راه‌های تمرکز حواس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تمرکز حواس.
پرسش: راه‌های تمرکز حواس خصوصاً در درس خواندن را توضیح دهید؟
پاسخ:
نور و گرمای خورشید در حالت عادی آن‌قدر گرم و سوزاننده نیست که اشیا و افراد را بسوزاند و
آتش بزند؛ ولی اگر همین نور را در مقابل صفحه‌ای به نام ذره‌بین (عدسی) قرار دهیم، اشعه پراکنده را بر یک نقطه جمع می‌کند و همین جمع شدن باعث سوزاندن می‌شود.
حواس ما هم در حالت پراکندگی و آشفتگی کارآیی چندان ندارد؛ اما با متمرکز کردن آن‌ها می‌توانیم اعجاب‌انگیز‌ترین کارها را انجام دهیم. تمرکز یکی از زیباترین ابزارهای کام‌یابی و موفقیت است که خالق مهربان به
انسان عنایت فرموده. با تمرکز می‌توان عالی‌ترین کمالات معنوی را کسب نمود و بالاخره تمرکز توانایی شگفت‌انگیزی به انسان می‌دهد که در تصور او نمی‌گنجد.
تمرکز حواس، حالتی ذهنی و روانی است که در آن، تمام قوای حسی، روانی و فکری انسان روی موضوعی خاص متمرکز می‌شود و تضمین‌کننده امر
یادگیری است.
به بیان دیگر، تمرکز یعنی عوامل
حواس‌پرتی را به حداقل رساندن.
به عبارت دیگر، تجمع و تراکم انرژی فقط در یک نقطه معین.
قبل از بیان راهکارهایی برای تمرکز بیش‌تر، بهتر است موانع تمرکز حواس، بیان گردد؛ چراکه اگر بدانیم این موانع کدام‌اند، با حذف آن‌ها از
زندگی خود به تمرکز حواس دست می‌یابیم.
در انجام کارها ـ و مخصوصاً
مطالعه ـ اگر زور و اجبار در کار باشد و ما
انگیزه و تمایل درونی به انجام آن نداشته باشیم، نه‌تنها برای به ثمر رساندن آن تلاش و کوششی نمی‌کنیم، بلکه زیاد حواسمان را هم جمع نمی‌کنیم تا کار با دقت و کیفیت عالی صورت بگیرد.
اگر برای انجام کار فرصت زیاد نداشته باشیم (مثلاً بخواهیم یک
کتاب را در شب امتحان بخوانیم و بفهمیم) یا توانایی زیاد برای حل مسئله در ما نباشد، این عوامل و عوامل دیگری دست‌به‌دست هم می‌دهند و موجب نگرانی و
اضطراب و به وجود آمدن افکار مختلفِ منفی می‌گردند که خود این‌ها تمرکز را از انسان سلب می‌کنند.
هم‌چنین اگر در اثر
حوادث و اتفاقاتی توانایی مقابله و برخورد با آن‌ها را نداشته باشیم، همان‌ها هم ضد تمرکز می‌باشند.
اگر در مطالعه به اصول و قوانین مطالعه و
یادگیری آشنا نباشیم، همین دلیلِ پراکندگی حواس می‌شود.
افرادی که در ذهن پروژه‌های مختلف دارند یا در خارج کارهای متعدد برای خود پیش‌بینی کرده‌اند، آن‌ها را به سوی پراکندگی سوق می‌دهد و خود می‌دانید با نداشتن تمرکز سرمایه عمر و فرصت‌های ما به هدر می‌رود.
راهکارهای عملی افزایش تمرکز حواس، عبارت‌اند از:
یکی از اقدامات عملی برای مقدمات تمرکز، اولویت‌بندی اهداف و برنامه‌ها می‌باشد. این‌که قلم و کاغذی برداریم و اهداف خود را به صورت اهم و مهم بنویسیم و برای هر کدام زمان خاص قرار دهیم تا در زمان مخصوص انجام دهیم. اوقات شبانه‌روز را در یک جدول زمان‌بندی کنیم و برای هر زمانی، کاری خاص تنظیم نماییم، کلاس، مطالعه،
استراحت،
عبادت،
ورزش و... . حتی برای اندیشیدن درباره تخیلات و افکار مزاحم وقتی اختصاص دهیم تا در زمان مطالعه، به سراغمان نیایند. پس از آن‌که
هدف خود را از تحصیل یا مطالعه کتاب مورد نظر روشن ساختیم، به سراغ عوامل بعدی می‌رویم.
زیاد کردن تمایل و
انگیزه نقش بعدی را در تمرکز دارد. اگر ما به موضوعی
علاقه داشته باشیم و انگیزه انجام آن را داشته باشیم، اولاً
اراده خود را قوی می‌کنیم که آن کار را انجام دهیم و ثانیاً همه حواس خود را معطوف آن می‌کنیم. زیاد این اتفاق افتاده است که ما فیلم مورد علاقه‌مان را که از تلویزیون پخش می‌شود، از قبل برای ساعت نمایش آن
برنامه‌ریزی می‌کنیم و چنان با علاقه به دیدن آن پای تلویزیون می‌نشینیم که اصلاً از حوادث اطرافمان خبردار نمی‌شویم. یا موقعی که استادِ دلخواهمان به کلاس می‌آید، چنان مجذوب سخنان وی می‌شویم که اصلاً متوجه نمی‌شویم که فرصت و وقت گذشت و تمام شد و بسیار اتفاق افتاده است که ما کتاب رمانی را به دست گرفته‌ایم و تا آن را به پایان نرسانده‌ایم بر
زمین نگذاشته‌ایم. علت این کارها را در یک کلمه خلاصه می‌کنیم «علاقه».
پس از تعیین هدف و افزایش علاقه ـ که آن هم با زیاد شدن
علم و شناختمان نسبت به موضوع افزایش می‌یابد ـ باید برای انجام کار، مطالعه
کتاب یا هر عملی دیگر فرصت به اندازه کافی داشته باشیم تا همان‌طور که قبلاً ذکر شد، موجب نگرانی و فشار روانی و... نشود.
باید با مطالعه کتاب،
مشاوره با اساتید و نیز
مصاحبه با دوستان موفق خود به اصول یادگیری آشنایی بیش‌تر پیدا کنیم تا از کارمان استفاده بیش‌تر بکنیم. در زیر به تعدادی از روش‌های مناسب برای مطالعه یادگیری اشاره می‌شود:
ـ هم‌زمان با برداشتن کتاب یک نگاه کلی به کتاب و مطالب آن و فهرست آن بکنیم.
ـ پس از مطالعه اجمالی کتاب، سؤال طرح نماییم و در زمان مطالعه به دنبال جواب سؤال‌های خود باشیم.
ـ برای افزایش تمرکز سرعت خواندن خود را با سرعت فکر کردن هماهنگ نماییم.
به‌تدریج به تندخوانی و سریع فهمیدن
عادت نماییم.
ـ با سؤال کردن، استنباط کردن و مطالب را به
زبان خود درآوردن و تجسم کردن،
دقت خود را افزایش دهیم.
ـ هنگام مطالعه و کلاس از یادداشت‌برداری استفاده کنیم.
ـ با استفاده از پیش‌مطالعه،
مباحثه و انتخاب زمان و مکان مناسب برای مطالعه، تمرکز خود را افزایش دهیم.
هر فردی در
زندگی خود با فعالیت‌های مختلف روبه‌رو می‌شود؛ لذا فرد باید فعالیت‌های غیر ضروری را کنار گذاشته و تمام
حواس خود را متمرکز فعالیت‌های لازم و ضروری بنماید.
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «من اشتغل بغیر المهم ضیع الاهم»؛
یعنی هرکس به کارهای مهم بپردازد، کارهای مهم‌تر را از دست خواهد داد.
نکته قابل توجه در این
روایت آن است که
امام بین مهم و اهم مقایسه می‌کند. پس کارهای غیر مهم و غیر ضروری از دایره مقایسه بیرون است و اصلاً نباید به آن‌ها پرداخت.
قبل از مطالعه کاغذی برداریم و آن‌چه را مورد حواس‌پرتی ما می‌شود، بنویسیم. هم‌چنین برای این‌که ذهن ما مشغول نباشد، زمانی برای انجام آن طرح‌ها در نظر بگیریم.
در جایی که درس می‌خوانید ـ اعم از مطالعه،
مباحثه و نوشتن ـ سعی کنید عواملی را که
حواس شما را به خود مشغول می‌کنند، از آن‌جا دور کنید. یا در محیط ساکت و آرام درس بخوانید.
پی از
مطالعه و مباحثه زمانی که احساس خستگی می‌کنید، در یک محیط آرام و ساکت بنشنید چشمان خود را ببندید و چند تا نفس عمیق بکشید و بخشی از عضلات بدن خود را منقبض کنید و سپس تا می‌توانید آن را شل نمایید. در تمام این مدت
آرامش و راحتی را در وجود خود احساس کنید و سپس بخش دیگر از بدن خود را منقبض و سپس منبسط کنید. این
عمل را به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه نسبت به تمام اعضای بدن خود انجام دهید. این عمل به ذهن شما آرامش بخشیده و قدرت تمرکز شما را افزایش می‌دهد.
برای کسانی که مشغول تحصیل هستند، ورزش یک امر اساسی است؛ زیرا بخش عظیمی از فعالیت‌های یک محصل در حال عدم تحرک انجام می‌شوند؛ اعم از کلاس، مطالعه، مباحثه، نوشتن و
امتحان همگی در حال عدم تحرک انجام می‌شوند. پس داشتن تحرک و
ورزش هم برای افزایش تمرکز و هم برای
سلامتی و رفع خستگی یک امر لازم و ضروری است.
گاهی مشغولیت‌های درسی سبب خستگی می‌شود که آن خود تمرکز فرد را کاهش می‌دهد؛ لذا توصیه می‌شود افراد جوان حداقل هشت ساعت را در شبانه‌روز بخوابند. در غیر این صورت تمرکز آنان ریشه در بی‌خوابی و خستگی خواهد داشت.
۱. منابع پاورقی.
۲. روش‌های تسریح در خواندن و درک، محمدحسین حق‌جو، مرکز فرهنگی انصارالمهدی، اول، ۱۳۷۷ ش.
۳. قدرت اراده، چاره کم‌رویی، دقت، ریموند، دوسن لوران، ترجمه دکتر محمدحسین سروری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه‌های تمرکز حواس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۹.
