؛
[۶] موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۶۸۸.
برای نمونه، در جمله «جاء رجلٌ شجاعٌ»، کلمه « شجاع » نعت بوده و مرد شجاع را از باقی مردان متمایز می‌کند.


حال، جزئی از جمله است که غالباً برای بیان حالت و هیئت اسمی دیگر که در اصطلاح به آن «ذو الحال» (صاحب حال) می‌گویند، آورده می‌شود؛
[۷] موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۳۳۵.
مانند کلمه‌ «مرحاً» در آیه‌ شریفه‌ « وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً » که از راه رفتن با حالت نخوت و تکبر نهی می‌کند.

۳.۱ - معرفه بودن ذوالحال

از آنجا که بیان حالت و هیئت ذوالحال تنها در صورتی فایده دارد که ما خود صاحب حال را بشناسیم؛ از‌این‌رو ذوالحال غالباً اسم معرفه خواهد بود.

۳.۲ - نکره بودن ذوالحال

از جمله مواردی که ذو الحال می‌تواند اسم نکره باشد، در جایی است که حال بر ذو الحال مقدم شده باشد؛ مانند «جاء مقرئاً رجلٌ»، کارشناسان ادبیات عرب، در این موارد ادعا کرده‌اند که عبارت در اصل به‌صورت موصوف و صفت بوده است؛ یعنی «جاء رجلٌ مقرئٌ» که پس از مقدم شدن صفت، معنا تغییر نموده و به نقش حال تبدیل شده است. همچنین است در آیه‌ « لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ » که گفته‌اند در اصل به‌صورت «حجة علیکم» بوده است و سپس صفتِ «علیکم» بر موصوف مقدم شده و نقش حال گرفته است.
[۱۰] درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۱، ص ۲۱۳، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.
[۱۱] صافی، محمود بن عبدالرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج ۲، ص ۳۰۵، دار الرشید، مؤسسة الایمان، دمشق، بیروت، ۱۴۱۸ ق.



بدین ترتیب در برخی آیات قرآن دو ترکیب متفاوت مطرح می‌شود. برای نمونه، در آیه‌ مبارکه‌ « وَ أَرْسَلْناکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً » هم می‌توان جار و مجرور، یعنی «للنّاس» را متعلّق به فعل «ارسلنا» دانست و هم می‌توان آن را متعلّق به محذوف و حال برای «رسولاً» دانست؛ زیرا در اصل «رسولا للناس» بوده که در حال حاضر صفت بر موصوف خود مقدم شده است.
[۱۳] درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۲، ص ۲۷۱، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.



با دقت نظر در معنای نعت و حال به‌خوبی روشن است که انگیزه و قصدی که برای آوردن نعت وجود دارد، غیر از قصدِ گوینده برای آوردن نقش حال است و این‌گونه نیست که هرگاه خواستیم بتوانیم صفت را بر موصوف مقدم کنیم. اگر هم می‌گوییم صفت با مقدم شدن بر موصوف خود، همواره نقش حال را می‌پذیرد، یک عبارت مسامحه‌آمیز است و تنها دلیل مقدم شدن آن، اهمیت بیشتر است که با توجه به شرایط گوینده سخن و شنونده آن پدید آمده است.
[۱۴] سامرایی، فاضل صالح، معانی النحو، ج ۲، ص ۲۵۱، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ۱۴۲۸ ق.



۱. حسن، عباس، النحو الوافی، ج ۳، ص ۴۹۸، ناصر خسرو، تهران، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ ش.
۲. أبو البقاء، الکلیات، ص ۲۲۰، طبعة بولاق، چاپ دوم، بی‌تا.
۳. درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۱، ص ۲۱۳، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.
۴. استر آبادی، رضی‌الدین، شرح الرضی علی الکافیة، ج ۲، ص ۲۳، مؤسسة الصادق، تهران، بی‌تا؛ برخی نیز مانند مرحوم رضی مقدم شدن صفت بر موصوف را تنها در صورتی جایز دانسته‌اند که بین نقش حال و نعت اشتباه پیش بیاید، مانند جایی که موصوف نکره بوده و صفت، مفردِ منصوب و یا جمله و شبه جمله باشد.
۵. تابع، کلمه‌ای است که پس از یک کلمه دیگر قرار می‌گیرد و در اعراب از آن تبعیت می‌کند. یعقوب، امیل بدیع، موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۲۱۳، انتشارات استقلال، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۵ ش.
۶. موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۶۸۸.
۷. موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص ۳۳۵.
۸. إسراء (۱۷)، آیه ۳۷.    
۹. بقره (۲)، آیه ۱۵۰.    
۱۰. درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۱، ص ۲۱۳، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.
۱۱. صافی، محمود بن عبدالرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج ۲، ص ۳۰۵، دار الرشید، مؤسسة الایمان، دمشق، بیروت، ۱۴۱۸ ق.
۱۲. نساء (۴)، آیه ۷۹.    
۱۳. درویش، محیی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ۲، ص ۲۷۱، دار الإرشاد، سوریه، ۱۴۱۵ ق.
۱۴. سامرایی، فاضل صالح، معانی النحو، ج ۲، ص ۲۵۱، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، ۱۴۲۸ ق.



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : ادبیات عرب




جعبه ابزار