سیره خانه‌داری حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سیره،
حضرت فاطمه،
خانه‌داری.
پرسش: سیره خانه‌داری حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) چگونه بود؟
زندگی
انسان در عصر پیدایش
اسلام بسیار ساده بود و امکانات در دسترس خانواده‌ها محدود و اندک بودند. این وضعیت برای
مسلمانان صدر اسلام بویژه
مهاجران، دشوارتر نیز بود. جنگ‌های تحمیلی پیاپی و ترک خانه و کاشانه، دلاورانی مانند
امام علی (علیه‌السّلام) را گاه ناگزیر از حضور در میدان رزم و گاه وادار به کارهایی سخت و کم اجرت مانند آبیاری کشت‌زارها می‌کرد. حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در چنین تنگناهایی و در حالی که نوجوانی بیش نبود، اداره داخلی خانه و خانواده را به عهده گرفت؛ نوجوانی مادر از دست داده و بدون هیچ یار و یاور کمک کاری.
سیاهه گزارش شده از
جهیزیه حضرت فاطمه (علیهاالسلام) نیز نشان می‌دهد که وسایل و تجهیزات زندگی ایشان بس‌اندک و محدود بوده
و این به معنای لزوم کار و تلاش بیشتر در درون این خانه بی‌آلایش بوده است.
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) به همسرش تعهد داد که کارهای خانه را به عهده بگیرد و رُفت و روب و نظافت و به سامان کردن خانه را به انجام رساند.
باید توجه داشت که نظافت خانه در آن روزگار بسی دشوارتر از این دوره بوده است.خانه‌ها و کوچه‌ها سنگ‌فرش نبودند و تنها وسیله تمیز کردن خانه، جاروهای دستی بوده‌اند. کاری که در ایوان و حیاط خانه، باید با
آب نیز همراه می‌شد تا گرد و غبار جارو کردن، کار انجام یافته را بیهوده نکند؛ آن هم آب پاشی با آبپاش‌های دستی که آبشان نه به سهولت که با تحمل رنج بسیار فراهم می‌آمد. در آن روزگار و در شهرِ بیابانی
مدینه، آب را بیشتر از چاه می‌کشیدند. دلوی را با طنابی بلند درون
چاه می‌افکندند و چون از آب پر می‌شد، آن را به سختی و با نیروی دست، بالا می‌کشیدند. حضرت فاطمه (علیهاالسلام) برای این منظور و نیز مصارف دیگر، چندان آب از چاه کشید و آب آورد که اثر مشک آب بر روی سینه مبارکش باقی ماند
و دستان ظریف زنانه‌اش تاول زدند، هر چند در این تاول زدن، کار با دستاس نیز مؤثر بود.
گفتنی است امام علی (علیه‌السّلام) در جارو زدن
و مادر ایشان
فاطمه بنت اسد (علیهاالسلام) در آب آوردن،
کمک‌هایی به حضرت فاطمه می‌دادند. نکته مهم آن که این کارهای سخت و دشوار، گاه جامه و پیکر حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را آلوده و تیره می‌ساختند، اما موجب ناآراستگی ایشان نمی‌شدند. بر پایه برخی گزارش‌ها، حضرت فاطمه (علیهاالسلام) حتی در آخرین ساعات زندگی، خود را برای
نماز پاکیزه و خوشبو کرد و در جایگاه نمازش در خانه به
عبادت و نیایش پرداخت.
یکی دیگر از کارهایی که حضرت فاطمه (علیهاالسلام) به عهده گرفت، تهیه
نان در خانه بود. این به معنای آرد کردن گندم ذخیره شده در انبار خانه با یک دستاس کوچک خانگی بود. دستاسی که نه با نیروی باد و آب، که با نیروی دست می‌چرخید. گندم را میان دو سنگ حلقه‌ای و گرد می‌ریختند و یکی از سنگ‌ها را چندان می‌چرخاندند تا گندم را خرد و آرد کند. کاری طاقت فرسا که تاول‌هایی نمایان بر دست‌های فاطمه می‌نشاند و
امام علی (علیه‌السّلام) و
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به هنگام حضورشان در خانه و کنار حضرت فاطمه (علیهاالسلام)، به کمک او کشاند.
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) این آرد را با آب و دیگر مواد لازم، مخلوط و خمیر می‌کرد.
سپس آن را به قطعه‌های کوچکی تقسیم کرده و ورز می‌دادند و پس از گستردن بر روی چوب یا پارچه‌ای ضخیم، آن را به دیواره تنور می‌زد. در واقع، حضرت فاطمه (علیهاالسلام) کار یک نانوا را در خانه خود انجام می‌داد. مسلّم این تنها غذایی نبوده است که حضرت فاطمه (علیهاالسلام) برای شوی و فرزندان خردسالش تهیه می‌کرده است. گزارش کمک امام علی (علیه‌السّلام) به حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در پاک کردن
عدس و صدر روایتی که زمینه
تشریع تسبیحات حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را بیان کرده،
برای اثبات این امر کافی است. روشن است که پختن غذا، نیازمند فعالیت‌های متعددی است که از افروختن آتش تا شستشوی ظرفها را در بر می‌گیرد.
شایان گفتن است که آشپزی و طبخ غذا، وظیفه حقوقی زن و از جمله حضرت فاطمه (علیهاالسلام) نبود، اما از کارهای درون خانه به شمار می‌آمد و این به معنای التزام به انجام آن بود. این تعهد شایسته بر پایه توافق اولیه و تقسیم کاری بود که در آغاز زندگی مشترکشان با امام علی (علیه‌السّلام) و به راهنمایی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صورت گرفت و حضرت فاطمه آن را شادمانه پذیرفته بود.
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) حتی در سال‌های پایانی زندگی که خدمتکار وفاداری به نام
فضّه داشت، بخشی از کارها را خود انجام می‌داد تا فضّه نیز به دیگر کارهایش، از جمله عبادت، برسد. امری که نشان‌دهنده و تأیید کننده فراوانی کارهای خانه در آن روزگار است.
فضای درونی خانه، بیش از آن که به فراهم آوردن امور مادی و ظاهری نیاز داشته باشد، به آرامش روحی و آسایش روانی حاکم بر خانه نیازمند است. حضرت فاطمه زمینه تحقق این امر مهم را نیز فراهم آورد و با همه کارهای گوناگون خانه و دشواری بر دوش کشیدن نگاه‌داری و تربیت چهار فرزند، هیچ گاه از همسر بزرگوار خویش و کودکان معصومش غفلت نورزید. او هیچ گاه چیزی از امام علی (علیه‌السّلام) نطلبید که در توان ایشان نباشد «یا ابَا الحَسَنِ، انّی لَاَستَحی مِن الهی ان اُکَلِّفَکَ ما لا تَقدِرُ»
و هیچ گاه با ایشان به ستیز و کشمکش نپرداخت.
برخی روایات تاریخی نیز از اشعاری سخن گفته‌اند که میان ایشان و امام علی (علیه‌السّلام) تبادل شده‌اند. روشن است که زبان
شعر، زبان ملاطفت و احساس است و به تلطیف فضای خانه کمک فراوانی می‌کند. شواهد دیگر بر
شوهرداری نیکوی ایشان را می‌توان در سخنان امام علی (علیه‌السّلام) سراغ گرفت. امام علی (علیه‌السّلام) ایشان را «نِعمَ العَونُ؛
بهترین یاور» خوانده است. و در جایی دیگر فرموده است:
«و لا اغضَبَتنی ولا عَصَت لی امراً، و لَقَد کُنتُ انظُرُ الَیها فَتَنکَشِفُ عَنِّی الهُمومُ وَ الاَحزانُ؛
او، مرا عصبانی نساخت و در کاری، از من نافرمانی نکرد. هنگامی که به او می‌نگریستم، غم‌ها و اندوه‌ها از من برطرف می‌شدند.»
گفتنی است این همدلی و رضایت باطنی تا آخرین لحظه‌های حیات فاطمه (علیهاالسلام) وجود داشته و امام علی (علیه‌السّلام) به هنگام خاک‌سپاری همسرش دردمندانه چنین گفته است:
«اللّهُمَّ انّی راضٍ عَنِ ابنَةِ نَبِیِّکَ؛
بار خدایا! من از دختر پیامبرت راضی هستم.»
نگاهی اجمالی به زندگی
حسنین (علیه‌السّلام) و نیز
حضرت زینب، کارنامه درخشان تلاش و تکاپوی حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را در عرصه تربیت فرزند، در پیشدید همگان قرار می‌دهد. حضرت فاطمه در هر دو بخش تربیت جسمی و روحی، از جان و دل مایه نهاد. ایشان با وجود همه سختی و تنگناها، فرزندانش را خود شیر می‌داد
و آغوش گرم مادرانه خویش را در تمام مدت هشت
سال زندگی مشترکش با امام علی (علیه السلام)، مهد آسایش چهار فرزند ساخت. نگاه‌داری از فرزند، هنگام خانه‌داری و آرد کردن گندم،
خواندن اشعار کودکانه و خطاب‌های مهربانانه و ملاطفت‌آمیز، نیز از دیگر شواهد اهتمام فاطمه به تربیت عاطفی فرزندان خویش است.
اشعاری که با همه سادگی‌شان، روح پرستش خدای یگانه منّان را در جان کودک می‌دمند و از دوستی‌های ناروا پرهیز می‌دهند.
گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که توجه و اهتمام فاطمه (علیهاالسلام) به سرنوشت و تربیت فرزندانش تا آخرین لحظه‌های زندگی‌اش وجود داشته است. ایشان در
وصیت به شویش، از او می‌خواهد که با
امامه، دختر خواهرش
ازدواج کند؛ زیرا او بر فرزندانش مهربان است.
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) به تربیت اجتماعی فرزندانش نیز اهتمام داشت. دعوت از پدر و پذیرایی از ایشان در خانه، یا بردن فرزندان نزد پدربزرگشان، جلوه‌ای از این توجه است. همچنین برخی اسناد تاریخی، گفتگوی علمی حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را با فرزندانش نشان می‌دهد. بر پایه یک متن تاریخی،
امام حسن (علیه‌السّلام) به حضور
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شرفیاب می‌گشته و پس از شنیدن
قرآن و حفط آن، نزد مادر می‌آمده و محفوظاتش را برای او می‌خوانده است.
«اَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (علیه‌السّلام) کَانَ یَحْضُرُ مَجْلِسَ رَسُولِ اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ هُوَ ابْنُ سَبْعِ سِنِینَ فَیَسمَعُ الوَحیَ فَیَحفَظُهُ فَیَاتِی اُمَّهُ فَیُلقِی اِلَیهَا مَا حَفِظَه؛
امام حسن (علیه‌السّلام) در سن هفت سالگی در مجلس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)حاضر می‌شد،
وحی را می‌شنید و حفظ می‌نمود، آنگاه نزد مادرش می‌آمد آنچه را که حفظ کرده بود شرح می‌داد».
برخی روایات، تدبیر حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را برای بیدار نگاه داشتن فرزندانش در
شب قدر، گزارش کرده‌اند که می‌تواند اثبات کننده اهتمام به تربیت دینی در این خانواده معنوی باشد.
این امر، افزون بر مناجات‌ها، نیایش‌ها، نمازها، روزه‌داری، شب‌زنده‌داری و دیگر رفتارهای دینی و صادقانه و خالصانه حضرت فاطمه بوده است که به تنهایی برای تربیت عملی فرزند کافی است.
فاطمه (علیهاالسلام)، یک سرمشق جاودانه برای همه بشریت و در همه عرصه‌های زندگی است. با اینکه او در هزار و چهار صد
سال پیش می‌زیسته، اما هنوز هم یک الگوی تمام عیار و جامع در خانه‌داری، شوهرداری و تربیت فرزند است. امروز ما می‌توانیم با بررسی ژرف رفتار فاطمی در عرصه خانه‌داری، ادعا کنیم که جان مایه این رفتار، مبتنی بر کوششی شبانه‌روزی و آمیخته با مهرورزی به همسر و فرزند بوده است. گوهر نابی که از توجه همه جانبه به تمامی ابعاد زندگی نشأت می‌گیرد. از عبادی دانستن کار در خانه و الهی دیدن کمک به همسر، تا شانه خالی نکردن از فرزندآوری و تربیت او. امروز وظیفه ماست که این گوهر ناب را دریابیم و با سرمشق گرفتن از این الگوی جاودانه، خانه‌های خود را کانون مهرورزی کنیم. جایگاهی مال‌امال از محبت و تلاش و مناسب برای پرورش فرزندانی که راه فرزندان فاطمه را برگزینند و آن راه را تا پایان زندگی و رسیدن به قله‌های
تکامل و تعالی ادامه دهند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سیره خانه‌داری حضرت فاطمه» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۹/۱۲.
