• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

راه‌های رسیدن به خداوند

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: خدا، انسان، راه رسیدن، نفوس، خلایق

پرسش: آیا واقعاً راه‌های رسیدن به خداوند به عدد نفوس خلایق است؟!

پاسخ: شهرت این گفتار به حدّی است که کمتر کسی درباره صحّت و سقم آن، و یا انتسابش به پیشوایان معصوم (علیه‌السّلام)، سخن به میان آورده است. بیشتر دانشمندان و اهل معرفت که می‌خواهند از رابطه بین انسان و خدا سخن بگویند، به این جمله استناد می‌کنند.



عبارت «الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق‌؛ راه‌های رسیدن به خدا، به تعداد تک تک افراد مخلوقات است»، سخن مشهوری است که برخی آن‌را به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت داده‌اند،
[۱] آملی، سید حیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص۹۵، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
و برخی هم آن‌را صرفاً یک اعتقاد و سخن صحیحی از سوی عارفان ‌شمرده‌اند.
[۲] ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ج۱، ص۱۵۵، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
[۳] رازی دایه، نجم الدین، منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین، ص۲۳۰، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
شهرت این گفتار به حدّی است که کمتر کسی درباره صحّت و سقم آن، و یا انتسابش به پیشوایان معصوم (علیه‌السّلام)، سخن به میان آورده است. بیشتر دانشمندان و اهل معرفت که می‌خواهند از رابطه بین انسان و خدا سخن بگویند، به این جمله استناد می‌کنند. عارفان و صوفیان و فیلسوفان، این سخن را همواره بر زبان داشته و نقل محافل خود می‌دانند.


به مقداری که ضرورت اقتضا می‌کرد و در پرده‌برداری از این ابهام لازم بود، در منابع حدیثی جست‌وجو نمودیم، ولی در سخنان پیشوایان معصوم (علیه‌السّلام)، هیچ اثری از این سخن نیافتیم. آنچه یافتیم این بود که، منشا پیدایش، و شیوع و اشتهار این سخن، عرفا و اهل معرفت می‌باشند. این گفتار؛ در بین عرفا، به گونه‌های مختلفی نیز بیان شده است.
[۵] ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ج۱، ص۱۵۵.
(مانند: «السّبیل الی الله کثیر»)
گذشته از عارفان، گروهی دیگر از‌ اندیشمندان بزرگ فلسفه و حدیثی و اخلاق نیز به آن استناد کرده و یا در راستای آن، سخن گفته‌اند؛ مانند: علامه مجلسی، ملاهادی سبزواری،
[۷] سبزواری، ملاهادی، شرح اسماء الحسنی، ج۱، ص۶۶۰، دانشگاه تهران‌، چاپ اول، ۱۳۷۲ش‌.‌
فیض کاشانی.


به هر حال؛ از سخن «الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق»، می‌توان چند معنا و مفهوم برداشت کرد؛ از جمله:
۱. هر چه در آسمان و زمین است همه نشانه خدا هستند؛ لذا با تفکر در آنها می‌توان به خدای متعال رسید.
۲. در سایه شریعت و راهنمایی امامان معصوم (علیه‌السّلام) انسان می‌تواند از وسایل مختلفی برای تقرب الی الله استفاده کند. به دیگر سخن؛ انبیا و اولیا آمده‌اند تا انسان را به خدا دعوت کنند، و از نقطه نظر باطن و وجدان گذشته، از خارج برنامه‌ای برای او قرار دهند که انسان بر اساس آن برنامه عمل کند و به مقصود برسد. آن راه‌هایی را هم که برای وصول به مقصود معیّن کرده‌اند مختلف است.
[۹] تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج‌۸، ص۱۷، مشهد، ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم، ۱۴۲۳ق.

۳. هر موجودی به جهت نفسانیّت خاصّی که دارد یک راه بخصوص از باطن خود به خدا دارد.
[۱۰] تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج‌۸، ص۱۷، مشهد، ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم، ۱۴۲۳ق.



نجم الدین رازی دایه، در منازل السائرین در ذیل این گفتار می‌گوید: راه‌های زیادی که وجود دارد به طور کلی بر سه نوع می‌توان تقسیم کرد:

۴.۱ - راه صاحبان معاملات

راه صاحبان معاملات (کسانی که برای رسیدن به ثواب، اعمال نیک انجام می‌دهند)؛ مانند زیاد خواندن نماز، گرفتن روزه، تلاوت قرآن، حج و جهاد و سایر اعمال. کسانی که تنها خواسته‌اند از این راه به خدا برسند به زمان طولانی نیاز داشته‌اند.

۴.۲ - راه ریاضت‌پیشه‌گان

راه مجاهدان و ریاضت‌پیشه‌گان در اخلاق، تزکیه نفس، تصفیه قلب از بدی‌ها، تخلیه روح و سعی در رسیدن به هر آنچه که موجب آبادانی باطن انسان می‌شود. این طریقت ابرار است. کسانی که از این راه به خدا رسیده‌اند، بیشتر از گروه اول هستند. ولی کمتر انسان‌هایی این‌گونه به خدا رسیده‌اند.

۴.۳ - راه اهل محبت

راه سائرین الی الله و طائرین بالله و آن راه اهل محبت با جذبه الهی است. کسانی که از این راه خواسته‌اند به خدا برسند، در ابتدای راه زیاد بودند اما کمتر کسانی به نهایت این راه رسیدند.
[۱۱] منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین، ص۲۳۰



ناگفته نماند؛ درباره این سخن عارفان باید به دو نکته توجه داشت:
الف. منظور از رسیدن به خدا، ارتباط فیزیکی با خدا نیست، بلکه رستن از عالم ماده و ناسوت، و خود را در عالم لاهوت یافتن و از هرگونه تعلّقات مادّی فارغ شدن، و هیچ چیز جز خدا ندیدن است.
ب. یافتن این طریق و راه‌ها، جز با تعیین الهی و امر خدا و با کلام خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیه‌السّلام) پذیرفته نیست؛ زیرا وقتی خداوند، بندگان خود را به چنین وصولی مامور کرده است، باید خودش راهی را برای این وصول، تعیین کند. به‌علاوه؛ عرفان امری جدای از دین و مذهب نیست، بلکه همان حقیقت و باطن دین است. بنابراین، برنامه عملی عرفان هم به طور زیربنائی چیزی جز شریعت نیست، با این تفاوت که شریعت با نور معرفت عرفان ابعاد عمیق‌تری پیدا کرده و سالک را به هدفی بالاتر رهنمون می‌شود.


۱. آملی، سید حیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص۹۵، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
۲. ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ج۱، ص۱۵۵، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۳. رازی دایه، نجم الدین، منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین، ص۲۳۰، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
۴. ابو عبد الرحمن سلمی، محمد بن الحسین، طبقات الصوفیة، ص۳۵۲، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.«الطّرق الی الله عزّ و جلّ بعدد المؤمنین».    
۵. ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ج۱، ص۱۵۵.
۶. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۶۴، ص۱۳۷، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.    
۷. سبزواری، ملاهادی، شرح اسماء الحسنی، ج۱، ص۶۶۰، دانشگاه تهران‌، چاپ اول، ۱۳۷۲ش‌.‌
۸. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج‌۴، ص۵۹، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۹. تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج‌۸، ص۱۷، مشهد، ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم، ۱۴۲۳ق.
۱۰. تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج‌۸، ص۱۷، مشهد، ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم، ۱۴۲۳ق.
۱۱. منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین، ص۲۳۰



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «راه‌های رسیدن به خداوند»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۷.    



جعبه ابزار