• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سن قانونی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: سن قانونی، معاملات، ازدواج.

پرسش: چرا سن قانونی را هجده سال تمام حساب می‌کنند؟

پاسخ: از آن‌جایی که قانون‌گذار لازم است سن خاصی را به عنوان اماره رشد مطرح کند تا مشکلات عملی در سطح جامعه لازم نیاید، لذا با توجه به عرف و عادت که سن هجده سالگی را به جهت کمال نیروی جسمانی که غالباً در این سن هست و اتمام تحصیلات عمومی که نشانه رشد عقلی و فکری لازم برای زندگی است، نشانه رشد می‌داند، سن هجده سالگی را به عنوان اماره رشد در نظر گرفته است.


طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی مصوب ۱۳۱۴ «نکاح اناث قبل از رسیدن به پانزده سال تمام و نکاح ذکور قبل از رسیدن به هجده سال تمام ممنوع است. بااین‌حال در مواردی که مصالحی اقتضا کند، با پیشنهاد مدعی‌العموم و تصویب محکمه ممکن است، استثنای معافیت از شرط سن اعطا شود؛ ولی در حالی این معافیت نمی‌تواند به اناثی داده شود که کمتر از سیزده سال تمام و به ذکوری شامل گردد که کمتر از پانزده سال تمام دارند.
[۱] حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.
هم‌چنین طبق ماده واحده مربوط به رشد متعاملین مصوب ۱۳۱۳ «اشخاصی که به سن هجده سال شمسی تمام رسیده‌اند، در محاکم عدلیه دولتی و دفاتر اسناد رسمی رشید محسوب می‌شوند، مگر آن‌که عدم رشد آن‌ها به ظرفیت مدعی‌العموم در محاکم ثابت شود.
[۲] حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.


در ماده ۱۲۰۹ و ۱۲۱۰ قانون مدنی نیز مفاد قانون راجع به رشد متعاملین منعکس شده است و ملاک را هجده سال قرار داده است؛ پس از تجدیدنظر و اصلاحات در تاریخ ۱۴/۸/۱۳۷۰ این مواد قانونی به این صورت اصلاح شد: براساس ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی اصلاحی مورخ ۱۴/۸/۱۳۷۰ سن ورود به ازدواج همان سن بلوغ است.
[۳] حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.
و سن بلوغ طبق تبصره ۱ ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی، چنین عنوان شده است «سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نُه سال تمام قمری است».
[۴] حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۲۱۸، مجد، ۱۳۸۲ش.

در ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی نیز آمده است هیچ‌کسی را نمی‌توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود، مگر آن‌که عدم رشد یا جنون او اثبات شده باشد».
[۵] حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۲۱۸، مجد، ۱۳۸۲ش.


پس از بیان مفاد قانون مدنی، در خصوص سن قانونی در معاملات و ازدواج باید عرض کنیم، معیار قرار دادن هجده سال به عنوان سن قانونی «براساس عرف و عادت و مصلحت جامعه است که شخصی را که به سن هجده سال تمام رسیده باشد، رشید فرض می‌کنند و در معاملات و اعمال حقوقی به او آزادی و استقلال می‌دهند و در واقع هجده سال به عنوان اماره رشد در نظر گرفته شده است.
[۶] حقانی، سیدحسین، قاسم‌زاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی، اشخاص و محجورین، ص۱۸۴، سمت، ۱۳۷۸ش.

در متون دینی سن خاصی به عنوان سن رشد معین نشده است. در قرآن مجید تعبیر «بلوغ نکاح»، «رشد» و «اشد» به کار رفته است:

ــ «وَابْتَلُوا الْیَتَامَی حَتَّی اِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ فَاِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا اِلَیْهِمْ اَمْوَالَهُمْ»؛
[۷] نساء/سوره۴، آیه۶.    
یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که به حد نکاح برسند. پس هرگاه آن‌ها را به درک مصالح و زندگانی خود آگاه یافتید (رشید) اموالشان را به آنان بدهید.
ــ «حَتّی یَبْلُغَ اشَّدَهُ ...».
[۸] انعام/سوره۶، آیه۱۵۲.    
[۹] اسراء/سوره۱۷، آیه۳۴.    


۳.۱ - مراد از نکاح

«تعبیر به «اِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ» اشاره به این است که آن‌ها به سر حدی برسند که قدرت به ازدواج داشته باشند و روشن است کسی که قدرت بر ازدواج دارد، قدرت به تشکیل خانواده خواهد داشت و چنان کسی بدون سرمایه نمی‌تواند به اهداف خود برسد. بنابراین آغاز زندگی زناشویی با آغاز زندگی اقتصادی مستقل همراه است».
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۲۷۱ و ۲۷۲، دارالکتب الاسلامیه، ‌۱۳۷۳ش.    
و بلوغ جسمی یا بلوغ فکری و اقتصادی پیوند می‌خورد.

۳.۲ - مراد از رشد

«منظور از رشد نیز تنها رشد جسمانی نیست، منظور این است که رشد فکری و روحی داشته باشند».
[۱۱] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص۳۱۳، صدرا.    


۳.۳ - مراد از اشد

«اشدّ هم به معنای گره محکم است؛ سپس توسعه یافته و به هر گونه استحکام جسمانی و روحانی گفته شده است و منظور از «اشدّ» رسیدن به حد بلوغ است؛ ولی بلوغ جسمانی در این‌جا کافی نیست؛ بلکه باید بلوغ فکری و اقتصادی نیز باشد».
[۱۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ‌ص۱۰۹ و ۱۱۰، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ش.    


۳.۴ - رابطه بلوغ جسمانی با بلوغ فکری

این سه تعبیر بیانگر پیوند و ارتباط بلوغ جسمانی با بلوغ فکری و عقلی است و از‌ آن‌جا که «رشد» یک مفهوم عرفی است و معنای شرعی آن براساس عرف است؛ کما این‌که صاحب جواهر مرحوم محمدحسن نجفی به آن اشاره کرده‌اند که: «والمرجع فيه العرف كما في غيره من الألفاظ التي لا حقيقة شرعية لها ، ولا لغوية مخالفة للعرف»،
[۱۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۴۸، داراحیاء التراث العربی.    
مرجع در معنای «رشد» عرف است، کما این‌که در غیر آن از الفاظی که دارای معنای شرعی و لغوی خاصی مخالف عرف نیستند، این چنین است.

با‌این‌حال از آن‌جایی که قانون‌گذار لازم است سن خاصی را به عنوان اماره رشد، مطرح نماید تا مشکلات عملی در سطح جامعه لازم نیاید، لذا با توجه به عرف و عادت که سن هجده سالگی را به جهت کمال نیروی جسمانی که غالباً در این سن هست و اتمام تحصیلات عمومی که نشانه رشد عقلی و فکری لازم برای زندگی است، نشانه رشد می‌داند، سن هجده سالگی را به عنوان اماره رشد در نظر گرفته است.

۱. صفایی، سیدحسین و قاسم‌زاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی، ص۱۷۷ تا ص۲۱۰، اشخاص و مهجورین، سمت، ۱۳۷۸ش.
۲. صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، ص۷۰ تا ۷۵، دادگستر، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۲۷۰ تا ۲۷۳ و ج۱۲، ص۱۰۹ و ۱۱۰، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ش.

۱. ↑ حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.
۲. ↑ حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.
۳. ↑ حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۱۸۹، مجد، ۱۳۸۲ش.
۴. ↑ حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۲۱۸، مجد، ۱۳۸۲ش.
۵. ↑ حسین نیت، سیدعباس، قانون مدنی، ص۲۱۸، مجد، ۱۳۸۲ش.
۶. ↑ حقانی، سیدحسین، قاسم‌زاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی، اشخاص و محجورین، ص۱۸۴، سمت، ۱۳۷۸ش.
۷. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶.    
۸. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۵۲.    
۹. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۳۴.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۲۷۱ و ۲۷۲، دارالکتب الاسلامیه، ‌۱۳۷۳ش.    
۱۱. ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص۳۱۳، صدرا.    
۱۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ‌ص۱۰۹ و ۱۱۰، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ش.    
۱۳. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۴۸، داراحیاء التراث العربی.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سن قانونی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۱۳.    



رده‌های این صفحه : سن قانونی | فقه | مباحث حقوقی
جعبه ابزار