• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

روایت رفع القلم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حدیث رفع القلم.

پرسش: در مورد روایت «رفع القلم» توضیح دهید و این‌که بعضی در ایام عید الزهرا ـ (سلام‌الله‌علیها) ـ به آن تمسک می‌جویند، چه‌گونه توجیه می‌شود؟

پاسخ: دو گونه حدیث رفع القلم در جوامع روایی نقل شده است: یکی آن‌چه که در بین فقها به نام حدیث رفع معروف است و در موارد مختلف به آن استدلال کردند؛ اما دومین حدیث رفع القلم که بسیار هم مفصل است، مرحوم شیخ حسن بن سلیمان حلّی یکی از شاگردان شهید اول در کتاب (المحتضر) در مورد عیدالزهرا (سلام‌الله‌علیها) نقل کرده و مرحوم مجلسی هم آن حدیث را از همان کتاب نقل نموده است.



خوشحالی و سرور و هم‌چنین حزن و ‌اندوه دو حالتی هستند که عارض بر انسان می‌شوند، و جزء طبیعت هر انسانی است که برای بعضی کارها خوشحال و برای بعضی کارها ناراحت و محزون می‌شود و بعضی اوقات با شنیدن حرفی یا دیدن کاری این دو حالت برای او رخ می‌دهد.


اما در مورد سؤال باید گفت: که دو گونه حدیث رفع القلم در جوامع روایی نقل شده است:

۲.۱ - حدیث اول

یکی آن‌چه که در بین فقها به نام حدیث رفع معروف است و در موارد مختلف به آن استدلال کردند که مرحوم شیخ صدوق در کتاب خصال چنین نقل می‌کند:

حدثنا احمد بن محمد بن یحیی العطار رضی الله عنه قال: حدثنا سعد بن عبدالله، عن یعقوب بن یزید، عن حماد بن عیسی، عن حریز بن عبدالله.عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) قال: قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم): رفع عن امتی تسعة: الخطا، و النسیان، و ما اکرهوا علیه، و مالا یعلمون، و ما لا یطیقون، و ما اضطروا الیه ... .

حریز بن عبدالله با واسطه‌هایی که نقل شده، از امام صادق (علیه‌السلام) روایت می‌کند که پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «نُه چیز از امت من برداشته شده است: خطا، فراموشی، کاری که بر آن مجبور شده است، آن‌چه را که نمی‌دانند و آن‌چه را که طاقت ندارند و آن‌چه بر آن مضطر شده‌اند».

۲.۱.۱ - سند حدیث

این حدیث از نظر سند مشکلی ندارد؛ چون که با سندهای دیگر هم نقل شده، علاوه بر این می‌توان گفت که تقریباً همه فقهای امامیه و بسیاری از فقهای اهل سنت هم در موارد مختلف به آن استدلال کردند و اگر از نظر سند مورد خدشه بود، به این حدیث استدلال و احتجاج نمی‌کردند.

۲.۲ - حدیث دوم

اما دومین حدیث رفع القلم که بسیار هم مفصل است، مرحوم شیخ حسن بن سلیمان حلّی یکی از شاگردان شهید اول در کتاب (المحتضر) در مورد عیدالزهرا (سلام‌الله‌علیها) نقل کرده و مرحوم علامه مجلسی هم آن حدیث را از همان کتاب نقل نموده است.
در ضمنِ آن حدیث آمده است که خداوند به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «امرت الکرام الکاتبین ان یرفعوا القلم عن الخلق کلهم ثلاثة ایام من ذالک الیوم؛ به کرام الکاتبین دستور دادم که رفع قلم کنند از تمام خلائق تا سه روز؛ یعنی برای آن‌ها گناه ننویسند».

۲.۲.۱ - مرسل بودن حدیث

ظاهراً این روایت مرسله است؛ چون در آن کتاب همه اسناد این خبر نقل نشده و روایت مرسله چندان اعتباری ندارد.

۲.۲.۲ - جشن عیدالزهرا

بر فرض این‌که سند حدیث درست باشد، آن‌چه که مسلم است این است که در مجالس جشن و سرور ـ چه در ایام عیدالزهرا (سلام‌الله‌علیها) و چه در غیر این ایام ـ کارهایی که برخلاف دستورات دینی باشد، به هیچ عنوان مجاز نیست و اگر کسی به این بهانه بخواهد کار خلاف انجام دهد، هیچ عذری از او پذیرفته نیست. گرچه بسیاری از علمای شیعه مانند مرحوم میرزای قمی، صاحب جواهر، مرحوم بروجردی و دیگران در مجالس جشن عیدالزهرا (سلام‌الله‌علیها) شرکت می‌کردند و مشوق کسانی بودند که این مراسم را برگزار می‌کردند؛ ولی هیچ کدام از علمای بزرگوار اجازه کار خلاف را به هیچ کس ندادند.

۲.۲.۲.۱ - دیدگاه صاحب جواهر

مرحوم صاحب جواهر فرمودند: در فضیلت و شرافت و برکت این روز (عیدالزهرا (سلام‌الله‌علیها)) خبری را یافتم که منسوب به پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است و این‌که این روز، روز سرور و خوشحالی پیامبر و آل‌پیامبر است.
[۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۵، ص۴۳، دارالکتب اسلامیه، آخوندی.
در بین شیعیان شایع است که در این روز عمر به قتل رسیده است.
[۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۱، ص۱۱۹، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴.
(و مهم‌ترین علت شادی در این روز به امامت رسیدن امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)) می‌باشد.


لازم به ذکر است که یکی از فروعات دینی، تبری و برائت از دشمنان خدا و پیامبر و ظالمین در حق پیغمبر و خلق خداست و حتی در این عصر هم مسئله برائت و تبری از ظالمان مطرح است؛ به عنوان مثال در ایام برگزاری مراسم حج، این موضوع و برائت از مشرکان مورد توجه خاص امام و مقام معظم رهبری و نمایندگانشان و حجاجی که به مکه معظمه مشرف می‌شوند، قرار دارد و سخت به آن پایبند هستند و در همه زمان‌ها بیزاری از ظلم و ظالم در بین طرف‌داران حق شایع بوده و خواهد بود.


۱. المحتضر، ص۴۵-۵۵، حسن بن سلیمان حلی، ناشر: منشورات چاپ خانه حیدریه نجف.
۲. بحارالانوار، ج۳۱، ص۱۱۹ـ۱۲۹، محمدباقر مجلسی، ناشر: دارالرضا، بیروت.


۱. شیخ صدوق، محمد بن علی، خصال، ص۴۱۷، ح۹، قم، جامعه مدرسین.    
۲. حلی، حسن بن سلیمان، المحتضر، ص۵۱، نجف اشرف، چاپ‌خانه حیدریه، چاپ اول، ۱۳۷۰.    
۳. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۵، ص۴۳، دارالکتب اسلامیه، آخوندی.
۴. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۱، ص۱۱۹، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روایت رفع القلم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۱.    



جعبه ابزار