شهادت امام رضا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام رضا علیه‌السلام،
شهادت.
پرسش: نحوه شهادت
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ چگونه بود؟
پاسخ: حضرت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در سال ۱۴۸ هـ.ق در شهر
مدینه متولد شد،
و در ماه صفر سال ۲۰۳ هـ.ق در سن ۵۵ سالگی در
شهر طوس خراسان به
شهادت رسید.
در باب شهادت ایشان تقریباً تمام
علمای شیعه و عده زیادی از
علمای اهل‌سنت قائلند که آن حضرت مسموم و
شهید شده‌اند. درباره عامل شهادت اختلاف نظر و اقوالی وجود دارد که به آنها اشاره خواهیم کرد.
قول مشهور این است که آن حضرت توسط مأمون خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده‌اند.
برخی از علمای اهل‌سنت قائلند که مأمون، امام
رضا ـ علیه‌السلام ـ را مسموم نکرده است. و برای این گفته خود دلایلی هم ذکر می‌کنند؛ از جمله آن دلایل این است که مأمون دختر خود را به همسری
امام جواد ـ علیه‌السلام ـ درآورد. مأمون به برتری امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در برابر علما استدلال می‌کرد. بعد از درگذشت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ مأمون بسیار ناراحت و غمگین بود و... در ادامه خواهیم گفت که به هیچ‌یک از دلایل در این رابطه نمی‌توان استناد کرد.
عده‌ای از علمای اهل‌سنت قائلند که ایشان
مسموم شده‌اند و عامل جنایت،
عباسیان (غیر از مأمون) بوده‌اند.
به‌عنوان نمونه ابن جوزی می‌گوید: «وقتی عباسیان دیدند خلافت از دست آنها خارج شد (به‌واسطه
ولایت‌عهدی) و به دست
علویان افتاد، امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را مسموم کردند».
این قول نیز چندان صحیح به نظر نمی‌رسد؛ چراکه «بیشتر
مورخین و روات
اجماع دارند که مأمون سم را به امام ـ علیه‌السلام ـ داده نه غیر او».
علاوه بر اینکه مأمون برای این کار انگیزه هم داشته که به آن اشاره خواهد شد.
روایاتی از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ وارد شده است که در این روایات آن حضرت شهادت خویش را پیشگویی کرده‌اند و عامل این جنایت را مأمون دانسته‌اند.
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به هرثمه بن اعین می‌گوید: «موقع
مرگ من فرا‌رسیده است، این طاغی (مأمون) تصمیم گرفته مرا مسموم کند...».
شهید مطهری می‌نویسد: «قراین نشان می‌دهد که امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را مسموم کردند و یک علت اساسی همان قیام بنی‌العباس در بغداد (بر علیه مأمون) بود. مأمون در حالی حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ را مسموم کرد که از خراسان به طرف بغداد می‌رفت و مرتب اوضاع بغداد را به او گزارش می‌دادند. به او گزارش دادند که
بغداد قیام کرده او دید که حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ را نمی‌تواند عزل کند و اگر با این وضع بخواهد برود آنجا کار بسیار مشکل است. برای اینکه زمینه رفتن آنجا را فراهم کند و به بنی‌العباس بگوید کار تمام شد، حضرت را مسموم کرد و آن علت اساسی که می‌گویند و قابل
قبول هم هست و با تاریخ وفق دارد همین جهت است».
به نظر می‌رسد انگیزه اصلی مأمون در به شهادت رساندن امام رضا ـ علیه‌السلام ـ همین مطلبی باشد که ذکر شد؛ چراکه قیام عباسیان در بغداد جز به‌خاطر ترس از روی کار آمدن
علویان نبوده است.
طبری می‌نویسد: «مأمون نامه‌ای به بنی‌عباس در بغداد نوشت و مرگ
علی بن موسی ـ علیه‌السلام ـ را به آنان اعلام کرد و از آنان خواست که به
اطاعت او درآیند؛ زیرا دشمنی آنان با او جز با
بیعت وی با علی بن موسی ـ علیه‌السلام ـ نبوده است.
از دیگر موجباتی که
مورخان در قتل امام رضا ـ علیه‌السلام ـ
ذکر کرده‌اند، کینه‌ای می‌دانند که مأمون از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به دل گرفته بود.
طبرسی می‌نویسد: علتی که موجب شد مأمون
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را به شهادت برساند، این بود که آن حضرت بی‌محابا (و بدون ترس) حق را در برابر مأمون اعلام می‌کرد. در بیشتر موارد در مقابل او قرار می‌گرفت که موجب عصبانیت و
کینه او می‌شد...».
همان‌گونه که بیان شد از نظر روایات شیعی شکی نیست که مأمون حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ را مسموم کرد.
اما اینکه کیفیت این عمل چگونه بوده است؟ روایات چندی وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنیم:
روایتی را
شیخ مفید از عبدا... بن بشیر نقل کرده که عبدا... گفت: مأمون به من دستور داد که ناخن‌های خود را بلند کنم... سپس مرا خواست و چیزی به من داد که شبیه تمرهندی بود و به من گفت: این را به همه دو دست خود بمال... سپس نزد امام رضا ـ علیه‌السلام ـ رفت و به من دستور داد که انار برای ما بیاور؛ من اناری چند حاضر کردم و مأمون گفت: با دست خود آن را بفشار، من فشردم و مأمون آن آب انار را با دست خود به حضرت خورانید و همان سبب
مرگ آن حضرت شد و پس از خوردن آن آب انار دو روز بیشتر زنده نماند».
روایت دیگری را شیخ مفید از محمد بن جهم ذکر کرده که می‌گوید: «حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ انگور دوست می‌داشت؛ پس قدری
انگور برای
حضرت تهیه کردند. در حبه‌های آن به مدت چند روز سوزن‌های زهرآلود زدند. سپس آن سوزن‌ها را کشیده و به نزد آن بزرگوار آوردند... آن حضرت از آن انگورهای زهرآلود بخورد و سبب شهادت ایشان شد».
روایتی از اباصلت هروی نیز نقل شده که می‌گوید: مأمون امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را فراخواند و آن حضرت را مجبور کرد از انگور بخورد، آن حضرت به‌واسطه آن انگور
مسموم شد».
بنابراین، ادله‌ای که
اهل‌سنت ذکر کرده‌اند که مأمون امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را به شهادت نرسانده بی‌اساس می‌باشد؛ چراکه مأمون فردی بود که به‌خاطر
حکومت، برادر خویش امین را به
قتل رساند و محبوبیت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در نزد او از برادرش بیشتر نبود. و
گریه ظاهری او بعد از
مرگ امام ـ علیه‌السلام ـ به جهت منحرف کردن اذهان علویان و طرفداران امام رضا ـ علیه‌السلام ـ بوده است.
«بعد از شهادت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ
شیعیان بدن شریف آن حضرت را در خراسان تشییع کردند. این تشییع جنازه به‌حدی پرشور بود که تا آن زمان مثل آن دیده نشده بود، همه طبقات در
تشییع جنازه امام حاضر شدند».
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در سال ۲۰۳ هـ.ق در شهر طوس به خاک سپرده شد.
سایت اندیشه قم
