سلام در نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سلام، نماز.
پرسش: در نماز می‌خوانیم «
السلام علیکم و رحمة الله برکاته» مورد خطاب سلام، چه کسانی‌اند؟
پاسخ:
سلام‌های آخر
نماز از طرف چه کسی صادر می‌شوند؟
اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می‌شود: این سلام‌ها از طرف نمازگزاران بیان می‌شوند؛ اما در واقع این سلام‌ها از ناحیه خداوند صادر می‌شوند، ولی از زبان نمازگزار بیان می‌شوند. و در حقیقت این نمازگزار ترجمان
سخن خداوند است و این توفیق به این
عبد و نمازگزار داده شده است که سخن خداوند را به مخاطبین برسانند.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جواب این سؤال که معنای السلام علیکم امام چیست؟ می‌فرماید: امام مترجم سخن
خداوند است و به اهل جماعت می‌گوید شما از
عذاب روز آخرت در امان هستید.
صدوق در
مقنع فرمود: سپس
سلام بده و بگو: «
اللهم انت السلام و منک السلام و لک السلام و الیک یعود السلام»؛
خداوندا! تو سلامی و سلام از ناحیه توست و سلام بر توست و سلام بر تو برمی‌گردد.
هم‌چنین در
روایات دارد که این سلام‌ها تحت دو هستند.
پس بنابراین این سلام‌ها از ناحیه خداوند و
فرشتگان موکل هستند که از
زبان آن نمازگزار صادر می‌شوند.
در آخر نماز به چه کسانی سلام می‌دهیم؟
به‌طور معمول در آخر نماز، نمازگزار سه سلام می‌دهد:
سلام اول مورد خطابش روشن است که
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌باشد؛ اگرچه در بعضی از
روایات اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله هم ذکر شده‌اند که باید به آنها سلام کرد.
اما جمله دوم عبارت است: «
السلام علینا و علی عباد الله الصالحین»، در این جمله نمازگزار به‌وسیله کلمه علینا هم به خود و هم به دیگر نمازگزاران سلام می‌کند و با کلمه «عباد الله الصالحین» به همه بندگان شایسته خدا سلام می‌کند.
صالحین چه کسانی هستند؟ قرآن گروه‌های مختلفی را جزء صالحین قرار داده؛ از جمله:
خداوند
انبیا را جزء صالحین دانسته و فرموده: «
و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس کل من الصالحین؛
زکریا و یحیی و عیسی و الیاس جز صالحان هستند.» و در آیات دیگر نسبت به انبیاء دیگر آنها را جز صالحین شمرده است.
خداوند کسانی را که به خدا و
روز قیامت ایمان دارند و
امر به معروف و
نهی از منکر می‌کنند و در کارهای
خیر سرعت می‌گیرند، جزء صالحان می‌داند:
«
یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ .»
«
وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ »
و کسانی که
ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند، آنها را در زمره صالحان وارد خواهیم کرد».
از آنجا که جنیان دو گروهند، گروهی که ایمان دارند و گروهی که ایمان ندارند لذا بعضی از جنیان صالح و بعضی غیر صالحند. «
وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ»
«و این‌که در میان ما افرادی صالح و افرادی غیر صالحند».
پس بنابراین کلمه «عباد الله الصالحین» شامل تمام بندگان شایسته خدا می‌شود؛ چون این کلمه، به‌صورت جمع آمده که «ال» هم روی آن آمده که دلالت بر جمیع می‌کند؛ یعنی هرکس که صالح باشد چه انبیا باشند و چه
مؤمنین انسی و چه مؤمنین جنی، نمازگزار بر همه آنها سلام می‌دهد.
«
السلام علیکم و رحمة الله برکاته». در این جمله مخاطب مبهم است؛ اما در روایات مصادیقی از این مخاطب را بیان فرموده‌اند؛ از جمله گفته شده: این سلام‌ها خطاب به ملائکه موکل
انسان هستند. در بعضی روایات گفته شده که این سلام خطاب به تمام
ملائکه و
فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلام‌ها به انبیای الهی است.
و شاید هم بتوان گفت: بعد از آن‌که نمازگزار در سلام اول به خصوص رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ (و اهل بیت) سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شایسته اعم از انبیا و
مؤمنان انسی و جنّی و ملائکه سلام کرد در سلام سوم به‌صورت جمعی به همه آنها سلام می‌دهد و همه را مورد مخاطب خود قرار می‌دهد.
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در مورد
نماز خود در معراج می‌فرماید: چون به خود و اهل بیت خود
صلوات فرستادم استقامت نمودم، دیدم فرشتگان و انبیا و مرسلین پشت سر من صف کشیده‌اند خطاب به من رسید، ای
محمد: بر ایشان سلام کن، پس گفتم: «
السلام علیکم و رحمة الله برکاته». پس
وحی رسید سلام و تحیت منم، و تو و ذریه‌ات
رحمت و
برکات هستید.
فلسفه سلام‌های آخر نماز چیست؟
در مورد فلسفه‌ی سلام‌های آخر نماز، در روایات اشاراتی وجود دارد؛ از جمله:
امام رضا علیه‌السلام در بیان فلسفه این‌که چرا سلام تحلیل نماز است؟ در جواب کسی که از ایشان پرسید: چرا
خداوند سلام را تحلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و
تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد؟ فرمود: چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقان را بر خود حرام کرد و توجه به
خدا و
خالق کرد؛ اما تحلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسان‌ها می‌گویند، سلام است.
و به این سر و معنا هم عرفا اشاره کرده‌اند؛ از جمله
امام خمینی رحمه‌الله می‌فرماید: چون نمازگزار از
مقام سجود که سر سجود
فناست به خود آمد و حالت هوشیاری به او دست داد و از حال
غیبت خلق به حال حضور، رجوع کرد، به موجودات سلام می‌دهد، سلام کسی که از سفر و غیبت برگشته است، پس از این رجوع، اول به
نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله سلام می‌دهد و بعد از آن، به اعیان دیگر موجودات و جمیع
ملائکه خدا و انبیا و مرسلین که در این سفر همراه او بودند سلام می‌کند و
سلامت آنها را از خدا تقاضا می‌کند،... بعد می‌فرماید: کسی که در نماز غایب از خلق نبوده و مسافر الی الله نبوده برای او سلام حقیقت ندارد و جز لقلقة لسان چیزی نبوده... و اگر در نماز که حقیقت
معراج است عروجی حاصل نشد و از بیت نفس خارج نشده، سلام برای او نیست.
۱.
سرّ الصلاة، امام خمینی، ص ۱۰۸.
۲.
هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، ص ۳۰۹.
۳.
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۸۲، ص ۳۰۶.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سلام در نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۷.
