• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شیوه‌های جذب نوجوانان به نماز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: نماز، نوجوانان، علاقه، .

پرسش: چگونگی جلب نظر و علاقه نوجوانان به انجام فریضه نماز را در صورت امکان شیوه‌هایی نوین پیشنهاد فرمایید؛ چراکه تنها پندو‌اندرز و تشویق به شیوه‌های سنتی کارآمد نیست؟

پاسخ:




قبل از هر چیز شناخت روحیه نوجوان و علایق او گرایشات و خواسته‌هایش می‌تواند کمک مؤثری در برنامه‌ها و رسیدن به اهداف داشته باشد.
[۱] شرفی، محمدرضا، مراحل رشد و تحول انسان، نشر وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
شناخت مخاطب و روحیات او و این‌که چه مقدار تکلیف‌پذیری دارد، حائز اهمیت است و باید راهکارهای متناسب با آن پیش برود.

۱.۱ - حدیثی از پیامبر

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) جهت یادگیری فرآیند نماز و نهادینه شدن تدریجی این امر در نهاد کودک و نوجوان به گونه‌ای که بر ضمیر کودک نقش ببندد، چنین سفارش می‌فرماید:
«وقتی کودک سه ساله شد به او امر کن هفت بار «لا اله الا الله» بگوید و وقتی به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد، باید به او یاد دهید که هفت بار «محمد رسول الله» بگوید و در چهار سالگی هفت مرتبه «(صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)» را تکرار کند و در پنج سالگی اگر [۱]     راست و چپ خود را تشخیص داد، او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بیاموزید ... و وقتی به سن هفت سالگی رسید، او را به نماز خواندن فرا خوانید».
[۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۳، ص۱۱۳- ۱۱۴.


۱.۲ - توضیح حدیث

این حدیث شریف مراحل دقیقی را به صورت گام‌به‌گام و براساس سن و اقتضای ظرفیت وجودی کودکان به‌گونه‌ای که مورد پذیرش کودک باشد، نشان می‌دهد. علاقه‌مند نمودن دانش‌آموزان به نماز نیز باید به صورت گام‌به‌گام و با رعایت اصول تربیتی خاص انجام شود. فشار آوردن بیش از حد به نوجوان جهت ادای این فریضه گرچه ممکن است در کوتاه مدت جواب دهد، ولی ممکن است موجب دل‌زدگی نوجوان گردد؛ حتی این امر در برخورد و مواجهه با بزرگ‌سالان جامعه نیز صادق است. آن‌جا که معصوم (علیه‌السلام) می‌فرماید: ایمان ده مرحله و پله است و مبادا کسی که در پله و مرحله بالاتری است، دیگری را که در مرحله پایین‌تری است به آن‌چه که فوق توان اوست وادارد، نشان از این مطلب می‌دهد.


باید روحیه مذهبی را در نوجوانان ایجاد کرد، در این صورت نوجوان با انگیزه و علاقه تمام به برنامه‌های عبادی خود (از جمله نماز) می‌پردازد. بدون ایجاد و روحیه مذهبی هیچ عاملی نوجوان را به نماز علاقه‌مند نخواهد کرد.


عوامل مؤثر در ایجاد روحیه مذهبی دانش‌آموزان، عبارت‌اند از:
الف. استفاده مطلوب از ساعات درس دینی و به‌کارگیری معلمان و دبیران باتجربه، خوش برخورد و صمیمی و به‌کارگیری روش تدریس مناسب و جذاب.
[۳] کریمی، عبدالعظیم، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، اقتباس از فصل ۵، نشر قلیانی، ۱۳۷۸ ش.

ب. تشکیل جلسات مذهبی خارج از مدرسه با شرکت داوطلبانه دانش‌آموزان علاقه‌مند و تنظیم برنامه‌های مذهبی مناسب (نظیر آموزش‌های دینی، گردش‌های دسته‌جمعی، اجرای سرودهای مذهبی، تئاترهای سازنده، مطالعه قصه‌ها و داستان‌های دینی، مشاهده فیلم‌های سودمند با مضامین مذهبی.
[۴] باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، ۱۳۶۴ ش.

عوامل یادشده در ایجاد انگیزه و تقویت روحیه مذهبی در دانش‌آموزان قطعاً مفید و مؤثر واقع خواهد شد.


برای این‌که در نوجوانان و دانش‌آموزان تأثیرگذار باشیم و نفوذ کنیم، باید در قدم اول با یکایک آنان مأنوس باشیم و با محبت و ادب آنان را به خود جلب کنیم، دانش‌آموزی که مربی خود را دوست داشته باشد به حرف‌های او کاملاً گوش می‌دهد و علاقه‌مند به رفتار و تقلید از کارهای او می‌شود. توجه داشته باشیم که دو صد گفته چون نیم‌کردار نیست.
نقش الگوهای رفتاری برای نوجوانان بسیار مهم است و لذا باید در قدم اول والدین و بعد مربیان و معلمان بزرگوار خودشان در نمازها حاضر شوند و آن را جدی و مهم تلقی بگیرند و از نماز به بزرگی و عظمت یاد کنند و با خوشحالی و نشاط در نماز حاضر شوند. رفتار مربیان و اولیا نباید طوری باشد که دانش‌آموز احساس کند آن‌ها فقط برای رفع تکلیف نماز می‌خوانند و نماز لذت و شیرینی ندارد.


برای این‌که دانش‌آموزان به نماز علاقه‌مند شوند، باید سعی کنیم آنان را مورد تشویق کلامی و مادی قرار دهیم؛ به عنوان مثال سعی شود دانش‌آموزانی که اهل نماز هستند، مورد اکرام و تشویق قرار گیرند و اگر دانش‌آموز قدمی به سوی نماز برداشت، مورد تأیید و تشویق قرار گیرد تا قدم بعدی را بردارد. در این رابطه باید بسیار دقت نمود تا تشویق‌ها به ‌اندازه و حساب‌شده باشد و افراط و تفریط صورت نگیرد. از تنبیه برای افرادی که به نماز روی نمی‌آورند استفاده نشود. سعی کنیم با آن‌ها دوست شویم، نقاط مثبت آن‌ها را بیان کنیم و غیر مستقیم و در غیر حضور دیگران و به شکل تدریجی آن‌ها را با فرهنگ نماز آشنا کنیم.


نماز جماعت مختصر، جذاب در مدارس می‌تواند عامل مهمی برای جذب افراد به نماز باشد؛ البته برای اقامه نماز در مدارس باید سعی شود چند چیز در رابطه با محل و زمان نماز رعایت شود:

۶.۱ - مکان نماز

باید مکان نماز مناسب باشد، روشنی و نور کافی، جذابیت و تمیزی، معطر بودن، اعتدال، وجود فرش مناسب و زیبا از جمله اموری است که دانش‌آموزان را به نماز و نمازخانه جذب می‌کند.

۶.۲ - زمان نماز

برگزاری نماز در موقع خستگی و عجله دانش‌آموز نباشد و سعی شود نماز در موقع نشاط و عدم خستگی انجام شود.

۶.۳ - ناظمین نماز

متولیان امر نماز جماعت خوش‌اخلاق، مرتب، با ادب و اهل نماز باشند.

۶.۴ - امام جماعت

امام جماعت باید خوش‌بیان، خوش برخورد، تمیز، منظم، جذاب و باعاطفه باشد.

۶.۵ - وضوخانه و دستشویی‌ها

به ‌اندازه کافی وضوخانه و دستشویی در اختیار دانش‌آموزان باشد تا به زحمت نیافتند.

۶.۶ - استفاده از هنر در دعوت به نماز

سعی شود موقع نماز با صدای دل‌نشین اذان گفته شود و با رعایت ادب و با بیان عاطفی دانش‌آموزان به نماز دعوت شوند و در مواقع مناسب و با خوش‌رویی تذکراتی به افرادی که نماز نمی‌خوانند داده شود.

۶.۷ - تسریع در خواندن نماز

نماز جماعت نباید طول بکشد، در مواقعی که دانش‌آموزان آمادگی روحی ندارند، به نماز جماعت فرا خوانده نشوند؛ بلکه در‌صورتی‌که برنامه فیلم، تئاتر و... است نماز جماعت را کمی به تأخیر ‌انداخت.

۶.۸ - بیان فواید و آثار نماز

باید با زبان ساده، جذّاب و دوستانه باشد.

۶.۹ - پرهیز از سخن‌رانی بین دو نماز

به گونه‌ای که نوجوان و دانش‌آموز احساس کند مجبور به گوش دادن به سخن‌رانی است، می‌توان سخن‌رانی را بعد از اتمام دو نماز انجام داد و دانش‌آموزان احساس نکنند که مجبور هستند به سخنرانی گوش دهند. در سخنرانی باید سعی شود مطالبی بیان شود که بيش‌تر مورد نیاز و حاجت آن‌ها باشد. از لطیفه، معما، مسابقه، شعر (تنوع در سخن‌رانی) و نقش سازنده آن‌ها باید کمک گرفت.


والدین و مربی باید سعی کنند نکات مثبت دانش‌آموز را برجسته کنند؛ مثلاً اگر خوب درس می‌خواند، آن را برجسته کنند و بگویند دانش‌آموز و نوجوان به این خوبی و زیرکی چه بهتر که نمازش را هم بخواند.


در محیط مدرسه اگر تمام نیروهای اجرایی و خدماتی به افراد نمازخوان احترام کنند، دیگران هم به طور ناهوشیار به سوی نماز کشیده می‌شوند مخصوصاً برخورد نیروهای خدماتی باید حساب شده باشد؛ زیرا دانش‌آموزان بيش‌ترین برخورد و ارتباط را با آنان دارند و با آنان صمیمی‌تر هستند؛ البته باید به گونه‌ای عمل نشود که اولاً موجب احساس بدبینی دیگر افراد شود و ثانیاً موجب یک نوع رواج ریاکاری در نوجوانان شود.


مربی باید با والدین دانش‌آموزان جلسات زیاد و ارتباط عاطفی برقرار کند و از آنان کمک بگیرد و اگر نیاز است حتی آن‌ها را با نقش سازنده و فواید نماز آگاه سازند و آنان را توجیه کند؛ مثلاً اگر خانواده‌ای به نماز اهمیت ندهد و مربی تأکید به نماز کند، دانش‌آموز با تعارض مواجه می‌شود و لذا مربی باید با سعه صدر و حوصله با والدین ارتباط داشته باشد و از آنان کمک و یاری بخواهد. مربی باید مراقب باشد که نباید پیش والدین از فرزندانشان شکایت کند تا مبادا والدین با آن‌ها بدرفتاری کنند؛ بلکه باید به بهترین شیوه با هم کمک کنند تا دانش‌آموز نمازخوان شود.
در پایان به عرض شما می‌رسانم هرچند ممکن است انجام همه امور دشوار و یا دور از دسترس به شمار آید، ولی می‌توان تا حد ممکن به فراهم ساختن برخی از آن‌ها همت گماشت و راه را برای ایجاد ارتباط هرچه بيش‌تر دانش‌آموزان با نماز هموار کرد.


۱. شیوه‌های گسترش فرهنگ نماز، رحیم نوبهار، قم، ستاد اقامه نماز، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲. بهره‌وری در آموزش‌های نماز، حسن توانایان فرد.
۳. نگاهی به نقش‌های تربیتی خانه و مدرسه با انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۵ ش.
۴. یکصد و چهارده نکته درباره نماز، محسن قرائتی.
۵. اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوانی (اجلاس سال ۷۰ بابل‌سر)، علی قائمی، ستاد اقامه نماز، چاپ اول، ۱۳۷۲ ش.


۱. شرفی، محمدرضا، مراحل رشد و تحول انسان، نشر وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۳، ص۱۱۳- ۱۱۴.
۳. کریمی، عبدالعظیم، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، اقتباس از فصل ۵، نشر قلیانی، ۱۳۷۸ ش.
۴. باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، ۱۳۶۴ ش.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شیوه‌های جذب نوجوانان به نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۱/۱۱.    



جعبه ابزار