رجزخوانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: رجزخوانی، سرود.
پرسش: آیا مسلمانان هنگام جنگ خندق، اقدام به آوازخوانی می‌کردند؟ و آیا این موضوع، پیشنهادی از جانب
سلمان فارسی به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بود؟
پاسخ: نوعی از سرود حماسی به نام "
رجزخوانی" در تاریخ عرب، ریشه‌ای دیرینه داشته و در جنگ‌های اسلامی نیز از آن استفاده شده و مورد تأیید صریح یا ضمنی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ قرار گرفته است. چنین رویکردی، ابتکار سلمان فارسی یا ایرانیان نبوده؛ بلکه بیشتر
اقوام از جمله اعراب مدت‌ها قبل از
جنگ خندق بدان مبادرت می‌کردند. با این وجود، "آوازخوانی" از نوع گناه‌آلود آن، نه در این جنگ و نه در دیگر جنگ‌های پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از طرف ایشان مورد استفاده قرار نگرفته است؛ بلکه در پاره‌ای موارد دشمنان ایشان، اقدام به این کار غیر اخلاقی می‌کردند.
نوعی از سرودخوانی که اعراب، آن را "رجز" می‌نامیدند، جهت تقویت روحیه شخصی و گروهی، همواره در جنگ‌ها مرسوم بوده و سپاهیان
اسلام نیز از آن استفاده می‌کردند. جنگ خندق نیز استثنایی از دیگر موارد نبوده و مستنداتی در
تاریخ وجود دارد که رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و دیگر مسلمانان در آن جنگ به خواندن سرودهای حماسی و دینی مشغول بودند که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌کنیم:
براء بن عازب نقل می‌کند که پیامبر گرامی اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در جنگ احزاب (خندق)، همراه ما خاک بر‌می‌داشت، تا جایی که تمام پوست شکمش خاک‌آلود شده بود و همان‌طور که کار می‌کرد، این
سرود را با صدای بلند می‌خواند:
لَاهُمَّ لَوْلَا أَنْتَ لَمَا اهْتَدَیْنَا ••• وَ لَا تَصَدَّقْنَا وَ لَا صَلَّیْنَا
فَأَنْزِلَنْ سَکِینَةً عَلَیْنَا ••• وَ ثَبِّتِ الْأَقْدَامَ إِنْ لَاقَیْنَا
إِنَّ الْأُولَی قَدْ بَغَوْا عَلَیْنَا ••• إِذَا أَرَادُوا فِتْنَةً أَبَیْنَا.
یعنی: خدایا، اگر تو نبودی ما رستگار نمی‌شدیم. نه صدقه‌ای در کار بود و نه نمازی!. ای خدا! آرامش را بر دل‌های ما فرو ریز و اگر وارد جنگی شدیم، گام‌هایمان را استوار گردان. دشمنانمان بر ما تجاوز آوردند. اگر آنان فتنه‌گرند ما از آن به دوریم.
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در همان جنگ،
خاک را در زنبیل‌هایی حمل می‌کرد و یاران او سرود می‌خواندند و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز سرودی را زمزمه می‌نمود:
هذا الجمال لا جمال خیبر ••• هذا أبر ربنا و أطهر
اینها ثروتند و نه بارهای خیبر! خدایا اینها پاک‌تر و پاکیزه‌ترند!
رسول خدا هنگامی که در حال کندن خندق بود، چنین می‌سرود:
بسم الله و به هدینا ••• و لو عبدنا غیره شقینا ••• حبذا ربا و حبذا دینا
به نام خدا که با او رستگار شدیم؛ و اگر غیر او را می‌پرستیدیم، گمراه بودیم. چه خوب خدایی و چه خوب دینی!
در همان زمان، بنوسلمه (گروهی از یاران پیامبر) که گوشه‌ای از خندق را حفر می‌کردند نیز، در حال سرود خواندن بودند.
اگر آن‌چه در پرسش فوق بدان اشاره شده، ناظر به همین شیوه از سرودخوانی جنگی باشد، در پاسخ باید گفت: آری! چنین سروده‌هایی در جنگ خندق و دیگر جنگ‌ها خوانده می‌شد؛ البته با مروری اجمالی در کتب تاریخی به مستندی دست نیافتیم که ابتکار این رفتار حماسی به دست سلمان فارسی بوده است و اساسا چنین فرضی بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا چنان‌چه بیان شد، رجزخوانی ریشه‌ای دیرین در
فرهنگ عرب داشته و جنگ خندق، آغاز آن نبوده است.
اما درهرحال، طبیعی است که خواندن سرودهای حماسی نقش انکارناپذیری در تقویت روحیه جنگ‌جویان داشته و در جنگ‌های اسلامی نیز وجود داشته است و اگر شما از "آوازخوانی" مسلمانان، همین رویکرد جنگی را مدنظر دارید، پاسختان مثبت است.
اما اگر "آوازخوانی" را به رفتار گناه‌آلودی که در برخی جوامع مرسوم است، تعبیر نمایید، چنین رفتار و کرداری نه در جنگ خندق و نه در هیچ جنگ دیگری که در حضور یا به فرمان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ رخ داده، از طرف مسلمانان اتفاق نیفتاده است. البته دشمنان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با استفاده از این شیوه‌های غیر اخلاقی، در‌صدد تقویت روحیه سربازان خود بودند که نمونه‌ای در ذیل می‌آید:
به‌عنوان نمونه مشرکان قریش در جنگ احد گروهی از
زنان را (به سرپرستی هند همسر
ابو‌سفیان و مادر
معاویه) همراه خود به
جنگ آورده بودند که آنان بر دف زده و می‌خواندند:
نحن بنات طارق نمشی علی النمارق ••• إن تقبلوا نعانق أو تدبروا نفارق ••• فراق غیر وامق
ما دختران
ستاره زهره‌ایم! بر فرش‌های گران‌بها پا می‌گذاریم! اگر پیروز شوید، با شما هم‌آغوش می‌شویم و اگر فرار کنید، از شما دوری خواهیم گزید و دیگر دوستتان نخواهیم داشت!
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بعد از مشاهده چنین رفتاری، این‌گونه فرمودند: پروردگارا! به تو پناه می‌بریم و در راه تو می‌جنگیم. خدا برای من کافی است و او بهترین پشتیبان من است.
پایگاه اسلام کوئست.
