• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: نفس اماره، شیطان.
پرسش: راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان چیست؟
پاسخ: تفکر، عزم، مشارطه و مراقبه و محاسبه و مواخذه، معالجه مفاسد اخلاقی، داشتن استاد، استفاده از ایام الله، هم‌نشینی با خوبان، رفق و مدارا و دعا و توسل از عوامل مبارزه با نفس اماره و شیطان است.



یک سال دیگر از عمر گذشت جوانان رو به پیری و پیران رو به مرگ پیش می‌روند. در این یک سال می‌دانیم چقدر تحصیل کرده و درس خوانده‌ایم لکن راجع به تهذیب نفس، مقابله با نفس اماره چه کرده‌ایم و چه قدم مثبتی برداشته‌ایم تا نیرو و اراده جوانی هست می‌توان هواهای نفسانی را از خود دور ساخته و به جنگی سخت با نفس و شیطان رفت چرا که قلب جوان لطیف و ملکوتی است و انگیزه‌های فساد در آن ضعیف می‌باشد لیکن هر چه سن بالاتر رود ریشه گناه در قلب قوی‌تر و محکم‌تر گردد تا جایی که کندن آن از دل ممکن نیست.
[۱] جهاد اکبر، امام خمینی (ره)، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۳۷۲، ص۶۸.



و برای پیروزی در این میدان و غلبه بر نفس راه‌هایی است که ما به عمده آن‌ها می‌پردازیم.

۲.۱ - تفکر

شرط اول مجاهده با نفس و حرکت به سوی خداوند تفکر است یعنی انسان هر روز مقداری تفکر کند در اینکه آیا خداوند متعال که او را در این دنیا آورده و تمام اسباب آسایش او را فراهم آورده، وظیفه ما در مقابل این همه لطف چیست؟ آیا تمام این الطاف برای شهوات و هواهای نفسانی ما است یا مقصود دیگری در کار است؟ اگر انسان عاقل، لحظه‌ای فکر کند مقصود خداوند را می‌فهمد که همان تزکیه و تهذیب نفس انسان می‌باشد.
[۲] چهل حدیث، امام خمینی (ره)، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ بیستم، ۱۳۷۸، ص۶ و ۷، با تغییرات.


۲.۲ - عزم

یعنی تصمیم بر ترک گناهان و انجام واجبات بگیری تصمیم و اراده‌ای قاطع و سخت چرا که قدم در راهی نهادی که دارای مشکلات و سختی‌های زیادی می‌باشد که بدون صبر و عزم نمی‌توان به مقابله با آن‌ها برخواست و سالک و مجاهد بایست به حول و قوه خداوند چنان عزمی داشته باشد
[۳] رساله لب اللباب، علامه تهرانی، نشر علامه طباطبایی، چاپ نهم، مشهد، ص۱۰۵.
که در مقابل همه مشکلات بایستد و بر آن‌ها فائق آید. حضرت امام خمینی (ره) دراهمیت عزم از استاد خویش نقل کرده‌اند که ایشان عزم را جوهره انسانیت و میزان امتیاز انسان دانسته‌اند و فرموده اند بیشتر از هر چیز گوش دادن به موسیقی، ‌عزم و اراده را ضعیف می‌کند.
[۴] چهل حدیث، امام خمینی (ره)، ص۷.


۲.۳ - مشارطه، مراقبه، محاسبه و مواخذه

این چهار عمل از اهمیت حیاتی برخوردار بوده و از لوازم سیر الی الله می باشد و از حضرت امام موسی ـ علیه‌السلام ـ نیز نقل شده که فرموده‌اند: هرکس که هر روز یک بار اعمال خود را محاسبه نکند از ما نیست.
مشارطه آن است که در اول روز شرط کند که امروز گناهی انجام نخواهد داد و این مطلب را تصمیم بگیرد و معلوم است که یک روز گناه نکردن کاری است آسان و سهل و می‌توان به راحتی از عهده‌اش بر آمد.
پس از مشارطه باید وارد مراقبه شوی یعنی در تمام مدت متوجه عمل به شرط خود باشی و پیوسته مراقب اعمال و احوال خود باشی تا مرتکب گناهی نشوی و اگر در دلت افتاد که مرتکب خلاف شوی بدان که این از شیطان است پس به آن لعنت کن و به خداوند متعال پناه ببر.
و به همین حال مراقب باشی تا موقع محاسبه که آخر شب وقتی اختصاص دهی و در آن وقت که به تمام کارهای شبانه روز خود رسیدگی نمایی و حساب نفس را بکنی که در این روز مرتکب گناه شده یا نه.
اگر گناهی مرتکب نشده باشد شکر خدا کن و بدان که یک قدم پیش رفتی و منظور نظر الهی شدی و امید است کار برای تو سهل و آسان شود و آن وقت است که اطاعت خداوند و ترک معاصی برایت شیرین خواهد شد و اگر مرتکب گناه شده باشد باید خود را مواخذه کنی و از خداوند بخواهی و بنا بگذاری که فردا مردانه عمل کنی و به همین حال باشی تا خدای تعالی ابواب توفیق و سعادت را بر روی تو باز کند.

۲.۴ - معالجه مفاسد اخلاقی

بهترین علاج‌ها که علما اخلاق و اهل سلوک برای معالجه مفاسد اخلاقی فرموده‌اند این است که هر یک از اخلاق‌های زشت را که در خود می‌بینیم در نظر بگیریم و بر خلاف آن تا مدتی مردانه اقدام کنیم، و بر ضد آن رذیله رفتار کنیم و از خدای تعالی در هر حال توفیق طلب کنیم مسلماً بعد از مدتی آن خُلق زشت رفع خواهد شد.
مثلا بدخلقی با دیگران را در نظر بگیریم و در صدد برآئیم هر وقت ناملایمی پیش آمد و آتش غضب شعله ور شد برخلاف نفس اقدام کرده عاقبت و نتیجه این خلق را متذکر شویم و در باطن شیطان را لعن کنیم و ملایمت به خرج دهیم اگر چنین رفتار کنیم بعد از چند مرتبه آن خلق به کلی عوض شده و خلق نیکو در وجودمان ساکن خواهد شد.
[۶] چهل حدیث، ص۲۵.


۲.۵ - استاد

در زمینه تهذیب و تزکیه نفس و اصلاح اخلاق برنامه تنظیم کنید استاد برجسته در زمینه اخلاق برای خود معین نمایید. جلسه وعظ و پند و نصیحت تشکیل دهید. بدون استاد (با واسطه و بی‌واسطه) نمی‌توان مهذب شد چطور شده برای هر علم در دنیا استاد و مدرس لازم است لیکن علوم معنوی و اخلاقی که هدف بعثت انبیاء و از لطیف‌ترین و دقیق‌ترین علوم است به تعلیم و تعلم نیازی ندارد؟ (بدون معلم اخلاق، نتیجه حاصل نمی‌گردد).
[۷] جهاد اکبر، ص۲۳.


۲.۶ - استفاده از ایام الله

برای خودسازی و تهذیب ماه‌هایی همچون رجب، شعبان و ماه مبارک رمضان فرصت بسیار خوبی است و در این ماه‌ها است که درهای رحمت الهی به روی بندگان باز و شیاطین در غل و زنجیر به سر می‌برند و اصلاح نفس در این ماه‌های مبارک آسان‌تر است.
[۸] جهاد اکبر، ص۴۰.


۲.۷ - همنشینی با خوبان

از دوستی با رفقای بد و شرور دوری کن و دوستان خوب برای خودت انتخاب کن زیرا که صحبت با هرکس اثری عظیم در اتصاف به اوصاف او و تخلق به اخلاق او دارد. چرا که طبع انسان دزد است و آنچه مکرر از دیگران ببیند اخذ می‌کند.
[۹] معراج السعاده، ملا احمد نراقی، نشر هجرت، چاپ پنجم، ۱۳۷۷، ص۶۵.

و همچنین می‌توانی از دوستان خود، معایب خود را بپرسی و بهتر آنکه یکی از دوستان متدین و رازدار و مهربان را از میان ایشان اختیار کنی و با او عهد نمایی که مراقب احوال تو باشد. تو را از معایب خبردار کند و چون تو را بر عیبی آگاه سازد شاد و خوشحال گردی و در صدد رفع آن برآیی.
[۱۰] معراج السعاده، ص۶۸.


۲.۸ - رفق و مدارا

و این نیز از مهم‌ترین امور سلوک است چه اندک غفلتی در این امر سبب می شود که علاوه بر آنکه سالک از ترقی و سیر باز می‌ماند بلکه برای همیشه به کلی از سفر زده خواهد شد. سالک در ابتدای سفر خود چون شور و شوق وافری دارد تصمیم می‌گیرد که اعمال عبادی زیادی انجام دهد و به هر عملی دست زند این طرز عمل علاوه بر اینکه مفید نیست زیان آور هم هست چون در اثر تحمیل اعمال زیاد بر نفس، نفس عکس العمل نشان داده و اعمال عبادی را پس می‌زند و دیگر میلی برای عبادت در خود نمی‌یابد.
[۱۱] رساله لب اللباب، ص۱۰۶.

بنابراین سالک وقتی مشغول عبادت مستحبی است با آنکه میل و رغبت دارد بایست دست از عمل بکشد تا میل و رغبت به عبادت در او باقی مانده همیشه خود را تشنه عبادت ببیند و به طور کلی عبادت موثر در سیر و سلوک فقط و فقط ناشی از میل و رغبت است.
[۱۲] رساله لب اللباب، ص۱۰۷.


۲.۹ - دعا و توسل

و این اهم امور و تاثیر گذارترین آن‌هاست و به جرات می‌توان گفت کسی بدون آن نمی‌تواند به مقصد برسد و آن اینکه در هر حال به خود امیدی نداشته باشی که از غیر خدای تعالی کاری بر نمی‌آید پس از خدای خود بخواهی که تو را در این راه دستگیری نماید و با عجز و زاری و در خلوت از خداوند متعال بخواه که تو را در این مقصد همراهی نماید و رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و آل بیت طاهرینش ـ علیهم‌السلام ـ را شفیع قرار ده که خداوند به تو توفیق عنایت فرماید و در لغزشگاه‌هایی که هست تو را دستگیری نماید.
[۱۳] چهل حدیث، ص۹ و ۸.

« قَد اَفْلَحَ مَنْ زَکّیها و قَدْ خابَ مَنْ دَسَّها»؛ که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است.


• تذكرة المتقين، حاج شيخ محمد بهاري همداني، نشر نهاوندي.
• چهل حديث، امام خميني (ره)، نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)
• جهاد اكبر، امام خميني (ره)، نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)
• رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم، مقدمه و شرح علامه تهراني، نشر علامه طباطبايي.
• رساله لب اللباب، علامه تهراني، نشر علامه طباطبائي.


۱. جهاد اکبر، امام خمینی (ره)، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۳۷۲، ص۶۸.
۲. چهل حدیث، امام خمینی (ره)، نشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ بیستم، ۱۳۷۸، ص۶ و ۷، با تغییرات.
۳. رساله لب اللباب، علامه تهرانی، نشر علامه طباطبایی، چاپ نهم، مشهد، ص۱۰۵.
۴. چهل حدیث، امام خمینی (ره)، ص۷.
۵. مستدرک الوسائل، محدث نوری، نشر آل البیت علیهم‌السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ قمری، ج۱۲، ص۱۵۳.    
۶. چهل حدیث، ص۲۵.
۷. جهاد اکبر، ص۲۳.
۸. جهاد اکبر، ص۴۰.
۹. معراج السعاده، ملا احمد نراقی، نشر هجرت، چاپ پنجم، ۱۳۷۷، ص۶۵.
۱۰. معراج السعاده، ص۶۸.
۱۱. رساله لب اللباب، ص۱۰۶.
۱۲. رساله لب اللباب، ص۱۰۷.
۱۳. چهل حدیث، ص۹ و ۸.
۱۴. شمس/سوره، آیه۹ و ۱۰.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان».    







جعبه ابزار