• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سلام نکردن حضرت علی به زنان جوان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کليدواژه: سلام، امام علی، پیامبر اسلام، سیره، زنان جوان.

پرسش: چرا امام علی (علیه‌السّلام) برخلاف پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به زنان جوان سلام نمی‌کرد؟ و اگر در اثر سلام کردن به دختران جوان، به گناه نیفتیم چه اشکالی دارد؟

پاسخ: الف. روایت مورد نظر در منابع مختلف روایی آمده است. ب. تفاوت سیره امام علی (علیه‌السّلام) با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، دلیلش را خود حضرت در روایت بیان می‌کند، و آن این که ممکن است صدای نازک زنان جوان خدای ناکرده موجب وسوسه در نفس شود. شاید تفاوت سن آن حضرت و جوان بودنش نسبت به پیامبر و یا عرف آن زمان باشد. ج. حجاب رایج زنان آن زمان پوشیه نبوده، وانگهی امام (علیه‌السّلام) در روایت تصریح به صدای نازک زنان جوان دارد، با این وصف به طور طبیعی نگاه کردن به چهره آنان منتفی است. د. اگر کسی خواست به این سنت حسنه عمل کند، بهتر آن است که به شیوه امام علی (علیه‌السّلام) باشد؛ زیرا از هرگونه وساوس شیطانی، اتهام و... به دور است.



روایتی از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) نقل شده است: «پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به تمام زنان اعم از پیر و جوان سلام می‌کردند، اما من فقط به سال خوردگان از زنان سلام می‌کنم». درباره این روایت چند سؤال :
الف. اصل روایت چیست و در چه منبعی ذکر شده؟
ب. دلیل این تفاوت روش بین رسول خدا و امیرالمؤمنین چه بوده؟
ج. با توجه به حجاب رایج آن زمان که زنان پوشیه داشتند و نیز با توجه به دستور «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم»، جوان یا پیر بودن زنان از کجا برای حضرت معلوم می‌شده تا بخواهند طبق آن سلام بکنند یا نکنند؟
د. وظیفه ما در این رابطه چیست؟


قبل از پرداختن به اصل پرسش، تذکری در باب سلام کردن در فرهنگ اسلامی ضروری به نظر می‌رسد، و آن این که؛ «سلام» واژه‌ای عربی از ریشه «سلم» معانی متعددی دارد که یکی از آنها صلح ، متضاد جنگ است. این واژه همچنین یکی از اسماء الله است؛ زیرا خدای متعال، سالم از هرگونه نقص و عیب و فنا است.
[۱] لویس معلوف، المنجد، واژه «سلام».



در اسلام به سلام کردن بسیار سفارش شده است و در روایات آمده است که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همواره در سلام کردن از دیگران پیشی می‌گرفت. اعراب حتی در هنگام خداحافظی نیز با گفتن «سلام علیکم» خداحافظی می‌کنند.
همان گونه که می‌دانید، انسان موجودی اجتماعی است که به ارتباط، دوستی و محبت هم نوعان خود احتیاج دارد. سلام کردن اولین مرحله برای ارتباط سالم بین دو انسان است که حاوی پیام‌های متعددی؛ از قبیل دوستی، صمیمیت، محبت، تواضع، دعای خیر، اطمینان دادن به طرف مقابل و... است. لفظ سلام یک واژه بسیار زیبا و پر معنا است که با آن برای مخاطب خود دعای خیر و آرزوی سلامتی داریم و در عین حال به او به اطمینان می‌دهیم که از ناحیه ما هیچ ضرری متوجه او نخواهد شد. در روایات وارده از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) «طلاقة الوجه بالبشر و العطیة و فعل البر و بذل التحیة داع الی محبة البریة؛ سلام عامل افزایش دوستی و محبت دانسته شده است.» بر همین اساس، در اسلام به سلام کردن بسیار سفارش شده است و آن را امر مستحبی دانسته‌اند که از طرف خداوند متعال دارای پاداش بسیار است. اما پاسخ سلام واجب است. امام حسین (علیه‌السّلام) فرمود: «سلام کردن هفتاد ثواب دارد که شصت و نه بخش آن از سلام کننده است و یک بخش آن برای جواب دهنده»؛ زیرا سلام کردن مستحب است، ولی پاسخ آن واجب است. همچنین فرمود: « بخیل کسی است که از سلام کردن دریغ می‌کند». بنابراین، آنچه در روایات آمده است که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همواره در سلام کردن از دیگران پیشی می‌گرفتند و هیچ گاه کسی نتوانست در سلام کردن بر آن حضرت سبقت بگیرد، شاید بدین جهت باشد. از طرف دیگر، آن حضرت اسوه و الگوی مسلمانان بودند، «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیرا» و به آنچه می‌فرمودند خود عمل می‌کردند و با عمل خود مردم را به رعایت دستورات اسلام دعوت می‌کردند تا جامعه اسلامی از نتایج آن بهره مند گردد. در سایه همین دستورات بود که دوستی و محبت بین مسلمانان رواج یافت.


اینک می‌پردازیم به اصل پاسخ به همان ترتیبی که در متن سؤال آمده است:
روایت مورد نظر: «علی بن ابراهیم عن ابیه عن حماد بن عیسی عن ربعی بن عبدالله عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) قال کان رسول الله یسلم علی النساء و یرددن (علیه‌السّلام) و کان امیرالمؤمنین یسلم علی النساء و کان یکره ان یسلم علی الشابة منهن و یقول اتخوف ان یعجبنی صوتها فیدخل علی اکثر مما اطلب من الاجر»؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به زن‌ها سلام می‌کرد و جوابش را می‌دادند، و شیوه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) هم این بود که به زن‌ها سلام می‌کرد و خوش نداشت که به زن‌های جوان سلام کند و می‌فرمود: می‌ترسم آوازش مرا خوش آید، و زیادتر از آن اجری که می‌جویم(گناه) به من رسد. این روایت دارای سند صحیح و در منابع مختلف روایی نقل شده است.
درباره متن این روایت و پرسش‌هایی که مطرح شده، توجه به نکاتی لازم است:

۴.۱ - وسوسه صدای نازک زنان جوان

این که چرا امام علی (علیه‌السّلام) به زنان جوان سلام نمی‌کرد، دلیلش را خود حضرت در ادامه حدیث بیان می‌فرماید، و آن این که ممکن است صدای نازک زنان جوان موجب وسوسه در نفس شود، و آثار منفی آن بیشتر از ثوابی باشد که در سلام کردن به دست می‌آید. در واقع، امام علی (علیه‌السّلام) می‌خواهند به دیگران درس بدهند که در سلام کردن اگر جنس مخالف دختر جوان باشد، بهتر است از سلام کردن به او خودداری نمود تا از خطر لغزش در گناه در امان بود. به دیگر سخن؛ در سلام کردن شایسته است تمام ملاحظات و جوانب رفتاری و اخلاقی رعایت شود. البته این که برخی به زنان جوان سلام می‌کنند و وقتی جواب سلام را می‌شنوند، در دل سلام کننده احساس شهوانی و دل مشغولی ایجاد نمی‌شود، مانعی ندارد؛ این که شارع مقدس چنین احکامی را مقدمه برای نیفتادن در گناه و آثار بد برخی از اعمال قرار داده؛ از آن رو است که همه در یک سطح معرفت و معنویت نیستند. بنابر این، این که برخی در اثر رفتارهایی مانند سلام کردن و معاشرت‌های عادی با زنان دل مشغولی و احساسات شهوانی در او ایجاد نمی‌شود چه بهتر، کسی به او ایرادی نمی‌گیرد. اما از نظر اخلاقی باید این سیره عملی امام علی (علیه‌السّلام) را یک نوع رعایت نکات دقیق دینی و آداب اخلاقی دانست که کار بسیار پسندیده‌ای می‌باشد؛ لذا مراجع تقلید با توجه به این مطالب، سلام کردن به زن جوان را مکروه می‌دانند.
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج۱، ص۲۳۱، محقق و مصحح: علیان نژادی، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.


۴.۲ - تفاوت سن

تفاوت سیره امام علی (علیه‌السّلام) با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شاید به جهت تفاوت سن آن حضرت و جوان بودنش نسبت به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد.

۴.۳ - عرف

ممکن است این تفاوت سیره به خاطر عرف آن زمان باشد؛ یعنی عرف جامعه نمی‌پسندید که یک مرد جوان به زن جوان نامحرم سلام کند. چنان که امروزه در جامعه ما نیز این گونه است. در عرف امروز چنین چیزی مرسوم نیست که یک مرد جوان به زن جوان نامحرم سلام کند. در سنین پیری چون احتمال هرگونه چشم داشتی منتفی است؛ لذا سلام کردن به زنان مسن اشکال ندارد. وانگهی آنچه را که در جامعه ما مرسوم است؛ این است که زنان به مردان سلام می‌کنند حتی زنان مسن به مردان جوان تر از خود.

۴.۴ - زمان و مکان صدور روایت

یکی از مبانی فهم درست حدیث توجه به صدور روایتی در زمان و مکان است؛ یعنی برخی از احادیث برای یک زمان و یا مکان خاصی صادر شده‌اند؛ از این رو، امروزه که ارتباطات و معاشرت‌ها میان مردم گسترش پیدا کرده، همان طوری که در پرسش گفته شده، غالب مردم با سلام کردن به زنان جوان و شنیدن صدای آنها لذت و شهوتی در دل و ذهن ایجاد نمی‌شود. اما باید این را مد نظر داشت که به بهانه سلام کردن به دختران جوان نباید در خیابان هر دختری را دیدیم سلام کنیم؛ چون لزومی ندارد، و از جهت اجتماعی نمود خوبی ندارد.

۴.۵ - پوشیه

اما این که گفته‌اید در آن زمان حجاب رایج زنان پوشیه بوده، باید گفت: این گونه نبوده که در زمان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اکثر زنان با پوشیه در جامعه حاضر می‌شدند

۴.۶ - کم و کوتاه کردن نگاه

آنچه را که در استدلال به آیه شریفه: «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم»؛ به مؤمنان بگو چشمان خود را از نامحرمان بپوشانند، گفته‌اید. «یغضوا» از ماده «غض» (بر وزن خز) در اصل به معنای کم کردن و نقصان است و در بسیاری از موارد در کوتاه کردن صدا یا کم کردن نگاه گفته می‌شود، بنابر این، آیه نمی‌گوید مؤمنان باید چشم هاشان را فرو بندند، بلکه می‌گوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند، و این تعبیر لطیفی است. به این منظور که اگر انسان به راستی هنگامی که با زن نامحرمی روبرو می‌شود بخواهد چشم خود را به کلی ببندد، ادامه راه رفتن و مانند آن برای او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گیرد و چشم خود را پایین اندازد، گویی از نگاه خویش کاسته است و آن صحنه‌ای را که ممنوع است از منطقه دید خود به کلی حذف کرده است.بنابراین، اولا: خطاب آیه به کسانی است که به نامحرم نگاه ادامه دار می‌کنند، نه این که به طور اتفاقی نگاهشان به نامحرم می‌افتد، ثانیا: همیشه این گونه نیست که افراد فقط از طریق نگاه تشخیص داده شوند. چه بسا زنان اگر پوشیه هم داشته باشند از نحوه راه رفتن آنها با یک نگاه اتفاقی بشود تشخیص داد که این زن جوان است یا پیر. امام علی (علیه‌السّلام) نیز مانند دیگران شاید در برخورد در مسیر کوچه و خیابان به طور اتفاقی وقتی نگاهش به زنان می‌افتاد تشخیص می‌داد که این خانم مثلا جوان است یا پیر، و یا در مراجعاتی که زنان به حضرتش داشتند، و یا هنگامی که به در خانه فقرا برای کمک کردن سر می‌زد - طبیعی بود که زنان فقیر بدون سرپرست شهر را می‌شناخت- از این طریق نگاهش به آنها می‌افتاد و از سلام کردن به جوان آنها ابا می‌کرد.

۴.۷ - عمل به شیوه و روش امام

با این توضیحات روشن می‌شود؛ اگر کسی خواست به این سنت حسنه عمل کند، بهتر آن است که به شیوه و روش امام علی (علیه‌السّلام) عمل کند؛ زیرا از هرگونه وساوس شیطانی، اتهام و... به دور است.


۱. لویس معلوف، المنجد، واژه «سلام».
۲. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۵۴، مؤسسه آل البیت، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.    
۳. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۲۴۸، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۴. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۲۴۸، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۵. احزاب/سوره۳۳، آیه۲.    
۶. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۶۴۸، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۷. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۶۹، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۸. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۲۳۵، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.    
۹. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۶۹.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج۱، ص۲۳۱، محقق و مصحح: علیان نژادی، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
۱۱. موسوی خویی، سید ابو القاسم، موسوعة الامام الخوئی، ج۳۲، ص۸۴ - ۸۵، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۲. نور/سوره۲۴، آیه۳۰.    
۱۳. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۴۳۷، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ بیست و یکم، ۱۳۸۱ش.    



پایگاه اسلام کوئست برگرفته از مقاله «سلام نکردن حضرت علی به زنان جوان» تاریخ بازیابی ۱۳۹۲/۰۸/۱۱.    



جعبه ابزار