• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صفات مؤمنان در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: صفات، ایمان، مؤمن، موصول،سوره مؤمنون.

پرسش: در قرآن کریم و احادیث هنگامی که اسم موصول استفاده می‌شود، در قالب یک جمله ترجمه شده و جمله صله تخصیص می‌خورد یا ویژگی صاحبان جمله قبل را بیان می‌کند؛ مثلاً در عبارت «قد افلح المومنون الذین هم فی الصلاه خاشعون»؛ یعنی: ۱. مؤمنانی که در نمازهایشان خاشع هستند، رستگار شدند. ۲. مؤمنان رستگار شدند. ویژگی مؤمنان این است که در نمازهایشان خاشع هستند، حال کدام‌یک مقصود است؟ یا مثلاً عبارت «و یبشر المؤمنین الذین یعملون الصالحات»، همچنین اگر کلمه «مؤمن» یا امثال آن نکره باشد چطور؟ یعنی کسانی که این ویژگی‌ها را ندارند مؤمن نیستند؟

پاسخ: در کتب تفسیر نظرات متفاوتی در این باره بیان شده است.
اما آیا فلاح و رستگاری که در آیه بیان شده نتیجه وجود تمام صفات است یا حتی برخی از صفات نیز سبب فلاح و رستگاری خواهد شد، در این‌جا نیز دو نظر وجود دارد.


یکی از اقسام مبنیات در علم نحو، موصولات هستند که به دو قسم اسمی (آن است که نیاز به صله و عائد صله داشته باشد؛ از قبیل: الّذی، الّتی، اللذان، اللتان، الذین، الالی، اللّائی، اللّاتی، اللّواتی، مَن، ما، ال، ایُّ، ذو، ذا.)
[۱] مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، محقق:سجادی، ابو الفضل‌، ص۴۸۸ - ۴۹۸، قم، ذوی القربی، چاپ اول، بی‌تا.    
[۲] بابتی، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی‌، ج۱، ص۱۴۰ - ۱۴۳، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، بی‌تا.    
و حرفی (آن است که فقط نیاز به صله داشته باشد بدون عائد صله و با صله‌اش تاویل به مصدر برود، از قبیل؛ انّ، ان، ما، کی، لو.)
[۳] مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، ص۴۸۳ – ۴۸۵.    
تقسیم شده و هر دو نوع آن بخودی خود مبهم بوده و برای رفع ابهامشان نیاز به صله دارند؛ یعنی جمله‌ای که آنها را توضیح دهد.
[۴] بابتی، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج‌۲، ص۱۰۸۱ – ۱۰۸۲.    
از این‌رو؛ اگر یک موصول، صفت برای اسمی قرار گیرد آن اسم نیز به تناسب صله‌ای که بعد از موصول آورده می‌شود معرفه یا دایره گسترش و شمولش ضیق خواهد شد، هر چه تعداد صفت بیشتر باشد، شناخت نسبت به آن اسم نیز بیشتر خواهد شد. چنان‌که در برخی از آیات قرآن کریم از قبیل: «قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ...»،
[۵] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱ – ۲.    
واژه «المؤمنون»، توصیف شده با موصول اسمی «الّذین» با صله‌های متعدد که پروردگار حکیم برای شناساندن مؤمنان واقعی، مجموعاً هفت صفت را در آیات متعدد به صورت عطف، ذکر نموده و نتیجه آراسته بودن به این صفات را نیز ارث بردن و رسیدن به بهشت و خلود در آن بیان فرموده‌اند.«اُوْلَئکَ هُمُ الْوَارِثُونَ، الَّذِینَ یرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَلِدُونَ.»
[۶] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰-۱۱.    

در این‌گونه عبارات و جملات که صفت یا صفات متعدد برای موصوف بیان می‌شود بویژه در آیه مورد اشاره که برای مؤمنان، صفات متعدد ذکر شده، این بحث مطرح است که آیا شخصی که فاقد برخی یا تمام این صفات می‌باشد، می‌تواند ذیل عنوان موصوف قرار گیرد؟ به عبارتی این امکان وجود دارد که فردی مؤمن باشد، اما در نمازش خاشع نباشد؟

دانشمندان مسلمان در این مسئله اختلاف دیدگاه دارند که مجموع نظراتشان را می‌توان در دو دیدگاه خلاصه کرد:

۲.۱ - دیدگاه اول

دیدگاه اول آن است که ایمان، همان اعتقاد و التزام قلبی می‌باشد و هر کسی که شهادتین را بر زبان جاری کرده و در قلب نیز به آنچه بر زبان جاری کرده اعتقاد داشته باشد مؤمن است و عمل صالح که در آیات به عنوان صفات مؤمن شمرده شده داخل در حقیقت ایمان نیست، هر چند وجود هر یک از صفات مذکوره در شخص، خبر از کمال ایمان و رسوخ آن در قلبش می‌دهد.
[۷] حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، محقق: بهبودی، محمدباقر، ج۱۱، ص۲۳۳، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
[۸] ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج۳، ص۵۶۱ - ۵۶۲، تحقیق:قرشی رسلان، احمد عبدالله، قاهره، حسن عباس زکی، ۱۴۱۹ ق.    
[۹] حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، ج۳، ص۶۳۴، بیروت، دارالعلوم، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
و یا این‌که وجود این صفات باعث حفظ ایمان می‌شود و اگر نباشد خطر بزرگ دارد که بدون ایمان از دنیا رود چنانچه مفاد بسیاری از اخبار است.
[۱۰] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۳۵۶، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.


۲.۲ - دیدگاه دوم

دومین دیدگاه معتقد است که تنها اعتقاد و اذعان قلبی به امور یاد شده ایمان نیست، بلکه علاوه بر اعتقادات قلبی، التزام عملی به دستورات دین را نیز از ارکان ایمان و داخل در حقیت ایمان می‌باشد.
[۱۱] طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    

توضیح این‌که: صفت ایمان بر دو رکن استوار خواهد بود؛ یکی ایمان و صورت علمی از قبیل اعتقاد به اصول توحید، صفات واجب تعالی، توحید افعالی پروردگار و اعتقاد به سایر ارکان آن از قبیل معاد و...، و دیگری التزام عملی و جوارحی و قیام به اداء وظایف و پیروی از برنامه مکتب عالی قرآن، پس قوام حقیقت ایمان به‌طور اطلاق بر دو رکن استوار است؛ یکی اعتقاد به اصول توحید و دیگر پیروی از برنامه مکتب قرآن.
[۱۲] حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج‌۱۱، ص۲۳۳ – ۲۳۴.
[۱۳] قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۷، ص۹۸ - ۹۹، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
[۱۴] فضل الله، سید محمدحسین‌، تفسیر من وحی القرآن‌، ج۱۶، ص۱۳۲، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.


اما آیا فلاح و رستگاری که در آیه بیان شده نتیجه وجود تمام صفات است یا حتی برخی از صفات نیز سبب فلاح و رستگاری خواهد شد، در این‌جا نیز دو نظر وجود دارد:
الف. وجود هر یک از این صفات در فرد مؤمن سبب فلاح و رستگاری او خواهد شد و برای فلاح و رستگاری نیاز به وجود تمام صفات به صورت یکجا نیست چنان‌که در سوره مدّثر «ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ؟ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضِینَ وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیوْمِ الدِّینِ.»
[۱۵] مدثر/سوره۷۴، آیه۴۲ – ۴۶.    
وجود هر یک از اضداد این صفات سبب افتادن در دوزخ بیان شده و نیاز به اجتماع تمام آنها نمی‌باشد.
[۱۶] بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۹، ص۵، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
[۱۷] ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج۱۸، ص۸، بیروت، مؤسسه التاریخ‌، چاپ اول، بی‌تا.    

ب. فلاح و رستگاری که در آیه بیان شده مخصوص به آن دسته از مؤمنانی است که دارای تمام صفات مذکوره و ایمان خاص باشند.
[۱۸] گنابادی سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج۳، ص۸۸، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
[۱۹] مراغی، احمد بن مصطفی‌، تفسیر المراغی‌، ج۱۸، ص۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا


۱. ↑ مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، محقق:سجادی، ابو الفضل‌، ص۴۸۸ - ۴۹۸، قم، ذوی القربی، چاپ اول، بی‌تا.    
۲. ↑ بابتی، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی‌، ج۱، ص۱۴۰ - ۱۴۳، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، بی‌تا.    
۳. ↑ مدنی، علیخان بن احمد، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، ص۴۸۳ – ۴۸۵.    
۴. ↑ بابتی، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج‌۲، ص۱۰۸۱ – ۱۰۸۲.    
۵. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱ – ۲.    
۶. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۰-۱۱.    
۷. ↑ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، محقق: بهبودی، محمدباقر، ج۱۱، ص۲۳۳، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
۸. ↑ ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج۳، ص۵۶۱ - ۵۶۲، تحقیق:قرشی رسلان، احمد عبدالله، قاهره، حسن عباس زکی، ۱۴۱۹ ق.    
۹. ↑ حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، ج۳، ص۶۳۴، بیروت، دارالعلوم، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
۱۰. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۳۵۶، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
۱۱. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۱۲. ↑ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج‌۱۱، ص۲۳۳ – ۲۳۴.
۱۳. ↑ قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۷، ص۹۸ - ۹۹، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
۱۴. ↑ فضل الله، سید محمدحسین‌، تفسیر من وحی القرآن‌، ج۱۶، ص۱۳۲، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
۱۵. ↑ مدثر/سوره۷۴، آیه۴۲ – ۴۶.    
۱۶. ↑ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۹، ص۵، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج۱۸، ص۸، بیروت، مؤسسه التاریخ‌، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۸. ↑ گنابادی سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج۳، ص۸۸، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
۱۹. ↑ مراغی، احمد بن مصطفی‌، تفسیر المراغی‌، ج۱۸، ص۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «صفات مؤمنان در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۶.    



جعبه ابزار